Hai ẩn số
Theo bà Maria Van Kerkhove, trưởng nhóm kỹ thuật thuộc Chương trình Y tế khẩn cấp của Tổ chức Y tế Thế giới WHO, khi đại dịch bước sang năm thứ ba, thế giới đã có công nghệ cần thiết: Vaccine đã được phát triển, nhiều người đã được tiêm chủng, và nhiều người biết hơn về cách điều trị bệnh.
Bà Van Kerkhove viết trên tạp chí Nature Medicine tháng này: “Chúng ta có các công cụ có thể loại bỏ phổ bệnh nghiêm trọng… Chúng ta có thể giảm tử vong do COVID-19 và chúng ta cũng có thể giảm sự lây lan”.
Các chuyên gia phần lớn đồng ý rằng, các biện pháp hạn chế lây nhiễm và tăng cường khả năng miễn dịch toàn cầu thông qua tiêm chủng rộng rãi trước khi bất kỳ biến thể nguy hiểm nào xuất hiện, là con đường trở lại sự ổn định toàn cầu.
Nhưng tất cả đều nằm ở hai ẩn số đã biết: Cách virus tiến hóa và kích hoạt hệ miễn dịch của chúng ta, và cách xã hội phản ứng.
Khi năm 2021 sắp kết thúc và các hệ thống y tế đối đầu với biến thể Omicron - biến thể COVID-19 lây lan nhanh nhất - nhà dịch tễ học kỳ cựu Michael Osterholm nói rằng, ông cảm thấy không chắc chắn về con đường phía trước so với sáu tháng trước.
Ông Osterholm - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Chính sách về Bệnh Truyền nhiễm của Đại học Minnesota - cho biết: “Chúng tôi sẽ phải xem xét lại những giả định chung với đại dịch này. Nhiều người cho rằng đây sẽ giống như một đại dịch cúm - hai năm nữa là bạn sẽ khỏi…
Chúng ta còn lâu mới xong đại dịch này, những gì chúng tôi không hiểu là nó sẽ bùng phát như thế nào trong vài ngày đến vài tuần hay nhiều tháng tới".
Một lý do là do đường cong tiến hóa mà virus đã tạo ra, khiến người ta không chắc chắn liệu, giống như bệnh cúm mùa, virus sẽ tiến hóa để né vaccine trong một thời gian dài hơn hay có những thay đổi đột ngột hơn.
Trong khoảng thời gian một năm, hai chủng đột biến, Alpha và Delta, mỗi chủng đều có khả năng lây nhiễm cao hơn chủng khác, xuất hiện và trở nên thống trị. Và mới đây nhất, biến thể Omicron xuất hiện, dường như lây lan nhanh hơn và có thể làm giảm phản ứng miễn dịch do tiêm chủng.
“Không ai biết khi nào biến thể thoát miễn dịch tiếp theo sẽ đến, nhưng cũng không ai biết liệu nó sẽ có một bước nhảy vọt trong việc thoát miễn dịch, như Omicron, hay một bước nhỏ, theo cách mà virus cúm mùa thường có hay không” - nhà sinh học tiến hóa Maciej Boni, phó giáo sư tại Trung tâm động lực học bệnh truyền nhiễm bang Pennsylvania ở Mỹ - cho biết.
Nếu virus hoạt động giống như bệnh cúm thì “chúng tôi có thể cập nhật vaccine vài năm một lần để tiêm chủng cho mọi người” - Boni nói.
“Nhưng vì chúng tôi đã phải ngạc nhiên ba lần, nên giờ tôi không biết rằng bất kỳ ai trong chúng tôi có thể thực sự dự đoán được năm 2022 và 2023 sẽ như thế nào”.
Chưa rõ liệu với biến thể Omicron có cần cập nhật các loại vaccine hiện nay hay không, bởi các báo cáo sơ bộ cho thấy tiêm vaccine vẫn có thể bảo vệ khỏi bệnh nặng và liều tăng cường có thể cải thiện khả năng bảo vệ.
Một số bằng chứng ban đầu cho thấy Omicron có thể gây ra bệnh ít nghiêm trọng hơn so với biến thể Delta. Nhưng nếu đúng như vậy thì không rõ là do bản thân virus hay do miễn dịch hiện có. Dù thế nào đi nữa, số ca tăng nhanh đã dẫn đến cảnh báo trên toàn cầu rằng, chúng sẽ dẫn đến gia tăng số ca nhập viện.
