Lấy huyết khối trong lòng mạch máu cứu bệnh nhân đột quỵ não

BS Trần Kiên |

Ngày 24.4, BV tỉnh Thanh Hóa thông báo cứu sống bệnh nhân đột quỵ (ĐQ) não bằng kỹ thuật lấy huyết khối cơ học.

Sáng 17.4, khi đang đi chợ, cụ bà Lê Thị T, 70 tuổi, ở xã Hoằng Khê, Hoằng Hóa, Thanh Hóa đột ngột chóng mặt, choáng váng rồi quỵ xuống. Khi được đưa đến khoa Thần kinh, BV tỉnh cấp cứu đã tê yếu tay chân trái, miệng méo, nói khó..., được chẩn đoán ĐQ não cấp giờ thứ 2 với biểu hiện ý thức lú lẫn, liệt nửa người trái và thần kinh số 7 TƯ trái. Kết quả chụp cắt lớp sọ não, xác định bệnh nhân không có xuất huyết não, nên dùng ngay thuốc tiêu sợi huyết theo chuẩn mực 6 giờ vàng điều trị ĐQ. Tiếp đến chụp cắt lớp MSCT64. Để tiện theo dõi xin giải thích: Máy chụp cắt lớp điện toán (quen gọi là vi tính) MSCT64 (Multislice Computed Tomography 64) có tốc độ chụp rất nhanh, chụp được 64 hình ảnh trong một vòng quay chụp (5 giây), cho phép chụp những cơ quan đang vận động như tim, mạch máu mà hình ảnh vẫn sắc nét, không bị nhòe (máy chụp CT. Scanner thông thường không có tính năng này); sau hai vòng quay chụp (10 giây) với 128 “lát” cắt, máy ghi lại được toàn bộ cấu trúc bên trong bộ phận cần chụp (ví dụ một phủ tạng hay đầu, ngực...). Toàn bộ dữ liệu được mã hóa rồi xử lý bằng công nghệ 3D, cho phép nhìn tổn thương từ nhiều phía khác nhau nên hình ảnh rõ 100%, độ chính xác 97%, giá trị xác định không bệnh đạt 99%...

Sau khi chụp 128 lát cắt mạch não của bà T và dựng hình mạch máu não, thấy hình ảnh tắc toàn bộ động mạch (ĐM) não giữa bên phải. Các BS hội chẩn, quyết định chuyển bà vào phòng can thiệp mạch. Kỹ thuật lấy huyết khối cơ học được tiến hành theo đúng quy trình chuyên môn đã định: Đặt ống thông siêu mềm từ ĐM đùi, đi ngược ĐM chủ, lên ĐM cảnh phải, tiếp cận cục máu đông ở ĐM não giữa, rồi luồn dụng cụ Solitaire trong lòng ống thông để mở lại dòng chảy tạm thời và kéo huyết khối đưa ra ngoài (ngoài Solitaire nhóm dụng cụ chuyên dụng này còn có Penumbra lấy huyết khối theo cơ chế khoan và hút, Merci theo cơ chế kéo)... Sau hơn 2 giờ cấp cứu, bà T hồi phục vận động (hết liệt), tỉnh táo, được chuyển về phòng theo dõi... Hiện bà hoàn toàn tỉnh táo, đi lại bình thường, hồi phục ổn định, tự làm mọi việc sinh hoạt.

Lấy huyết khối cơ học giải quyết được những nguyên nhân ĐQ nào

ĐQ não có ba nguyên nhân: Tắc mạch do cục máu đông từ nơi khác đến (nhiều nhất là tim), mảng xơ mỡ ĐM từ nơi khác; bệnh lý gây hẹp, tắc hoặc co thắt mạch máu như xơ mỡ thành mạch tại chỗ, viêm động mạch; vỡ mạch máu (do cao huyết áp, xơ vữa ĐM) đều gây thiếu máu trầm trọng vùng mô não mà ĐM đó cấp máu, với các dấu hiệu thần kinh, tâm thần khu trú (nghĩa là tương ứng với vùng mô não bị tổn thương do thiếu máu). Ví dụ, vùng não có trung tâm ngôn ngữ nói bị tổn thương sẽ biểu hiện nói ngọng, khó nói hay mất nói (vong ngôn, dân gian gọi là “cấm khẩu”). 15% các ĐQ não là do vỡ ĐM não, 85% do tắc và co thắt ĐM nuôi não (được gọi chung là nhồi máu não)...

