Theo Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Mỹ, nói chung, các dãy núi cao, chẳng hạn như Himalaya, có xu hướng trẻ hóa, trong khi các dãy có đỉnh thấp hơn sau hàng thiên niên kỷ xói mòn, như Appalachian, thường già hơn. Nhưng do địa hình luôn thay đổi của Trái đất, khó có thể xác định được đâu là dãy núi già bậc nhất. Nó đòi hỏi tầm hiểu biết về cách các đỉnh núi cao lên và thấp dần theo thời gian.
Nhà địa hóa học Jim Van Orman từ Đại học Case Western Reserve ở Ohio (Mỹ) cho hay, các dãy núi ngày nay vốn đã trải qua nhiều biến đổi trong lịch sử. Đó là lý do tại sao việc xác định tuổi cho các đỉnh núi là rất khó khăn.
Hầu hết các dãy núi hình thành do các mảng kiến tạo - những phiến đá khổng lồ giống như mảnh ghép lướt trên lớp phủ của Trái đất.
Có 2 loại ranh giới kiến tạo chính. Tại các ranh giới hội tụ, các mảng kiến tạo va chạm với nhau. Sự va chạm thường làm cho mảng có mật độ thấp hơn bị chìm xuống. Mảng bị chìm đó có thể nâng đất lên trên và tạo thành những dãy núi khổng lồ, như dãy Himalaya - nơi có đỉnh Everest. Mặt khác, các ranh giới phân kỳ xảy ra khi các mảng kiến tạo tách rời nhau. Khi các mảng ra xa nhau, lớp vỏ căng ra và trở nên mỏng. Magma nóng tăng lên lấp đầy những khoảng trống được tạo ra, tạo nên những ngọn núi và thung lũng như ở một khu vực có tên là Basin and Range Province tại phía Tây Mỹ và Tây Bắc Mexico.
Lấy dãy Appalachian làm ví dụ. Phạm vi của nó bắt đầu tăng từ một ranh giới hội tụ vào khoảng 470 triệu năm trước và trở nên cao hơn nữa bắt đầu từ khoảng 270 triệu năm trước, khi các lục địa cuối cùng trở thành Bắc Mỹ và Châu Phi va chạm với nhau, theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ. Trong suốt hàng triệu năm sau đó, xói mòn làm giảm độ cao ban đầu của nó. Những ngọn núi mà chúng ta biết ngày nay là nhờ một đợt nâng cấp sau này đã làm trẻ hóa độ cao của chúng. Sự tăng và giảm độ cao này - một đặc điểm đặc trưng của núi - gây khó khăn và chủ quan khi xác định tuổi thực.
Mặc dù việc truy tìm dòng thời gian của một dãy núi là rất phức tạp, các nhà địa chất học vẫn có thể đo tuổi của các thành phần của núi tùy thuộc vào loại đá. Khi đá lửa và đá biến chất hình thành, chúng tạo ra các khoáng chất và đồng vị phóng xạ, hoặc các biến thể của các nguyên tố có số lượng neutron khác nhau trong hạt nhân, có thể được xác định niên đại. Đối với đá trầm tích, các nhà nghiên cứu sử dụng các manh mối bị mắc kẹt trong các lớp đá, chẳng hạn như hóa thạch hoặc tro núi lửa, để đánh giá tuổi thọ của đá. Người ta cũng có thể xác định niên đại của trầm tích núi bị xói mòn kết thúc trong các lưu vực gần đó.
Từ những phép đo này, các nhà địa chất có thể xác định độ tuổi tương đối cho một số địa hình miền núi của Trái đất. Theo Đài quan sát Trái đất của NASA, dãy núi Makhonjwa ở miền nam Châu Phi chỉ cao từ 600-1.800m và chứa những tảng đá 3,6 tỉ năm tuổi. Các phiến đá cổ khác tạo nên lõi của lục địa có thể đã từng là một phần của các dãy núi và có thể được tìm thấy ở Greenland, Canada, Australia,...
Các nhà địa chất đang nghiên cứu xem các dãy núi khác nhau trên Trái đất hình thành khi nào và như thế nào. Khám phá những mốc thời gian khó nắm bắt này có thể mang lại những kiến thức sâu sắc về khí hậu toàn cầu và đa dạng sinh học trong quá khứ.