“Chúng tôi dự đoán rằng, biến thể mới sẽ lây lan rất nhanh trên toàn cầu, tác động không cân xứng đến các cộng đồng có khả năng tiếp cận hạn chế với các phương pháp điều trị và vaccine, cũng như độ tuổi và hồ sơ sức khỏe khác nhau. Điều này sẽ gây căng thẳng rất lớn cho hệ thống y tế ở khắp mọi nơi” - một nhóm các chuyên gia y tế hàng đầu trong Ban Giám sát Chuẩn bị Toàn cầu cho biết hôm 15.12.
Sau hai năm chống chọi COVID-19 sẽ là gì?
Một bài kiểm tra quan trọng sẽ là khả năng miễn dịch hiện có có thể giữ cho những trường hợp nhập viện và tử vong ở mức tối thiểu như thế nào khi thế giới đã triển khai vaccine trong một năm và chống chọi với COVID-19 trong hai năm.
Nhà dịch tễ học bệnh truyền nhiễm David Heymann, giáo sư tại Trường Vệ sinh và Y học Nhiệt đới London, cho biết: “Việc đếm số ca nhiễm sau khi tiêm chủng ít quan trọng hơn việc theo dõi kết quả lây nhiễm".
Theo ông Heymann, các chính phủ có thể hiểu rõ nhất về tác động của các biến thể bằng cách theo dõi số ca nhập viện và tử vong của các bệnh nhân điều trị tích cực.
Ông nói, mục tiêu là xây dựng đủ “khả năng miễn dịch của quần thể” - đạt được nhờ tiêm chủng và lây nhiễm tự nhiên - để bảo vệ mọi người khỏi bệnh tật nghiêm trọng và tử vong nếu họ bị nhiễm bệnh sau đó. Điều này sẽ ngăn chặn tình trạng quá tải của các bệnh viện và lý tưởng nhất là khiến COVID-19 trở nên giống như cảm lạnh thông thường hoặc cúm.
Các chuyên gia cho hay, do các đợt bùng phát lây nhiễm thường ngắn hơn và nhẹ hơn, người bị nhiễm có thể ít có khả năng truyền mầm bệnh hơn - nhưng vẫn chưa rõ điều này đúng như thế nào đối với Omicron.
Cùng với các biện pháp khác như giãn cách xã hội có thể làm giảm quy mô của đại dịch và khả năng xuất hiện của các biến thể.
“Chìa khóa để kiểm soát là tăng tỉ lệ bao phủ vaccine để ngăn ngừa số ca nặng nhập viện, giảm tải áp lực cho hệ thống y tế” - tờ SCMP dẫn lời nhà miễn dịch học Ashley St John, phó giáo sư tại Trường Y Duke-NUS ở Singapore cho biết.
“Sau đó, nếu chúng ta bắt đầu thấy rằng có những biến thể mới không thể được quản lý một cách hiệu quả, chúng ta có thể đưa ra các chiến lược để giải quyết vấn đề đó” - giáo sư nói thêm. Những chiến lược đó có thể bao gồm việc cung cấp liều vaccine tăng cường và phát triển phương pháp điều trị, liều lượng được điều chỉnh hoặc vaccine thế hệ tiếp theo...
Tiếp cận công bằng vaccine
Theo công ty phân tích Airfinity, ước tính có khoảng 11 tỉ liều vaccine được sản xuất trong năm 2021. Nhưng đến tháng trước, khoảng 80% số vaccine này đã được chuyển đến nhóm 20 quốc gia giàu có, trong khi 0,6% đến các quốc gia có thu nhập thấp, theo WHO. Liều tăng cường được cung cấp cho những người có nguy cơ lây nhiễm thấp ở các nước giàu trước khi một số người ở các nước nghèo hơn tiêm mũi đầu tiên.
Các chuyên gia cho biết, đảm bảo tiếp cận công bằng và rộng rãi hơn có nghĩa là mở rộng sản xuất và chia sẻ liều lượng nhiều hơn. Và nếu điều đó không xảy ra, cánh cửa có thể mở ra cho các đợt bùng phát lớn, tử vong và bệnh nặng ở các quốc gia không có đủ vaccine COVID-19, và mở ra tiềm năng cho các biến thể né tránh vaccine sẽ lây lan từ đó sang những quốc gia có vaccine.