Khi phát hiện chắc chắn (bằng điện quang) nhồi máu não, tiêu chuẩn vàng Âu - Mỹ đang áp dụng hiện thời tại Việt Nam là tiêm tĩnh mạch thuốc tiêu sợi huyết (Alteplase - rpRA) để phá cục máu đông, trong thời khoảng 5 giờ đầu từ khi khởi phát ĐQ, với những chỉ định và chống chỉ định nghiêm ngặt, có tác dụng rất tốt. Chẳng hạn nếu dùng thuốc này trong ba giờ đầu thì cứ 3 bệnh nhân ĐQ có một người hồi phục hoàn toàn và giảm tử vong từ 22% xuống 16%. Tuy nhiên, để đến được viện, 5 giờ là rất ngắn vì hầu hết ở xa viện và nhiều lý do khác. Mặt khác, dùng thuốc tiêu sợi huyết có tai biến chảy máu não, chảy máu toàn thân, hiếm hơn là phù mạch gây phù nề làm tắc nghẽn đường thở và sốc phản vệ. Hiệu quả tái thông khi tắc mạch lớn chỉ đạt từ 5 đến 25% tùy theo từng đoạn tắc ở một số ĐM lớn, vì vậy thường được chỉ định khi tắc mạch nhỏ và chỉ có 5% số bệnh nhân ĐQ được chỉ định. Ưu điểm hơn, phương pháp lấy huyết khối cơ học có “quỹ” thời gian đến 8 giờ từ khi khởi phát ĐQ đối với các ĐM nuôi phần não trước (ĐM não trước, não giữa, thông trước) và đến 24 giờ đối với các ĐM nuôi phần não sau (ĐM đốt sống, thân nền, thông sau, não sau). Hiện tại, ở Việt Nam đã can thiệp lấy huyết khối khi tắc những mạch lớn như ĐM cảnh, ĐM não giữa, ĐM thân nền với tỉ lệ tái thông tốt đến 72,4% và hồi phục tốt đến 53%. Thực tiễn điều trị cho thấy dụng cụ lấy huyết khối Solitaire hiện là loại hiệu quả nhất với kết quả phục hồi lâm sàng tốt cao hơn 1,7 lần và giảm tỉ lệ tử vong gần 55% so với sử dụng dụng cụ Merci. Tất nhiên để tận dụng ưu điểm của cả hai phương pháp, quy trình chuyên môn thường dùng tiêu thuốc tiêu sợi huyết (nếu đáp ứng chỉ định) trước, sau đó can thiệp lấy huyết khối...

