Khuôn mặt tươi cười của nhà du hành vũ trụ Yuri Gagarin tô điểm cho những bức tranh tường trên khắp nước Nga. Bức hình Gagarin sừng sững trên bệ cao 42,5 mét so với dòng xe cộ đang chạy trên đại lộ Leninsky của Mátxcơva.
Theo AFP, huyền thoại Gagarin vẫn còn sống mãi, một biểu tượng cho sự thành công của Nga và một nguồn tự hào dân tộc quan trọng.
Người viết tiểu sử Lev Danilkin của Gagarin cho biết: “Ông ấy là một nhân vật truyền cảm hứng cho sự đồng thuận tuyệt đối đoàn kết đất nước. Đây là một trường hợp rất hiếm mà đại đa số dân chúng đều nhất trí".
Lễ kỷ niệm chuyến bay lịch sử của Gagarin vào ngày 12.4.1961 - được tổ chức hàng năm ở Nga với tên gọi Ngày Vũ trụ. Người dân Nga ở mọi lứa tuổi đặt hoa tại các đài tưởng niệm Yuri Gagarin trên khắp đất nước.
Huyền thoại Gagarin sống mãi không chỉ do câu chuyện vươn lên từ nguồn gốc khiêm tốn để trở thành người tiên phong trong không gian, hay thậm chí là bí ẩn xung quanh cái chết của ông. Nhà sử học Alexander Zheleznyakov cho hay, Gagarin là một nhân vật đã giúp thúc đẩy trí tưởng tượng.
"Ông ấy đã biến đổi chúng ta từ một loài sinh học đơn giản thành một loài có thể hình dung ra cả một vũ trụ bên ngoài trái đất" - nhà sử học nói.
Khởi đầu khiêm tốn
Là con trai của một người thợ mộc và một nông dân chăn nuôi bò sữa sống trong thời kỳ Đức Quốc xã chiếm đóng, Gagarin được đào tạo thành một công nhân luyện thép trước khi trở thành một phi công quân sự. Sau đó, ở tuổi 27, Gagarin có chuyến bay lịch sử 108 phút trong không gian khi tàu vũ trụ Vostok của ông hoàn thành một cuộc cách mạng quanh trái đất.
Gagarin được ca ngợi vì sự dũng cảm và chuyên nghiệp, một tấm gương của người đàn ông Xô Viết hoàn hảo, nhưng ông cũng nổi tiếng bởi những câu chuyện về tình bạn thân thiết, lòng dũng cảm và tình yêu dành cho hai cô con gái cùng người vợ Valentina Gagarina. Gagarin đã viết cho vợ một bức thư tiễn biệt đề phòng trường hợp ông tử nạn trong khi thực hiện nhiệm vụ của mình.
"Nếu có chuyện gì xảy ra, anh mong em, Valyusha (tên gọi lúc nhỏ của Valentina), đừng quá đau buồn. Vì cuộc sống sẽ diễn ra như thế" - Gagarin viết.
Trong một cuộc phỏng vấn với AFP vào năm 2011, nhà du hành vũ trụ Boris Volynov nhớ về Gagarin - người đàn ông mặc dù được hưởng đặc quyền của giới thượng lưu Liên Xô - vẫn dành hàng giờ gọi điện để mua thuốc hoặc đưa những người bạn kém may mắn của mình vào viện.
Người viết tiểu sử Danilkin cho hay, Gagarin đã được chính quyền sử dụng như một tấm gương cho phần còn lại của thế giới, nhưng cũng để thuyết phục các công dân Liên Xô - những người đã phải chịu đựng trong Thế chiến 2 - rằng "những hy sinh của những thập kỷ trước không phải là vô ích".
Anh hùng bi thảm
Giống như nhiều anh hùng vĩ đại khác, Gagarin là một nhân vật bi thảm. Cái chết của ông trong một chuyến bay huấn luyện vào năm 1968 ở tuổi 34 vẫn là một bí ẩn vì các nhà chức trách chưa bao giờ công bố báo cáo đầy đủ về cuộc điều tra nguyên nhân vụ tai nạn.
