Martha Reiskind, một nhà sinh thái học phân tử tại Đại học Bang North Carolina, cho biết với công nghệ giải trình tự gen hiện đại và sự hiểu biết của khoa học về sự tiến hóa, việc đưa ra các dự báo ngắn hạn chỉ là ''chuyện nhỏ'', Live Science đưa tin. Ví dụ, chúng ta có thể dự đoán rằng nếu con người đột ngột tuyệt chủng vào ngày mai, biến đổi khí hậu sẽ tiếp tục thúc đẩy nhiều loài hướng tới khả năng chống chịu với hạn hán để tồn tại. Các loài xứ lạnh cũng sẽ tiếp tục đấu tranh sinh tồn nhưng đáng buồn thay, với tình trạng ấm lên toàn cầu, gấu Bắc Cực và chim cánh cụt khó có thể phát triển mạnh trong nhiều thiên niên kỷ sau khi con người biến mất.
Tiến hóa hội tụ
Theo nhà địa chất, nhà Dougal Dixon, một nhà địa chất, nhà văn khoa học và là tác giả của cuốn sách giả tưởng về động vật của tương lai, vấn đề lớn nhất nằm ở khái niệm tiến hóa hội tụ. Đó là một quá trình tiến hóa trong đó hai sinh vật không liên quan nhưng cuối cùng phát triển các đặc điểm giống nhau để thích nghi trong một môi trường cụ thể hoặc lấp đầy một hốc sinh thái cụ thể.
Theo nghiên cứu từ Đại học Manchester, để hoàn thành vai trò sinh thái tương tự như con người, một loài khác sẽ cần phải phát triển một năng lực tương tự để thao tác các vật thể. Nói cách khác, chúng sẽ cần có bàn tay với các ngón tay cái đối lập, linh hoạt.
Các loài linh trưởng khác, như tinh tinh và tinh tinh lùn bonobo - những họ hàng gần nhất còn sống của chúng ta - cũng có ngón cái đối lập mà chúng sử dụng để tạo ra công cụ trong tự nhiên. Như vậy nếu con người tuyệt chủng, những động vật linh trưởng này khả năng thay thế chúng ta. Có lẽ sẽ mất hàng trăm nghìn hoặc thậm chí hàng triệu năm tiến hóa để các loài vượn khác phát triển khả năng tạo ra và sử dụng các công cụ tinh vi giống như con người.
Nhưng bất kỳ thảm họa nào đủ mạnh để quét sạch con người cũng có khả năng quét sạch động vật linh trưởng. Tình huống này đưa đến một ứng cử viên tiềm năng khác cũng biết sử dụng công cụ có thể lấp đầy chỗ trống của con người, đó là loài chim.
Khi loài khủng long tuyệt chủng cách đây 66 triệu năm, các loài động vật có vú đã vươn lên lấp đầy nhiều hốc sinh thái bỏ trống. Nếu con người biến mất, loài chim có thể đảm nhận vai trò của chúng ta như những động vật trên cạn thông minh và khéo léo nhất.
Theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Science vào năm 2020, các loài chim cực kỳ thông minh. Chẳng hạn như loài quạ, có trí tuệ ngang ngửa với tinh tinh. Và một số loài chim có thể sử dụng đôi chân và chiếc mỏ khéo léo của mình uốn cong một sợi dây tạo thành chiếc móc để lấy thức ăn, trong một nghiên cứu năm 2002. Trong khi đó, vẹt xám Châu Phi đã được huấn luyện có thể học tới 100 từ vựng và làm các phép toán đơn giản, hiểu được khái niệm về số 0.
Ngoài ra, các loài chim cũng có thể tụ tập thành đàn lớn, thậm chí xây dựng những tổ cộng đồng lớn như loài Philetairus socialus.
Tuy nhiên vẫn còn nhiều nhóm động vật khác cực kỳ thành thạo trong điều khiển đồ vật bằng chi.
Ứng cử viên tiềm năng khác
Jennifer Mather, một nhà nghiên cứu về trí thông minh động vật chân đầu tại Đại học Lethbridge ở Alberta, Canada, cho biết: “Trí thông minh điều chỉnh hành vi của bạn là kết quả từ môi trường sống''. Về phương diện này, bạch tuộc có lẽ là loài động vật không phải con người thông minh nhất trên Trái đất. Chúng có thể học cách phân biệt giữa các vật thể thực và ảo và thậm chí có thể sắp xếp môi trường xung quanh bằng cách loại bỏ tảo không mong muốn khỏi ổ và rào lối vào bằng vỏ sò, theo một nghiên cứu trên tạp chí Communicative and Integrative Biology. Chúng thậm chí còn được biết đến là sống thành từng cộng đồng.
Tuy nhiên, bạch tuộc hay bất cứ động vật chân đầu nào khác sẽ khó thích nghi với cuộc sống trên cạn nên không thể thay thế vị trí của con người.
Mather chuyển hướng sang các loài côn trùng có tập tính xã hội, như kiến và mối.
Côn trùng cực kỳ thích nghi với các loại môi trường khác nhau. Chúng đã tồn tại trên Trái đất khoảng 480 triệu năm. Trong thời gian đó, chúng đã tiến hóa để lấp đầy hầu hết mọi ngóc ngách có thể, từ bay đến đào hang và bơi lội, thậm chí xây dựng các cấu trúc phức tạp giống như thành phố. Tổ chức của các đàn kiến và mối có lẽ giống với nền văn minh của con người hơn bất kỳ loài không phải loài người nào khác trên Trái đất.
Theo một nghiên cứu được công bố vào năm 2017 trên tạp chí Proceedings of the Royal Society B , kiến được biết đến là biết trồng nấm. Chúng cũng có thể giao tiếp giữa các thành viên trong đàn, theo một nghiên cứu khác năm 2021. Nếu con người tuyệt chủng, có khả năng những đàn côn trùng này có thể thống trị thế giới, giả sử chúng sống sót sau biến đổi khí hậu.
Tất nhiên, tất cả những điều này chỉ là suy đoán. Con người hầu như không thể dự đoán thực sự sự tiến hóa sẽ diễn ra như thế nào trên quy mô thời gian địa chất. Có rất nhiều yếu tố tác động, bao gồm đột biến ngẫu nhiên, sự kiện tuyệt chủng đột ngột và tắc nghẽn dân số, trong đó 1 loài tự rút lui khỏi bờ vực tuyệt chủng nhưng mất đi phần lớn sự đa dạng di truyền.
Và càng khó dự đoán hơn liệu một loài khác sẽ phát triển trí thông minh cấp độ con người hay xây dựng các thành phố. Mather cho rằng điều đó có thể xảy ra dưới áp lực chọn lọc tiến hóa trong hàng triệu năm.
Với Dixon, ông ít lạc quan hơn, nói: “Tôi không nghĩ thiên nhiên sẽ mắc sai lầm đến 2 lần''.
