Những năm chiến tranh bao cấp, người thành phố chỉ được cung cấp tiêu chuẩn phiếu vải 4m một năm. Người ta tính tiêu chuẩn ấy với vải khổ 80cm. Vải khổ đúp 1,6m chỉ được mua 2m. Ít vải sinh ra thiếu quần áo. Thiếu quần áo sinh ra phải giặt giũ hàng ngày. Chủ nhật nghỉ học nghỉ làm là ngày phải giặt giũ nhiều nhất. Hôm ấy bao gồm cả quần áo mặc ra đường lẫn mặc ở nhà đều phải mang giặt. Cán bộ đi làm, học sinh đi học phổ biến chỉ có hai bộ quần áo lành lặn để luân phiên thay đổi.
Nhìn đồng nghiệp đến cơ quan có thể biết hôm ấy là thứ mấy bởi anh ấy mặc áo xanh vào ngày chẵn, áo trắng ngày lẻ. Tất nhiên quy luật này không áp dụng cho mùa đông. Những xanh, trắng hay vàng thì cũng đều mặc bên trong chiếc áo khoác sậm màu cả tháng không thay.
Hà Nội những năm này còn thêm nạn thiếu nước máy trầm trọng. Chờ hứng được đủ nước để giặt mớ quần áo của cả nhà có khi hết đêm. Lúc này lại có quá nhiều thứ mặc trên người phải giặt mà không có thứ gì dùng một lần vứt đi. Kể cả cái quai nón. Máy nước công cộng ở những hộ gia đình sống tập thể giống như một địa chỉ văn hoá hoạt động hằng đêm với biết bao nhiêu là câu chuyện buồn vui hàng phố.
Đại khái cô nọ chửa hoang phải bỏ nhà lên Hoà Bình xin vào nông trường trồng cam làm việc chờ sinh nở; Anh kia lừa bạn mượn chiếc áo mới cũng bỏ đi cả năm chưa thấy về. Rôm rả nhất vẫn là những câu chuyện tình quanh phố. Khi sỗ sàng công khai tán tỉnh hẹn hò mà cũng có khi chỉ đầu mày cuối mắt trao cho nhau những cái nhìn ấm áp. Thế cũng đủ cho vài chàng trai không ngần ngại nhường cho người khác xếp hàng sau mình lên hứng nước trước. Và vài cô gái cũng không ngần ngại chạy về nhà lấy thêm mấy bộ quần áo chưa đến mức phải giặt ngay mang ra máy nước tiếp tục công việc.
Thú vui giặt giũ không chỉ ở lớp trẻ còn có điều kiện đong đưa. Lớp thiếu phụ và già hơn thế cũng tham gia vào những câu chuyện khác. Những là tem phiếu tháng này ô số mấy bán cái gì. Những là rỉ tai nhau sắp có đợt vải pô pơ lin ngoại sắp nhập về mậu dịch. Cố gắng để dành phiếu vải mà mua. Những là kỹ thuật đan, móc len sợi có gì mới mẻ.
Đôi khi là hỏi nhau địa chỉ mời bác sĩ thú y đến nhổ chiếc răng nanh con lợn ở nhà vừa bỏ ăn. Nhiều lúc chỉ là phổ biến cho nhau kỹ thuật dùng loại xà phòng bánh hay xà phòng kem để ngâm quần áo cho sạch nhất. Tất cả được trao đổi trong ánh đèn đường tù mù và âm thanh ri rỉ của vòi nước công cộng.
Quần áo dù được giặt bằng tay rất cao cấp như thế nhưng chúng vẫn nhanh hỏng. Đơn giản vì bị giặt quá nhiều. Rất hiếm khi mặc một chiếc quần dài được đến hai năm. Chỉ chừng hơn một năm là đã phải mang ra hiệu pich-kê lại đầu gối và hai bên mông. Đến hai năm thì phải cắt ống quay đằng trước ra đằng sau may lại. Đã thế vải cũ nhanh bẩn hơn vải mới rất nhiều. Việc giặt giũ lại vì thế mà phải tăng lên về tần suất.
Việc giặt giũ bắt đầu không còn là thú vui nữa kể từ khi nền kinh tế thay đổi. Chế độ bao cấp bị xoá bỏ khiến cho vải vóc quần áo phong phú lên rất nhiều. Chẳng vui vẻ gì mỗi khi đi làm về phải giặt hàng chục bộ quần áo cho cả nhà dù nước nôi và xà phòng lúc ấy đã không còn là thứ khan hiếm nữa.
Cái “câu lạc bộ máy nước” cũng âm thầm giải tán lúc nào chẳng ai hay. Những đàn bà và đàn ông chu đáo trong nhà đều ngán ngẩm khi đến phiên mình giặt quần áo. Đám thanh niên có nhiều chỗ vui chơi tụ tập cũng không còn quẩn quanh bên máy nước. Phải chờ đến đầu những năm ’90 chiếc máy giặt mới được nhập về ồ ạt. Nhà nhà sắm máy giặt như đồ vật cơ giới hoá đầu tiên giải phóng đôi bàn tay dân phố. Nhiều nhà còn mua nó trước cả khi sắm TV và tủ lạnh. Giặt giũ không còn là thú vui nhưng cũng không còn là công việc đáng ngại nữa.
Không vui, không ngại nhưng quần áo vẫn phải giặt hàng ngày. Buổi chiều cơm nước xong nhặt quần áo bẩn lên ném vào máy giặt. Bấm nhiều nhất là hai cái nút. Máy lập tức xả nước ầm ì chạy. Cũng chẳng cần nghe còi báo hiệu đã giặt xong. Cứ để đấy sáng mai lấy mang ra sân phơi.
Ngày nào cũng giặt nhưng quần áo mặc đến chục năm chưa hỏng. Chẳng phải vì máy tốt. Chỉ bởi một công chức trung lưu ở thành phố bây giờ có cùng lúc hàng chục bộ quần áo mặc đi làm, đi chơi. Để quay vòng được hết tủ quần áo ấy có khi cả tháng. Vậy là bộ quần áo ấy chỉ phải giặt một lần trong tháng. So với mười lăm lần một tháng trước đây thì mặc nó mười năm chưa đủ rách mòn là thế.
Thế nhưng giặt giũ vẫn là thú vui của những tiệm giặt là mới mở ra trên phố. Vẫn máy giặt thay cho sức người thôi nhưng thu nhập là điều đáng mơ ước của đám trẻ start-up. 3.2018
