Báo chí dữ liệu, mô hình tổ chức sản xuất tin tức mới của các toà soạn

Nguyễn Tuấn Anh |

Báo chí dữ liệu là một loại hình báo chí đa phương tiện mà ở đó, nhà báo xác minh, sàng lọc, liên kết, phân tích và sắp xếp các dữ liệu thống kê để “kể” một câu chuyện bằng hình ảnh trực quan, dễ hiểu với độc giả.

Từ một xu hướng báo chí đương đại

Tháng 3.2009, The Guardian ra mắt bộ phận Datablog để phát triển sản phẩm báo chí được “kể” dựa trên các nguồn dữ liệu thống kê. Sự kiện này lập tức dấy lên những cuộc tranh luận rằng liệu đó có thực sự là tác phẩm báo chí không và dự án viển vông này sẽ mang lại giá trị gì cho một tờ nhật báo uy tín hàng đầu của Anh?

Năm 2010, The Guardian là một trong 3 tờ báo sớm được tiếp cận với những tài liệu mật của WikiLeaks. Ngay lập tức, Datablog đã sản xuất hàng loạt các tác phẩm báo chí mang tên “Nhật ký chiến tranh Afghanistan” có hình thức là những hình ảnh đồ hoạ tái hiện diễn biến của cuộc chiến thông qua dữ liệu.

Cùng với sự ra đời của những tác phẩm này, lần đầu tiên thuật ngữ “báo chí dữ liệu” do Ben Wattenberg đặt ra từ năm 1966 liên tục được nhắc tới trong giới nghiên cứu truyền thông và các hãng thông tấn báo chí.

Nối tiếp thành công của The Guardian, Hãng thông tấn Associated Press (AP) công bố sản phẩm “Nhật ký chiến tranh Iraq” vào tháng 12.2010 với hình thức thể hiện là một ma trận hình ảnh tương tác dạng lưới liên kết các điểm nút sự kiện mang thông tin để diễn giải về cuộc chiến tại Iraq. Thông tin từ hơn 11.000 tài liệu được trình bày trực quan trên một mặt phẳng nhiều lớp dữ liệu, phân loại theo các chủ đề và từ khoá để độc giả tương tác…

Những thử nghiệm của AP trong “Nhật ký chiến tranh Iraq” đã tạo ra các kỹ thuật phân tích văn bản, truy xuất và so sánh dữ liệu, các thuật toán mô phỏng hình ảnh trực quan… cho loại hình báo chí dữ liệu mà trước đây chưa một hãng tin nào để ý tới. Sau sự kiện này, báo chí dữ liệu chính thức được ứng dụng tại hàng loạt các hãng tin lớn.
Những thử nghiệm của AP trong “Nhật ký chiến tranh Iraq” đã tạo ra các kỹ thuật phân tích văn bản, truy xuất và so sánh dữ liệu, các thuật toán mô phỏng hình ảnh trực quan… cho loại hình báo chí dữ liệu mà trước đây chưa một hãng tin nào để ý tới. Sau sự kiện này, báo chí dữ liệu chính thức được ứng dụng tại hàng loạt các hãng tin lớn.

... Tới sự thay đổi của mô hình tổ chức sản xuất tin tức

Nếu như công cụ tác nghiệp của phóng viên truyền thống là chiếc máy ảnh và trình soạn thảo văn bản thì các phóng viên báo chí dữ liệu lại sử dụng bảng tính, các công cụ phân tích dữ liệu chuyên dụng, phần mềm đồ hoạ, và thậm chí cả các công cụ lập trình. Báo chí dữ liệu đã tạo ra một mô hình vận hành sản xuất tin tức khác biệt so với truyền thống.

Tại The Guardian, một mô hình vận hành sản xuất tin tức mới mang đặc thù của báo chí dữ liệu đã được thiết lập.

