Chuột là một trong những loài thú có vú hoang dã hiếm hoi định cư ở thành phố. Cùng họ gặm nhấm với nó là vài con sóc chuyền cành trên những lùm cây rậm rạp trong Vườn Bách Thảo hoặc những nơi tương tự. Còn lại là những chó, mèo, dê, ngựa.v.v... đều đã được thuần hoá nuôi làm cảnh hay ăn thịt từ rất lâu đời. Thế nhưng hiểu con người nhất có lẽ chỉ có loài chuột mà thôi. Chúng hiểu bằng cách chẳng bao giờ tấn công lại con người. Chó, mèo, trâu, ngựa thỉnh thoảng tấn công con người và kết quả lần nào cũng giống nhau. Bị ăn thịt hoặc giết chết.
Chuột không chọn những nơi lộ liễu giáp mặt với con người mà sinh sôi. Phần lớn chúng sống trong bóng tối. Ở nông thôn chúng chọn bờ ruộng, kho bãi, ngóc ngách kín đáo ẩn mình. Ở thành phố đã có hệ thống cống rãnh dài hàng trăm cây số làm nơi cư trú. Ở nông thôn vài nơi có phong tục ăn thịt chuột. Thành phố thì không. Nhưng bắt được con chuột ở cả nông thôn lẫn thành thị đều không dễ.
Ở thành phố người ta phải chế ra muôn nghìn cách để tiêu diệt chúng. Sự phá hoại của chúng ở phố thật ra chẳng đáng kể gì so với nông thôn. Chúng chỉ lục nồi niêu bát đũa kiếm thức ăn thừa. Cùng lắm thì cắn vài chậu cây cảnh hoặc cánh cửa vướng víu trên đường đi kiếm ăn. Người ở phố kinh sợ lũ chuột vì vấn đề vệ sinh là chính. Bởi hiểu biết mặc định qua nhiều thế hệ thị dân rằng đã gọi là chuột thì tất nhiên sống trong cống rãnh bẩn thỉu.
Lũ chuột dường như rút ra bài học rất nhanh từ những công cụ tiêu diệt chúng. Ngày trước ở phố chỉ có hai dụng cụ diệt chuột hữu hiệu nhất. Đó là thuốc bả chuột của những ông bán dạo trên tàu xe với lời rao vần vèo như thơ “Thuốc bả chuột, chuột ăn là chuột lăn chuột chết”. Thứ thuốc ngày xưa chỉ là bột trộn vào thức ăn hàng ngày của người để đánh bả chúng. Chuột ở mọi nhà chỉ chết đến con thứ hai là không bao giờ chúng còn động đến bả nữa. Người ta lại chế ra thuốc dạng nước trộn vào cơm. Cũng chỉ có đến hai con chết là nhiều nhất. Sau thì có thêm nhiều hơn một chục loại thuốc men, lồng bẫy, keo dán, cạm kẹp, kẹo bẫy, thùng bẫy chuột nhắt ra đời. Chuột vẫn không hề giảm bởi vẫn như xưa mỗi loại bẫy, mồi cũng chỉ tiêu diệt được ngần ấy mà thôi. Những loài thiên địch của chuột ở thành phố cũng dần vắng bóng. Rất lâu rồi không thấy những con chim cú mèo nằm ngủ lim dim trong những hốc cây cổ thụ mục ruỗng. Cũng lâu lắm không nghe thấy tiếng kêu khàn đục của chúng ven những hồ nước trong thành phố, nơi có hàng đàn chuột hang hốc cống rãnh làm tổ. Đàn mèo ta thành phố có khả năng săn bắt chuột nhiều năm nay suy thoái trầm trọng. Lý do chỉ là vì người phố bây giờ chuộng nuôi những giống mèo tây làm cảnh hoàn toàn mất hết bản năng bắt chuột. Thậm chí những con mèo lông xù đẹp đẽ ấy còn rất ít lời. Cả năm may ra mới meo meo được vài tiếng.
Đánh chuột thì đánh bằng gì là câu hỏi của rất nhiều gia đình thị dân. Họ hỏi nhau kinh nghiệm và nơi mua sắm dụng cụ hàng ngày. Trên mạng internet và nhiều siêu thị cũng quảng cáo những công cụ tưởng như sẽ đẩy loài chuột đến bờ diệt vong chỉ trong một tuần. Nhưng hầu như tất cả đã nhầm. Chuột lấy khả năng sinh sản của mình để chống lại toàn bộ những gì tiêu diệt chúng. Vậy là chỉ còn một cách. Đàn ông trong nhà phải là thứ vũ khí tối thượng. Một cái bẫy có suy nghĩ và hành động cụ thể. Đại khái phải nghiên cứu thói quen, đường đi nước bước cụ thể của chuột mà đưa ra phương án diệt trừ. Đặt bẫy, đánh bả, đặt keo dính mỗi lúc mỗi nơi một khác. Cuối cùng là dùng cán chổi diệt từng con một. Biện pháp cuối cùng này hiệu nghiệm hơn cả. Nhà đã có một đàn ông biết cách lùa con chuột chạy vào toilet đóng cửa lại đập chết làm chúng sợ nhất. Phải nhiều năm sau mới có một con dám bén mảng.
Tất nhiên không có ý coi thường phụ nữ trong việc này. Họ thừa sức. Nhưng phần lớn khi thấy chuột trong nhà chỉ hét lên thất thanh. Chuột cũng sợ được một lúc. Tiếng thét của họ hình như có tác dụng làm thức tỉnh bản năng bắt chuột của đàn ông. Và muốn những thất thanh ấy không lọt vào tai chỉ còn cách tự mình phải hành động.
Thế nhưng loài gặm nhấm này từ lâu đã có nhiều tiến hoá để trở thành một loài mới có tên là “đục khoét”. “Đục khoét” không phải là chuột nhưng hiểu chuột còn hơn chuột hiểu người. Thời nhà Chu bên Tàu đã có lần Khổng Tử than với học trò sau khi gặp Lão Tử rằng: Con chim ta biết nó bay, con cá ta biết nó lội, con thú ta biết nó chạy. Đối với loài biết chạy thì ta giăng lưới. Loài biết lội thì ta dùng câu. Loài biết bay ta có thể giương cung bắn. Riêng con rồng ẩn hiện lúc bay trên trời lúc lặn dưới nước thì chẳng biết làm thế nào. Có lẽ Lão Tử là con rồng!
Hẳn là từ thời Khổng Tử đã có loài “đục khoét” rồi. Nhưng không thấy ông nói gì về kỹ thuật săn bắt loài này. Hay ông đã nói về một khái niệm gì đó tương tự như là “liêm chính” dùng để tiêu diệt loài “đục khoét” mà bây giờ ta mới hiểu? 1.2018
