Thuốc lá không khói nào đang nằm trong định nghĩa luật?
Ông Phạm Sĩ Hải Quỳnh, luật sư thành viên của Công ty Luật TNHH Quốc tế Việt Nam (VILAF- Hồng Đức) cho biết, điều 2.1 của Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá định nghĩa: "Thuốc lá là sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu thuốc lá, được chế biến dưới dạng thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác".
Như vậy, ngoài thuốc lá điếu đốt cháy, xì gà, thuốc lá sợi, thuốc lào, các “dạng khác” của thuốc lá cũng sẽ phải chịu sự quy định của Luật này. Nhưng thế nào mới là “dạng khác”? Từ quy định trên, có thể hiểu rằng, bất cứ sản phẩm nào đáp ứng định nghĩa “sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu thuốc lá” mà không thuộc nhóm sản phẩm được liệt kê cụ thể, sẽ là “dạng khác” của thuốc lá.
Còn nguyên liệu thuốc lá thì được định nghĩa là: “… lá thuốc lá dưới dạng rời, tấm đã sơ chế tách cọng, sợi thuốc lá, cọng thuốc lá và nguyên liệu thay thế khác dùng để sản xuất thuốc lá” (Điều 2.3 Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá).
Như vậy, “thuốc lá điện tử” bản chất không phải là sản phẩm thuốc lá, vì không chứa nguyên liệu thuốc lá (mà chỉ hóa hơi dung dịch có hoặc không có chứa nicotine). Còn với thuốc lá làm nóng (hay còn gọi thuốc lá nung nóng), tuy cũng có sử dụng thiết bị điện để gia nhiệt, nhưng cơ chế hoạt động dựa trên việc làm nóng nguyên liệu thuốc lá khô để tạo ra khí hơi aerosol chứa nicotine. Nếu căn cứ theo định nghĩa của Luật phòng chống tác hại thuốc lá, thì thuốc lá làm nóng có thể xếp vào nhóm “dạng khác” của thuốc lá.
Mặc khác, Công ước khung về Kiểm soát thuốc lá (FCTC) của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) mà Việt Nam đã tham gia và có hiệu lực từ tháng 3.2005 cũng nêu rõ các sản phẩm thuốc lá “là các sản phẩm được hoàn toàn hoặc phần nào tạo ra từ vật liệu lá thuốc được sản xuất để dùng cho việc hút, nhai hoặc hít”.
Như vậy, dù xét theo định nghĩa của Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá 2012 của Việt Nam, hoặc phạm vi định nghĩa trong Công ước khung FCTC năm 2005 của WHO, thì thuốc lá làm nóng là sản phẩm bắt buộc phải theo sự kiểm soát của Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá hiện hành.
Phân loại thuốc lá làm nóng từ các tổ chức quốc tế
Kỳ họp Hội nghị các bên lần thứ 8 (COP8) do WHO tổ chức vào cuối năm 2018 cũng một lần nữa nhắc lại thuốc lá làm nóng là sản phẩm thuốc lá và khuyến nghị các nước quản lý theo luật kiểm soát thuốc lá hiện hành.
Hiện trong 66 thị trường thương mại hóa thuốc lá làm nóng có hơn 2/3 quốc gia nằm trong Công ước Khung về Kiểm soát Thuốc lá (FCTC). Đáng chú ý, trong số này có đến 9 quốc gia thuộc nhóm 15 nước tiêu thụ thuốc lá cao nhất thế giới theo báo cáo năm 2017 của WHO.
Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) cho phép thương mại thuốc lá làm nóng với chỉ định giảm thiểu phơi nhiễm với các chất gây hại lên cơ thể so với thuốc lá điếu. Đồng thời phân loại thuốc lá làm nóng là sản phẩm thuốc lá không đốt cháy (non-combustible cigarettes), khác với thuốc lá điếu (thuốc lá đốt cháy), và cả thuốc lá điện tử.
Có 4 cảnh báo sức khỏe được thay đổi luân phiên trên các hộp sản phẩm thuốc lá đặc chế của thuốc lá làm nóng, tương tự như trên các gói thuốc lá điếu đốt cháy.
Tại Nhật, thuốc lá làm nóng nằm trong Đạo luật kinh doanh thuốc lá ra năm 1984 và được Bộ tài chính kiểm soát. Tuy nhiên, khung pháp lý quy định danh mục sản phẩm này bớt khắc khe hơn so với thuốc lá điếu đốt cháy, bao gồm cả về việc áp thuế, cảnh báo sức khỏe và hạn chế sử dụng.
Trong quá trình thương mại hóa các sản phẩm thuốc lá làm nóng, chính phủ các nước đều áp dụng hệ thống quản lý, giám sát để đảm bảo các sản phẩm này hướng tới mục đích giảm thiểu tác hại cho những người đang hút thuốc lá, không phải tiếp cận đến giới trẻ, hoặc những người hút mới. theo báo cáo của Công ty nghiên cứu thị trường Frost & Sullivan, công bố vào tháng 11.2020 cho thấy, 99,5% người sử dụng thuốc lá làm nóng tại Nhật đã từng sử dụng các sản phẩm thuốc lá trước đó.
Tại Việt Nam, dưới sự chỉ đạo của Chính phủ, các ban bộ ngành cũng đang xem xét cách thức quản lý thuốc lá thế hệ mới. Đặc biệt, trong các cuộc họp năm 2020, đại diện một số bộ ngành cũng đã nêu cần xem xét sản phẩm thuốc lá thế hệ mới nào thuộc Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá hiện hành để sớm quản lý.
Tuy nhiên, đến nay việc thực thi luật vẫn chậm trễ. Điều này đã vô tình tạo điều kiện cho tình trạng buôn lậu mặt hàng này phát triển, làm thất thu ngân sách Nhà nước và ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng. Thiết nghĩ, khi luật định đã sẵn sàng thì việc trì hoãn ban hành hệ thống quản lý sẽ làm thất thu thuế, tăng gánh nặng kiểm soát buôn lậu và nguy cơ về nguồn hàng lậu kém chất lượng tấn công học đường.