Theo quy trình vận hành, các nhà báo sẽ nhận dữ liệu đầu vào từ nhiều nguồn khác nhau tại mạng nội bộ. Các biên tập viên sẽ xác thực, đánh giá dữ liệu thô nhằm định vị cách thể hiện sản phẩm, tính toán việc bổ sung các dữ liệu khác để tạo ngữ cảnh và thông tin nền… Sau đó, tất cả những dữ liệu này được sắp xếp trong các bảng tính, loại bỏ thông tin nhiễu để tiến hành phân tích.
Theo quy trình vận hành, các nhà báo sẽ nhận dữ liệu đầu vào từ nhiều nguồn khác nhau tại mạng nội bộ. Các biên tập viên sẽ xác thực, đánh giá dữ liệu thô nhằm định vị cách thể hiện sản phẩm, tính toán việc bổ sung các dữ liệu khác để tạo ngữ cảnh và thông tin nền… Sau đó, tất cả dữ liệu này được sắp xếp trong các bảng tính, loại bỏ thông tin nhiễu để tiến hành phân tích.

Các chủ đề hấp dẫn phát hiện được từ quá trình xử lý dữ liệu có thể được đào sâu để phát triển thành các câu chuyện đặc biệt. Các nội dung cần yêu cầu thể hiện bằng đồ hoạ phức tạp hoặc lập trình tương tác sẽ được chuyển tới bộ phận thiết kế. Các nội dung đơn giản dạng biểu đồ, bản đồ sẽ được thực hiện nhanh bằng các công cụ miễn phí. Sản phẩm hoàn thiện được xuất bản trực tiếp và đưa vào kho tư liệu để tái sử dụng trong các bài viết khác bằng mã nhúng. Mô hình này hiện cũng đang được triển khai tại Bloomberg, BBC, New York Times…

… Và những mô hình  kinh doanh truyền thông mới

Trong dòng lưu chuyển tin tức của truyền thông đương đại, thông tin đến từ rất nhiều nguồn, mang nhiều hình thức thể hiện khác nhau với số lượng dữ liệu khổng lồ và rất nhiều thông tin nhiễu. Năm 2015, hồ sơ mật “Panama Paper” được chuyển tới tờ báo Süddeutsche Zeitung (Đức) với 11,5 triệu tài liệu. Những nội dung đồ sộ như vậy sẽ rất khó chuyển tải bằng các bài báo thông thường.

Trong khi đó, công nghệ báo chí dữ liệu sẽ có khả năng phân loại, sàng lọc và trình bày các thông tin đó một cách khoa học, trực quan và dễ hiểu. Báo chí dữ liệu với đặc trưng là khả năng mô phỏng thông tin bằng các biểu đồ, bản đồ, ma trận hình ảnh… kết hợp với phân tích chỉ dẫn của nhà báo, sẽ tạo ra các hình thức thể hiện hấp dẫn, trực quan hơn rất nhiều so với các bài viết truyền thống.

Ở thời điểm hiện tại, các hãng tin lớn như The Guardian, Thomson Reuters, Bloomberg, AP… đang chạy đua phát triển các sản phẩm báo chí dữ liệu. Hàng loạt sản phẩm có hình thức trực quan hoá dữ liệu được sản xuất và đăng tải hàng ngày. Tuy nhiên đó chỉ là bề nổi của tảng băng chìm.
Ở thời điểm hiện tại, các hãng tin lớn như The Guardian, Thomson Reuters, Bloomberg, AP… đang chạy đua phát triển các sản phẩm báo chí dữ liệu. Hàng loạt sản phẩm có hình thức trực quan hoá dữ liệu được sản xuất và đăng tải hàng ngày. Tuy nhiên đó chỉ là bề nổi của tảng băng chìm.

Báo chí dữ liệu không chỉ tạo ra một cách kể chuyện mới phù hợp với sự phát triển của công nghệ cũng như thói quen tiếp nhận tin tức của độc giả đương đại mà còn đang từng bước tạo ra các mô hình kinh doanh phi truyền thống cho các hãng tin.

Bloomberg đang triển khai hệ thống dịch vụ Bloomberg Terminal, cung cấp thông tin thị trường tài chính cùng các công cụ trực quan hoá dữ liệu cho các nhà đầu tư trên toàn cầu. Bên cạnh đó, Bloomberg còn cung cấp các báo cáo phân tích dữ liệu chuyên sâu được thực hiện bởi các nhà báo uy tín. Đây chính là giá trị cốt lõi của dịch vụ hiện đang mang về nguồn doanh thu thường niên 6.3 tỉ $ cho Bloomberg.

