Lúc lên bờ, cảm thấy da vùng cánh tay phải nóng và hơi đau rát. Rồi xuất hiện những mảng đỏ đến nổi nhiều phỏng nước căng bóng, đau... Bệnh nhi đã điều trị ở BV tỉnh nhưng tình trạng không giảm, gia đình đưa đi TPHCM. Với chẩn đoán viêm da, nghi do bỏng độc tố sứa, bé phải nhập viện. Sau một tuần điều trị kháng sinh, kháng viêm, bôi thuốc vùng tổn thương, da vùng cánh tay phải không nổi thêm các nốt phỏng nước, các vết trợt da đóng vảy khô, nhiều vết đã lành da, bé được ra viện...
1. Thường thì không ai tắm biển mà không bị sứa “chích” một vài lần với cảm giác ngứa hoặc như bị châm chích; cảm giác đau rát, có khi lan dọc cánh tay hoặc chân; xuất hiện các đám màu đỏ, nâu hay tím trên da, có khi dài như vết roi nên có nơi gọi là vết sứa “quất”; da sưng phù nhưng không hình thành những nốt phỏng nước và mươi hay vài chục phút sau những cảm giác này sẽ hết. Tuy nhiên, không nhiều, nhưng hàng năm vẫn có một số người bị sứa “chích” với biểu hiện nặng, thậm chí nguy kịch. Bé T.N.K (ở TPHCM) cùng cả nhà đi biển Vũng Tàu, bị sứa “quất” vào chân. Mặt sau đùi trái có những vết đỏ hằn lên như vết roi, nghĩ sẽ không sao nên người nhà chỉ rửa sạch. Sau thấy những vết này nổi phồng lên, bóng nước, đau rát, người nhà mua thuốc bôi nhưng cả tuần không lành. Sau 3 tuần, những vết sứa quất loét sâu, mưng mủ làm bé sốt cao phải vào BV Nhi Đồng I. Các BS phải dùng kháng sinh đến cả tuần, các vết thương mới giảm mủ, và phải mất thêm 2 tuần nữa mới liền da nhưng là những sẹo lồi rất xấu...
Một du khách Hà Nội (40 tuổi) bị sứa chích khi tắm biển Quan Lạn, Quảng Ninh, phải về Hà Nội chữa trị. Anh này vừa ngụp xuống nước thì có cảm giác chạm vào một vật gì đó và ngay lập tức thấy ngứa rát. Ngay sau đó, toàn bộ vùng mặt, cổ, lưng của bệnh nhân phù nề, đau buốt. Biết bị sứa chích, anh dùng chanh xát vết ngứa và tắm nước ngọt nhưng không ổn. Sau 10 ngày điều trị ở Trung tâm Chống độc, BV Bạch Mai mà các biểu hiện ngứa rát, phù nề vẫn còn khá nặng. Ngược lại, trước đó, một phụ nữ cũng bị sứa chích ở vùng biển này, nhưng phải đến 9 ngày sau các biểu hiện ngứa, rát mới rõ ràng.
Những ca bị độc sứa nặng thường biểu hiện đau bụng, buồn nôn, nôn, đau cơ hay chuột rút, đau đầu, yếu cơ, khó thở, nhịp tim nhanh hay các rối loạn tim mạch khác, lơ mơ hay hôn mê. Các triệu chứng nặng nề có thể xuất hiện nếu không sơ cứu gồm: Da nổi bóng nước và phát ban có thể kéo dài 1 - 2 tuần sau, xuất hiện hội chứng Irukandji. Sứa có nhiều kích thước, có loại thân chỉ bằng hạt lạc nhưng có loại thân dài đến 2,5 mét, xúc tu có thể dài đến 60 mét. Sứa có đến 95% nước, chứa chất trong suốt như gel là Mesoglea và mỗi xúc tu mảnh mai có tới hàng nghìn khoang bào chứa tế bào “đốt” - Nematocyst (tế bào châm, tế bào châm ngứa - thích ty bào). Khoang bào là một ống rỗng đường kính 10 micronmet (1micromet = 1/triệu mm, cấu trúc xoắn như lò xo được nén lại. Khi bị kích thích, nắp ống mở ra, nước biển tràn vào ống tạo ra lực đẩy tế bào Nematocyst siêu nhỏ bắn ra như những mũi tên, truyền chất độc Cnidocytes vào con mồi (cá hoặc một số động vật thủy sinh nhỏ). Quá trình này diễn ra chưa đầy 1/triệu giây vì tốc độ bắn ra của “mũi tên” khoảng 107m/s và là phản ứng sinh hóa nhanh nhất trong tự nhiên. Ngay cả khi sứa đã chết, Nematocyst vẫn duy trì khả năng đốt.
Chất độc chính là khả năng tự vệ của sứa. Sứa không chủ động chích người, bị chích thường do vô tình chạm phải sứa khi đang bơi hoặc chạm vào hay dẫm đạp lên những con sứa đã chết trên bờ. Khi bị đốt nên gỡ xúc tu ra khỏi người nhanh nhất nếu có thể. Rửa da bằng dấm giúp loại bỏ những mũi đốt còn lại. Nước biển cũng có tác dụng này nhưng nước ngọt sẽ kích hoạt những mũi đốt còn lại do thay đổi cân bằng muối. Không rửa vết thương bằng nước tiểu theo cách trị dân gian vì có thể diễn biến xấu do thành phần nước tiểu.