Một phần hồ sơ sau đó cho thấy, máy bay chiến đấu MiG-15 của ông đã va chạm với khí cầu thời tiết, nhưng cũng có rất nhiều giả thuyết khác. Năm 2011, 50 năm sau ngày Gagarin bay vào vũ trụ, Nga công bố hơn 700 trang tài liệu về Gagarin, trong đó tiết lộ rằng, thời tiết trong ngày 27.3.1968 rất phức tạp và động tác bổ nhào mà Gagarin hoặc phi công bay phụ thực hiện đã đưa máy bay vào tình thế nguy hiểm.
Bốn điều cần biết về hành trình lên vũ trụ của Gagarin
'Đi nào!'
Là một phi công quân sự được đào tạo bài bản, Gagarin được chọn từ hàng nghìn ứng viên để trải qua quá trình đào tạo nghiêm ngặt cần thiết cho một chuyến bay vũ trụ.
Ngoài việc thể hiện kết quả xuất sắc trong các bài kiểm tra của mình, Gagarin, khi đó 27 tuổi, còn được nhớ đến khi ông tháo giày trước khi bước vào tàu vũ trụ Vostok - một phong tục ở Nga khi vào nhà.
Vào ngày 12.4.1961, khi chuyến bay của Gagarin cất cánh từ sân bay vũ trụ Baikonur ở Kazakhstan, ông đã thốt lên câu cửa miệng mang tính biểu tượng của mình "Poekhali!", có nghĩa là "Đi thôi!" trong tiếng Nga.
Chuyến bay 108 phút
Chuyến bay của Gagarin chỉ kéo dài 108 phút khi tàu Vostok hoàn thành một vòng quanh trái đất và ông trở về nhà một cách an toàn. Tuy nhiên, sự thật là không phải mọi thứ trong chuyến bay đều diễn ra theo đúng kế hoạch. Trong số hàng chục trục trặc kỹ thuật, tàu vũ trụ của ông đã đi vào quỹ đạo ở độ cao hơn dự kiến.
Nếu hệ thống phanh bị trục trặc, Gagarin sẽ phải đợi cho tàu vũ trụ bắt đầu tự hạ cánh. Mặc dù tàu Vostok được dự trữ đủ thức ăn, nước uống và ôxy để tồn tại trong 10 ngày, nhưng độ cao lớn hơn có nghĩa là thời gian chờ đợi sẽ lâu hơn nhiều và Gagarin sẽ cạn kiệt nguồn cung cấp. May mắn là hệ thống phanh đã hoạt động.
Nghi ngờ gián điệp
Gagarin đáp xuống đất cách xa điểm hạ cánh dự kiến hàng kilomet, trên cánh đồng của một nông trang ở miền nam nước Nga. Khi hạ cánh, những người đầu tiên Gagarin gặp là hai bà cháu đang thu hoạch khoai tây.
Đội chiếc mũ phi công màu trắng và bộ đồ không gian màu cam, ban đầu Gagarin phải cố gắng thuyết phục họ rằng, ông không phải là một điệp viên nước ngoài. Ông nói: "Bác đừng hoảng sợ. Con là một người Xô Viết!". Câu nói của Gagarin thể hiện niềm tự hào về đất nước Xô Viết, và từ đó ông đã trở thành anh hùng, không chỉ ở Liên Xô mà trên toàn thế giới.
Người đàn ông đằng sau Gagarin
Trong khi Gagarin trở thành một cái tên quen thuộc ở Liên Xô, trong nhiều năm không ai biết về người đứng sau chương trình không gian của đất nước: Sergei Korolyov. Chỉ sau khi ông qua đời vào năm 1966, tên của ông mới được tiết lộ.