Cung cấp các báo cáo phân tích dữ liệu chuyên ngành dưới góc nhìn chuyên sâu của nhà báo theo hình thức gói dịch vụ thông tin trả phí cho từng đối tượng chuyên biệt cũng chính là cách mà Thomson Reuters đang thực hiện. Trong khi đó, tại Anh, bộ phận “Intelligence Unit” của tạp chí The Economist được thành lập để xử lý dữ liệu, cung cấp dịch vụ dự báo, tư vấn cho các tổ chức chính phủ và doanh nghiệp. The Economist hiện đang tuyển dụng hàng trăm nhà báo để vận hành mô hình này và tuyên bố sẵn sàng phục vụ khoảng 1,5 triệu khách hàng trên toàn cầu.

Ứng dụng báo chí dữ liệu tại Báo Lao Động

Báo Lao Động là một trong những đơn vị sớm ứng dụng công nghệ báo chí dữ liệu tại Việt Nam. Các công nghệ xử lý thông tin, phân tích và mô phỏng dữ liệu thành hình ảnh trực quan cũng đã được triển khai tại trung tâm truyền thông đa phương tiện để xây dựng các sản phẩm infographic tương tác hoặc visual story, điển hình như các nội dung cập nhật, phân tích thống kê dữ liệu của làn sóng dịch COVID-19 thứ tư tại Việt Nam hay các nội dung thông tin về kỳ SEA Games 31 vừa qua.

Trường quay đa phương tiện của báo được kết nối với các nguồn cấp dữ liệu thông tin tiện ích cập nhật theo thời gian thực. Các thông tin này được thu thập và nạp vào bảng tính dữ liệu theo cấu trúc riêng. Máy chủ cùng các phần mềm chuyên dụng sẽ tự động xử lý các số liệu, dữ kiện trong bảng tính và mô phỏng thành hình ảnh đồ họa 3D thực tế ảo tăng cường hoặc các thành phần đồ họa phục vụ cho việc sản xuất các bản tin truyền hình phát sóng liên tục, định kỳ hằng ngày. Việc ứng dụng các công nghệ xử lý và mô phỏng dữ liệu thời gian thực thành hình ảnh trực quan này giúp báo có thể tối ưu được chi phí, thời gian, rút gọn được quy trình và êkíp sản xuất bản tin tại trường quay so với các mô hình sản xuất bản tin truyền hình truyền thống đang được áp dụng tại các đài truyền hình hoặc cơ quan báo chí khác.
Trường quay đa phương tiện của báo được kết nối với các nguồn cấp dữ liệu thông tin tiện ích cập nhật theo thời gian thực. Các thông tin này được thu thập và nạp vào bảng tính dữ liệu theo cấu trúc riêng. Máy chủ cùng các phần mềm chuyên dụng sẽ tự động xử lý các số liệu, dữ kiện trong bảng tính và mô phỏng thành hình ảnh đồ họa 3D thực tế ảo tăng cường hoặc các thành phần đồ họa phục vụ cho việc sản xuất các bản tin truyền hình phát sóng liên tục, định kỳ hằng ngày. Việc ứng dụng các công nghệ xử lý và mô phỏng dữ liệu thời gian thực thành hình ảnh trực quan này giúp báo có thể tối ưu được chi phí, thời gian, rút gọn được quy trình và êkíp sản xuất bản tin tại trường quay so với các mô hình sản xuất bản tin truyền hình truyền thống đang được áp dụng tại các đài truyền hình hoặc cơ quan báo chí khác.
Nguyễn Tuấn Anh
TIN LIÊN QUAN

Năm bận rộn của báo chí Việt Nam

Chùm ảnh của Hải Nguyễn |

Năm 2022 với rất nhiều sự kiện chính trị, xã hội lớn đã diễn ra như Kỳ họp thứ 3 Quốc hội khoá XV, tuyển bóng đá nữ tham dự World Cup, đặc biệt là SEA Games 31 và những người làm báo đã góp phần lan toả những thông tin, hình ảnh đẹp đến hàng triệu bạn đọc với nhiều loại hình báo chí khác nhau.

