Các triệu chứng ồ ạt, nặng, diễn tiến rất nhanh nên các BS nghĩ đến ngộ độc chất Tetrodotoxin trong cá và xác định mức độ nặng là 3 - 4/4 trong thang ngộ độc chất này. Ngay lập tức, bệnh nhân được đặt nội khí quản, thở máy và lọc máu liên tục. Khuya cùng ngày, bệnh nhân dần hồi tỉnh, đã cử động nhẹ ngón tay, chân. Cũng xin nói thêm rằng, nếu đúng là ngộ độc Tetrodotoxin, bệnh nhân bắt buộc phải lọc máu để giảm dần chất độc trong cơ thể, nếu không sẽ tử vong, vì hiện chưa có thuốc giải loại độc tố này! Chiều 21.9, bệnh nhân đã được bỏ lọc máu liên tục, tỉnh, trả lời đúng các câu hỏi của BS.
Truy tìm nguồn gốc thức ăn gây ngộ độc
Cá mặt thỏ biển tên gọi đúng theo phân loại quốc tế là “cá đầu thỏ da bạc mắt to”, gọi đầy đủ là “cá đầu thỏ da bạc mắt to biển sâu”, có tên khoa học (tiếng Latin) là Chimaera phantasma (tiếng Anh gọi là Silver chimaera), thuộc chi Chimaera, họ Chimaeridae, bộ cá Toàn đầu (Chimaeriformes), phân lớp cá Toàn đầu (Holocephali) trong lớp cá sụn (Chondrichthyes - có hai phân lớp Elasmobranchii (ví dụ cá mập - hay cá nhám, cá đuối...) và Holocephali, có bộ xương hoàn toàn là sụn, thuốc “vây cá mập” bào chế từ sụn nhiều loài cá phân lớp này. Đôi khi, người ta gọi không chính thống bằng tiếng Anh những loài cá thuộc phân lớp Holocephali là cá mập ma (ghost shark) hay cá chuột (ratfish - vì đuôi dài như đuôi chuột - không được đúng cho lắm).
Xin giải thích, chữ Chimaera là mượn hình ảnh quái thú Chimera trong thần thoại Hy Lạp có hai đầu sư tử và dê, bàn chân là móng rồng, chóp đuôi là đầu rắn, để chỉ những sinh vật có nhiều bộ nhiễm sắc thể, nghĩa là nhiều kiểu ADN khác nhau mà bộ cá Toàn đầu trong đó có họ Chimaeridae thuộc loại này. Tất cả loài cá thuộc họ Chimaeridae đều sống ở tầng đáy 95 - 550m, có loài sống ở độ sâu 2.000m. Cá mặt thỏ có trọng lượng trung bình 0,5 - 2kg, lớn nhất có thể đến 3kg và dài 100cm, thân màu xám bạc, dẹp đứng, đầu to, gồ cao, răng trông giống răng thỏ, đuôi tóp nhỏ, dài, có một khe mang chung ở trước gốc vây ngực. Vây lưng thứ nhất là một gai cứng to, dài, mép sau có răng cưa. Vây lưng thứ hai ngắn, kéo dài từ vây lưng thứ nhất đến sát vây đuôi. Vây hậu môn nhỏ. Vây ngực hình tam giác, rất lớn.
Cá mặt thỏ phân biệt với các loài khác trong cùng chi bởi một đường màu đen nhỏ, nhiều đoạn hơi gợn sóng dọc hai bên thân từ mắt đến đuôi, đầu có các đường như ranh giới trên bản đồ. Do sống quá sâu và số lượng quần thể ít, chỉ vào vùng nước nông hơn khi đến mùa sinh sản hoặc có sự xáo trộn tầng đáy do tác động của thời tiết (bão, sóng thần...) nên khi đó ngư dân mới có thể bắt được chúng với số lượng rất ít. Cá mặt thỏ có ở tây bắc Thái Bình Dương, gồm quần đảo Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Philippines, nơi các dải đá ngầm có sườn dốc (do cá mặt thỏ ưa thích loại địa hình đáy biển này) và ở Ấn Độ Dương từ biển phía đông Ấn Độ đến biển phía tây Australia. Ở Việt Nam, ngư dân miền Trung gọi cá mặt thỏ là cá thỏ, cá đầu thỏ, rải rác có từ vùng biển Quảng Ngãi đến Khánh Hòa với số lượng rất ít, hiếm khi câu được hoặc dính lưới giã cào (loại lưới hủy diệt môi trường biển, bị cấm).
Theo các nhà Hải dương học, lớp cá sụn (Chondrichthyes), trong đó có phân lớp cá Toàn đầu (Holocephali), hiện chỉ còn bộ cá Toàn đầu (Chimaeriformes) thuộc phân lớp này còn hiện diện trên trái đất. Bằng chứng là các nhà khoa học đã phát hiện phân lớp Holocephali có hồ sơ hóa thạch phong phú khởi đầu từ kỷ Devon - một kỷ địa chất ngay trước kỷ Than đá thuộc Đại Cổ sinh (Đại Cổ sinh trải dài từ 542 triệu năm đến 251 triệu năm trước), được đặt theo tên của khu vực Devon, nước Anh - nơi các loại đá thuộc kỷ này lần đầu tiên được nghiên cứu. Kỷ Devon đã bắt đầu xuất hiện nhiều loài cá tiến hóa thành có chân để “đi” trên mặt đất, chuyển môi trường sống lên cạn). Từ kết quả nghiên cứu hóa thạch phân lớp cá Toàn đầu, nhiều nhà khoa học cho rằng, cá mặt thỏ là loài cá cổ xưa, đã xuất hiện trên trái đất hàng triệu năm trước và không mấy thay đổi với tổ tiên chúng. Tuy nhiên, cho đến nay, các nhà khoa học cũng chỉ thu thập được số lượng rất ít mẫu vật (tiêu bản cá) hoặc các báo cáo về quần thể loài này.
