Bộ não con người như chúng ta biết ngày nay tương đối trẻ. Nó phát triển cách đây khoảng 1,7 triệu năm khi nền văn hóa công cụ đồ đá ở Châu Phi ngày càng phát triển.
Một thời gian ngắn sau, các quần thể Homo (họ người) mới lan rộng đến Đông Nam Á. Đây là kết quả nghiên cứu các nhà khoa học của Đại học Zurich dựa trên những phân tích chụp cắt lớp vi tính các hộp sọ hóa thạch.
Con người hiện đại về cơ bản khác với họ hàng gần nhất của chúng ta là loài vượn lớn: Chúng ta sống trên mặt đất, đi bằng hai chân và có bộ não lớn hơn nhiều. Những quần thể đầu tiên của chi Homo xuất hiện ở Châu Phi khoảng 2,5 triệu năm trước. Họ đã đi thẳng, nhưng bộ não của họ chỉ bằng một nửa kích thước của con người ngày nay.
Những quần thể Homo sớm nhất này ở Châu Phi có bộ não giống vượn nguyên thủy giống như tổ tiên đã tuyệt chủng của họ - loài australopithecines. Vậy bộ não điển hình của con người tiến hóa khi nào và ở đâu?
CT so sánh hộp sọ tiết lộ cấu trúc não hiện đại
Tờ Phys.org cho hay, một nhóm nghiên cứu quốc tế - do Christoph Zollikofer và Marcia Ponce de León, Khoa Nhân chủng học tại Đại học Zurich (UZH) dẫn đầu - hiện đã thành công trong việc trả lời những câu hỏi này.
Zollikofer nói: “Các phân tích của chúng tôi cho thấy cấu trúc não người hiện đại chỉ xuất hiện cách đây 1,5 đến 1,7 triệu năm trong các quần thể Homo Châu Phi. Các nhà nghiên cứu đã sử dụng phương pháp chụp cắt lớp vi tính để kiểm tra hộp sọ của hóa thạch người Homo sống ở Châu Phi và Châu Á cách đây 1 đến 2 triệu năm. Sau đó, họ so sánh dữ liệu hóa thạch với dữ liệu tham khảo từ loài vượn lớn và con người.
Ngoài kích thước, bộ não của con người khác với bộ não của loài vượn lớn, đặc biệt là ở vị trí và tổ chức của các vùng não riêng lẻ. Tác giả Marcia Ponce de León lưu ý: “Các đặc điểm điển hình của con người chủ yếu là những vùng ở thùy trán chịu trách nhiệm lập kế hoạch và thực hiện các mô hình suy nghĩ và hành động phức tạp, cuối cùng cũng là ngôn ngữ”. Vì những vùng này lớn hơn đáng kể trong não người, nên các vùng não lân cận dịch chuyển ra phía sau nhiều hơn.
Bộ não người điển hình lan truyền nhanh chóng từ Châu Phi sang Châu Á
Những quần thể Homo đầu tiên bên ngoài Châu Phi - ở Dmanisi, nơi ngày nay là Gruzia - có bộ não nguyên thủy giống như những người họ hàng Châu Phi của họ. Do đó, bộ não của con người thời kỳ đầu không đặc biệt lớn hoặc đặc biệt hiện đại cho đến khoảng 1,7 triệu năm trước.
Tuy nhiên, những con người ban đầu này có khả năng khá tốt tạo ra nhiều công cụ, thích nghi với điều kiện môi trường mới của Âu-Á, phát triển nguồn thức ăn cho động vật và chăm sóc các thành viên trong nhóm cần giúp đỡ.
Trong thời kỳ này, các nền văn hóa ở Châu Phi trở nên phức tạp và đa dạng hơn, bằng chứng là đã phát hiện ra nhiều loại công cụ đá khác nhau. Các nhà nghiên cứu cho rằng, sự tiến hóa sinh học và văn hóa có lẽ phụ thuộc lẫn nhau.
Nhà nhân chủng học Ponce de León nói: “Có khả năng những dạng ngôn ngữ đầu tiên của con người cũng phát triển trong thời kỳ này. Các hóa thạch được tìm thấy ở Java cung cấp bằng chứng cho thấy các quần thể mới cực kỳ thành công: Ngay sau khi xuất hiện lần đầu tiên ở Châu Phi, chúng đã lan rộng đến Đông Nam Á".
Dấu ấn não trong hộp sọ hóa thạch tiết lộ quá trình tiến hóa của con người
Các lý thuyết trước đây hầu như không ủng hộ điều này vì thiếu dữ liệu đáng tin cậy. Trưởng nhóm nghiên cứu Zollikofer cho biết: "Vấn đề là bộ não của tổ tiên chúng ta không được bảo quản dưới dạng hóa thạch. Cấu trúc não của chúng chỉ có thể được suy ra từ những ấn tượng để lại bởi các nếp gấp và rãnh trên bề mặt bên trong của hộp sọ hóa thạch".
Bởi vì những dấu ấn này khác nhau đáng kể giữa các cá nhân, cho đến nay vẫn chưa thể xác định rõ ràng liệu một hóa thạch Homo cụ thể có bộ não giống vượn hơn hay giống người hơn.
Sử dụng phân tích chụp cắt lớp vi tính của một loạt các hộp sọ hóa thạch, các nhà nghiên cứu lần đầu tiên có thể thu hẹp khoảng cách này.