Báo chí và bài học từ 12 chữ “phê bình” của Bác

Linh Anh |

Cách đây 60 năm, vào tháng 9.1962, tại Đại hội lần thứ III của Hội nhà báo Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có bài nói chuyện quan trọng mang tính định hướng cả trong tư duy lẫn nghiệp vụ đối với những nhà báo. Sau hơn nửa thế kỷ, vấn đề Bác đặt ra với người làm báo cũng như với báo chí cách mạng Việt Nam vẫn còn nguyên tính thời sự. Đặc biệt là vấn đề phê bình và tự phê bình của báo chí.

Chuyển đổi số quyết định sự sống còn của cơ quan báo chí

TRẦN TUẤN |

Hà Nội - Các diễn giả tham luận tại Hội thảo khoa học "Chuyển đổi số báo chí Việt Nam - Những vấn đề lý luận và thực tiễn" diễn ra sáng 11.6 đều nhấn mạnh: Chuyển đổi số quyết định sự sống còn của cơ quan báo chí.

Hình hài tuyển Việt Nam dưới thời ông Philippe Troussier

PHẠM ĐÌNH |

Huấn luyện viên Philippe Troussier đã triệu tập 22 cầu thủ tuyển Việt Nam tập trung vào ngày 8.3 tới.

Doanh nghiệp chịu trách nhiệm toàn diện nếu không đủ than cho sản xuất điện

Cường Ngô |

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên yêu cầu các doanh nghiệp cung cấp than chịu trách nhiệm toàn diện nếu không cung cấp đủ than theo cam kết dẫn tới thiếu than cho sản xuất điện và đạm trong nước.

Phong toả hiện trường, điều tra nghi án cướp tại phòng giao dịch ngân hàng ở TPHCM

ANH TÚ |

TPHCM - Nghi cướp tại phòng giao dịch của một ngân hàng trên đường Phạm Thế Hiển, phường 7, quận 8, cảnh sát phong tỏa hiện trường để điều tra, làm rõ.

Gói tín dụng nhà ở 120.000 tỉ: Ai được hỗ trợ, lãi suất bao nhiêu?

PHẠM ĐÔNG - TRẦN VƯƠNG |

Mức lãi suất thấp theo gói tín dụng 120.000 tỉ đồng, dự kiến thấp hơn 1,5-2% so với mức vay thông thường của ngân hàng. Trong đó, gói tín dụng 120.000 tỉ đồng chủ yếu tập trung nhà ở xã hội, nhà ở công nhân trong các khu công nghiệp, tổ chức kinh tế.

3 yêu cầu để thoả thuận mua điện gió, điện mặt trời chuyển tiếp

Cường Ngô |

Để đi đến thoả thuận giá mua điện từ các nhà máy năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời) chuyển tiếp, vận hành thương mại sau hơn 2 năm chờ đợi, Bộ Công Thương đưa ra 3 yêu cầu trong nguyên tắc xác định giá phát điện.

Năm bận rộn của báo chí Việt Nam

Chùm ảnh của Hải Nguyễn |

Năm 2022 với rất nhiều sự kiện chính trị, xã hội lớn đã diễn ra như Kỳ họp thứ 3 Quốc hội khoá XV, tuyển bóng đá nữ tham dự World Cup, đặc biệt là SEA Games 31 và những người làm báo đã góp phần lan toả những thông tin, hình ảnh đẹp đến hàng triệu bạn đọc với nhiều loại hình báo chí khác nhau.

Báo chí và bài học từ 12 chữ “phê bình” của Bác

Linh Anh |

Cách đây 60 năm, vào tháng 9.1962, tại Đại hội lần thứ III của Hội nhà báo Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có bài nói chuyện quan trọng mang tính định hướng cả trong tư duy lẫn nghiệp vụ đối với những nhà báo. Sau hơn nửa thế kỷ, vấn đề Bác đặt ra với người làm báo cũng như với báo chí cách mạng Việt Nam vẫn còn nguyên tính thời sự. Đặc biệt là vấn đề phê bình và tự phê bình của báo chí.

Chuyển đổi số quyết định sự sống còn của cơ quan báo chí

TRẦN TUẤN |

Hà Nội - Các diễn giả tham luận tại Hội thảo khoa học "Chuyển đổi số báo chí Việt Nam - Những vấn đề lý luận và thực tiễn" diễn ra sáng 11.6 đều nhấn mạnh: Chuyển đổi số quyết định sự sống còn của cơ quan báo chí.