Cá mặt thỏ rất hiếm, giá trị kinh tế cao, đặc biệt nhất của loài cá này chính là da - nguyên liệu để sản xuất collagen (yếu tố cần thiết để tạo các axit amin thanh khiết cho da, tóc, móng tay, khớp xương và các mô khác; giúp da chắc khỏe, chậm lão hóa, xóa mờ các vết nhăn, cho da săn chắc, mịn, trắng sáng) và chỉ catgut (chỉ tự tiêu cho phẫu thuật), nên trên thị trường quốc tế, mỗi kg da cá khoảng 2.000 USD và ngay khi bắt được người ta lột da ngay lập tức, vì vậy, khi cá mặt thỏ đến những nhà hàng đắt tiền luôn mất da. Nghe nói thịt cá trắng tinh, dai, ngọt, thơm và béo, có hương vị rất đặc trưng. Do sống ở vùng nước rất sâu, xa bờ nên cá lành, an toàn, sụn giống như sụn cá mập nên phù hợp với trẻ nhỏ và người già, khi chế biến không dùng nhiều gia vị, vì làm mất vị ngon đặc biệt của cá và từ lâu người ta đặt tên mỹ miều cho nó là “Mỹ nhân ngư”. Nghe nói loại cá này được dùng trong y học cổ truyền Trung Quốc và bóng cá cũng được Nhật Bản sử dụng nhưng không có thông tin tường tận.
Thực sự thì trước nay, cá mặt thỏ chính cống - Chimaera phantasma - hầu hết chỉ được truyền miệng trong ngư dân câu và giã cào miền Trung. Bởi hiếm người gặp may mắn khi các ghe câu hoặc giã cào trúng đàn mới được vài chục ký “lộc” biển này, nên những thực khách được cho là sành điệu, am hiểu và ham thích tìm tòi, khám phá hải sản, cũng chẳng mấy ai biết nhiều về cá. Ngay cả các nhà khoa học cũng rất ít biết về tập tính sinh sản, cấu trúc, số lượng đàn, môi trường phân bố... của chúng. Vì thế, nhiều người cho rằng, anh Q ăn phải cá mặt thỏ “nhái” - loại “mỹ nhân ngư” đang rất hot, bởi không ít đại gia Hà Nội hoặc TPHCM mời đối tác quan trọng, người thân đi thưởng thức món cá “mới” nổi tiếng này.
Xem ảnh cá mặt thỏ của websie “hieuhaisan.com”, cá này cũng có mắt to tròn như mắt thỏ, răng giống răng thỏ, thân dài và cũng đã được lột da. Tuy nhiên, đó không phải “mỹ nhân ngư” đích thực mà là cá Nóc đầu thỏ chấm tròn (Lagocephalus sceleratus), thuộc chi Lagocephalus trong họ cá Nóc (Tetraodontidae) mà ngư dân miền Trung quen gọi là cá Nóc mú, rất hung hãn, thường cắn đứt lưới vì răng rất sắc và có thể nặng đến 8kg, dài 110cm (trung bình 40cm). Da cá loại này cũng được dùng để sản xuất collagen và catgut nên chúng cũng bị lột da!
Có một loại tương tự cá Nóc mú về hình dạng đầu và độ độc là cá Nóc đầu thỏ mắt to (Lagocephalus lunaris) thường gọi là cá Nóc tro... Câu chuyện đến đây đã có hồi kết vì Tetrodotoxin là “lưỡi hái” của thần chết họ Nóc! Đơn giản thôi, khi khó mà “đào” được cá mặt thỏ chính cống, người ta phải nhái! Bởi L.sceleratus có trữ lượng rất lớn, phân bố rộng khắp Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, từ biển Somalia đến biển bán đảo Ả Rập, các nước Nam Á, Đông Nam Á và các quần đảo thuộc các tiểu vùng Melanesia (thuộc Châu Đại Dương, kéo dài từ đảo New Guinea ở tây nam Thái Bình dương đến biển Arafura (ở phía tây Thái Bình Dương, trên thềm lục địa giữa Australia và New Guinea) và phía đông đến quốc đảo Fiji), Micronesia (đảo quốc trên Thái Bình Dương, ở phía đông bắc Papua New Guinea) và Polynesia (phân vùng thuộc Châu Đại Dương, gồm trên 1.000 đảo ở trung và nam Thái Bình Dương), từ biển nam Nhật Bản và Hàn Quốc xuống đến biển tây Australia; khắp phía đông Địa Trung hải, đến các vùng phía bắc của biển Aegea (giữa Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ), sang tận phía tây nam là biển Tunisia. Ở Việt Nam, cá Nóc mút đuôi trắng (Lagocephalus gloveri) và cá Nóc đầu thỏ mắt to (Lagocephalus lunaris) là những loài có sản lượng khai thác lớn trong trữ lượng khoảng 37.387 tấn.
Có đến hơn 1.200 loài cá độc nên ăn cá cũng phải cảnh giác!