2. Sứa gây ra không ít chuyện trên thế giới. Australia từng có dịp chỉ trong 2 ngày cuối tuần, sứa chai xanh - trông giống như cái chai màu xanh (bluebottle) gây thương tích cho 5.000 du khách và trong vòng 5 tuần gồm 2 ngày kể trên có tới 22.300 người bị sứa đốt ở 4 bãi tắm lớn vùng đông bắc Australia, một con số thống kê gấp 4 lần cùng kỳ các năm trước. Chính quyền phải đóng cửa 4 bãi biển này do số lượng sứa tràn vào bờ biển tiếp tục tăng. Hàng năm vào giữa mùa mưa, loài sứa này làm hàng trăm người đã bị thương ở bãi biển Mumbai, Ấn Độ. Loài sứa độc này có xúc tu dài, nọc độc của nó có thể giết chết cá và tuy không gây chết nhưng gây đau dữ dội cho người khi bị đốt. Người Ấn gọi sứa chai xanh là “ong bắp cày” biển. Việc chúng xuất hiện số lượng lớn bất thường gây lo lắng cho người dân. Các chuyên gia Hải dương học cho rằng, những thay đổi bất thường trong lòng đại dương đã làm loài sinh vật độc này bị cuốn lên, trôi dạt vào bờ.
Mùa hè năm ngoái, sau cơn mưa, rất nhiều người tắm ở biển Mỹ Khê và Phước Mỹ (thuộc quận Ngũ Hành Sơn, TP.Đà Nẵng) bị mẩn ngứa. Người dân nghi ngờ các cống xả ven biển Đà Nẵng xả ra biển nước thải sinh hoạt lẫn trong nước mưa. Sở Tài nguyên và Môi trường TP.Đà Nẵng đã phải lấy mẫu nước xét nghiệm. Kết quả, độ pH, tổng chất rắn lơ lửng (TSS), nồng độ oxy hóa học và sinh hóa, Amoni (NH4+), dầu mỡ và Coliform (trực khuẩn lên men, gần giống trực khuẩn đại tràng - Escherichia coli), đều ở mức cho phép. Theo kết quả quan trắc và giám sát của Chi cục Biển và Hải đảo và Chi cục Bảo vệ môi trường Đà Nẵng, sau 1 cơn mưa, sứa lửa nổi lên rất nhiều. Các cơ quan chức năng kết luận, mẩn ngứa là do sứa lửa. Đây là loại sứa màu trắng, nhưng người dân vẫn gọi là sứa lửa, độc hơn loại vẫn dùng làm thức ăn.
3. Trên thế giới có 8 loại sứa độc nhất là tầm ma, bờm sư tử, mặt trăng, đạn đại bác, kẻ gây chiến (Portuguese man o' war - chiến binh Bồ Đào Nha hay sứa lửa, sứa đỏ - do có màu đỏ), sứa khổng lồ, sứa hộp và sứa Irukandji. Sứa hộp có hình dạng khối lập phương, là loài có độc cực mạnh, được coi là một trong những sinh vật độc nhất. Từ năm 1954 đến nay, đã có 5.568 người thiệt mạng vì loài sứa này. Sứa Irukandji là loài sứa bé nhất và rất khó phát hiện vì thân chỉ bằng hạt lạc cỡ trung bình, có quan hệ họ hàng với sứa hộp, chứa độc tố mạnh hơn 100 lần nọc rắn hổ mang, các xúc tu và thân đều có Nematocyst. Sứa Irukandji chích không đau, nhưng sau khoảng 30 phút, độc tố tác động lên hệ thần kinh trung ương và gây hội chứng Irukandji: Ói mửa, ra mồ hôi, nhức đầu, đau vùng dưới của lưng, nhịp tim tăng, áp suất động mạch tăng cao, phù phổi. Các triệu chứng kéo dài vài giờ hay nhiều ngày và có thể gây tử vong.
Một bé gái 14 tuổi đang bơi trong vịnh Nickol ở Dampier, miền Tây Australia thì bị sứa Irukandji chích vào tay và phải nhập viện cấp cứu. BV địa phương phải chuyển bé đến BV Nhi Princess Margaret bằng trực thăng trong tình trạng hôn mê sâu. Loài sứa khổng lồ Nemopilema nomurai, thường gọi là sứa Nomura, nặng tới 200kg, một trong những loài sứa lớn nhất thế giới. Mỗi năm, sứa khổng lồ là thủ phạm nhiều vụ tấn công người ở Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản. Vết chích của sứa khổng lồ làm nạn nhân đau nhức dữ dội, nơi bị chích sưng đỏ, có thể dẫn đến sốc, thậm chí tử vong. Ở Việt Nam, loại sứa mày trắng mà người dân gọi là sứa lửa đã làm anh V.V.L (25 tuổi, ở Hà Nội) bị hoại tử da. Khi tắm biển về, anh thấy ngứa ở cẳng tay phải, sau đó chuyển sáng đỏ, rát và sưng phù. Tình trạng này kéo dài một tuần thì xuất hiện loét da ở nhiều vị trí bị sứa chích, BS chẩn đoán hoại tử da.
Chưa kể, từ Bắc chí Nam, người dân đều có tập quán ăn nộm sứa và đã xảy không ít những vụ ngộ độc, như ở xã Ích Hậu, huyện Lộc Hà, Hà Tĩnh, trong một ngày có 10 người phải vào viện nôn, đau bụng, đi ngoài nhiều lần vì ăn nộm nuốt (sứa)... Chỉ trong 5 ngày, huyện Phú Ninh, tỉnh Quảng Nam, có 14 ca ngộ độc nộm sứa và ốc ruốc biển (còn gọi là ốc chép).
