Hai bản khắc đá được trưng tại Bảo tàng Nghệ thuật Châu Á của San Francisco, Mỹ từ những năm 1960, nhưng thành phố đã chính thức trao lại cho các quan chức Thái Lan trong một buổi lễ ở Los Angeles hôm 25.5, theo CNN.
Mỗi bản khắc đá nặng khoảng 680kg, bằng đá sa thạch có niên đại cuối thế kỷ 10 và 11, theo Bảo tàng Nghệ thuật Châu Á. Chúng có nguồn gốc từ những ngôi đền cổ ở đông bắc Thái Lan, và được bảo tàng mua lại vào những năm 1960 thông qua Avery Brundage - cựu chủ tịch Ủy ban Olympic quốc tế và là một nhà sưu tập nghệ thuật Châu Á.
Tuy nhiên, vào năm 2017, Bộ Tư pháp Mỹ phát hiện rằng các vật phẩm đã bị "lấy đi bất hợp pháp" từ Thái Lan - nơi cấm xuất khẩu trái phép các hiện vật lịch sử. Đại sứ quán Thái Lan tại Washington D.C cũng tin rằng các bản khắc đã bị xuất khẩu bất hợp pháp vào những năm 1960.
Tháng 9.2020, bảo tàng cho biết sẵn sàng trả lại các cổ vật. Tuy nhiên, một tháng sau đó, các quan chức Mỹ đệ đơn khiếu nại dân sự đòi tịch thu, và đến tháng 2 năm nay mới đạt được thoả thuận với thành phố San Francisco.
Trong một thông báo, Đại sứ quán Thái Lan cho biết "việc trao trả những cổ vật này có tầm quan trọng to lớn về mặt lịch sử, khảo cổ và văn hóa đối với Chính phủ Thái Lan và người dân Thái Lan".
Phó giám đốc Bảo tàng Nghệ thuật Châu Á Robert Mintz cũng hoan nghênh việc hồi hương các cổ vật này.
Ông nói trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại: “Chúng tôi rất vui khi biết rằng những cổ vật này đang quay trở lại Thái Lan, nơi chúng thuộc về từ lâu. Vì vậy, chúng tôi ủng hộ điều này và rất vui khi họ đã thực hiện được bước cuối cùng".
Mặc dù đồng ý với việc trả lại, bảo tàng vẫn cho rằng các nhà chức trách Mỹ vẫn chưa đưa ra "bằng chứng khẳng định" các cổ vật bị lấy đi một cách bất hợp pháp. Trong một tuyên bố trước đó, bảo tàng cho biết các nghiên cứu của chính họ "không tìm thấy bằng chứng nào cho thấy những bản khắc đá đã bị đưa đi trái với luật pháp của Thái Lan".
Ông Mintz nói thêm rằng, Brundage đã tặng một trong những bản khắc và "tạo điều kiện để mua" bản thứ hai. Tuy nhiên, ông Mintz cho biết, các nhà nghiên cứu bảo tàng không thể tìm thấy bản sao của giấy phép để có thể chứng minh chính phủ Thái Lan cho phép xuất khẩu bản khắc đá.
Ông nói: “Vì những người buôn bán những tác phẩm này cho ông Brundage không còn sống nữa, nên chúng tôi sẽ không bao giờ có thể xác định được liệu những tài liệu đó có từng tồn tại hay không. Vì vậy, kết quả là, chúng tôi... nói rằng những cổ vật này thực sự thuộc về cộng đồng mà chúng đã đến".
Thông báo về thoả thuận hồi tháng 2, Tatum King của Cục Điều tra An ninh Nội địa - người dẫn đầu cuộc điều tra - nói rằng, "kết quả thành công của cuộc điều tra này giúp khôi phục di sản văn hóa của Thái Lan để các thế hệ này và thế hệ sau đánh giá và nghiên cứu".
Ông nói thêm: “Việc trộm cắp và buôn bán các hiện vật văn hóa cũng đã có từ lâu, lâu như các nền văn hóa mà các cổ vật này đại diện".
Ông Mintz cho biết, Bảo tàng Nghệ thuật Châu Á đã tăng cường nỗ lực để xác định xem liệu bộ sưu tập của họ có chứa các hiện vật bị mua lại bất hợp pháp hay không.
Ông nói thêm rằng các nhân viên quản lý đã bắt đầu "điều tra một cách có hệ thống" bộ sưu tập của bảo tàng, "để đảm bảo rằng chúng tôi có hiểu biết đầy đủ nhất về nguồn gốc của từng vật thể - và để chỉ ra những vật thể có lỗ hổng trong xuất xứ của chúng".