Vơi nỗi lo người cao tuổi, giảm gánh nặng xã hội

Phải nhìn vào số thống kê ĐQ, tử vong và tàn phế do nó gây ra mới thấy hết được giá trị to lớn của kỹ thuật này. Năm 2016, Tổ chức ĐQ Thế giới thống kê có tới 17 triệu ca ĐQ/năm, với khoảng 6 triệu tử vong và 5 triệu người sống sót với các di chứng tàn tật kéo dài, thậm chí vĩnh viễn... Khảo sát thực tế và số liệu tổng hợp từ các BV có khoa thần kinh toàn quốc cho thấy: Mỗi năm nước ta có khoảng 200.000 ca ĐQ, hơn 50% trong số này tử vong và 90% người sống sót phải sống chung với các di chứng thần kinh, tâm thần, vận động... nặng nề. Ba năm gần đây, số bệnh nhân ĐQ nhập viện tăng từ 1,7 - 2,5%/năm; số nam ĐQ gấp 4 lần nữ. Đáng lo ngại hơn là độ tuổi tai biến mạch máu não đang dần trẻ hóa, xảy ra nhiều ở lứa tuổi 40 - 45, trước đây là 50 - 60 tuổi trở lên... ĐQ não đang dần trở thành bệnh của thời đại, tử vong đứng hàng thứ 3 toàn cầu, là nguyên nhân chính gây tàn phế... Nếu như trước đây, khi chưa có liệu pháp kết hợp thuốc tiêu sợi huyết và lấy huyết khối, bệnh nhân nhồi máu não ngoài điều trị chống phù não chỉ còn chờ vào may rủi: Nếu vùng não bị nhồi máu ít nguy hiểm (ít, không có các trung khu sinh mệnh), nhồi máu nhẹ (không rộng)... có thể qua khỏi nhưng sau đó là tật nguyền; đôi khi do quá trình dài khổ luyện, từ liệt, đi lết... có thể hồi phục được vận động ... Từ 61 tuổi (y học xếp vào tuổi già) sự may mắn này càng hiếm hoi bởi mức độ lão hóa nặng hơn của các tế bào não và tuổi già ý chí đã suy giảm lại càng suy giảm trầm trọng hơn vì chính ĐQ là một sang chấn tâm lý nặng nề... Nay, trong khoảng thời gian tính bằng giờ, cứu được một người già thoát tử vong, không di chứng, bình thường như trước khi ĐQ, thời gian nằm viện rất ngắn..., mới thấy giá trị lớn lao của kỹ thuật.

Ngày 18.4 mới đây, bệnh nhân nam, 61 tuổi, ở phường Hoàng Văn Thụ, TP. Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên được BVĐKTW Thái Nguyên cứu sống sau hơn 2 giờ can thiệp lấy huyết khối qua đường ĐM cánh tay; thêm 2 ngày lưu viện, tay chân trái bệnh nhân đã vận động tốt... dù khi đến viện sau 1 giờ phát bệnh, ông đã liệt hoàn toàn nửa người trái. Hay như cụ ông Tôn Thất T, 82 tuổi, ở TP. Huế, ĐQ nặng, nguy cơ tử vong cao: Liệt hoàn toàn nửa người phải, bán hôn mê, xấu nhất là vong ngôn (mất nói thường rất nặng do tổn thương bán cầu não chỉ huy)... Trên film chụp mạch não số hóa xóa nền xác định ĐM cảnh trong trái tắc hoàn toàn, sau hơn nửa giờ, cục máu đông đã được các BS lấy ra, biểu hiện liệt và vong ngôn dần cải thiện và 2 ngày sau ý thức tỉnh táo, đi lại và vận động tay tốt, nói được... Chưa đến 1 tuần nằm viện sau ĐQ, cụ đã đi lại rất bình thường và trông cụ như người bình thường, láng giềng tới thăm rất ngạc nhiên vì tưởng như có “phép màu”... BS. Tôn Thất Trí Dũng nói rằng, ở BV TƯ Huế, trước đây, những ca nặng như cụ T đa số tử vong do tổn thương mô não nhanh và lan rộng (tắc mạch máu lớn)...

Rất mong Việt Nam nhanh chóng nâng tầm kỹ thuật để cứu sống thêm nhiều ca bệnh hiểm nghèo hơn. Tuy nhiên người dân phải “hỗ trợ” BS bằng cách đưa người ĐQ đến viện ngay khi nghi ngờ ĐQ, cứ chậm đi 30 phút, sẽ có thêm 14% bệnh nhân tiến triển lâm sàng xấu đi vì mỗi phút qua đi có thêm 2 triệu neurone không hồi phục được. Gia đình đưa bà T đến viện 30 phút sau ĐQ là rất đáng biểu dương.

BS Trần Kiên
TIN LIÊN QUAN

Những món ăn đặc sắc của người Hoa ở Chợ Lớn, TPHCM

Phạm Công Luận |

Ẩm thực Hoa là thế giới đa dạng, đậm đà bản sắc từng dân tộc trong cộng đồng người Hoa sống tại Việt Nam. Đã vậy, qua hàng trăm năm ở đây, các món ăn cũng đã có điều chỉnh, gia giảm trong cách chế biến để thích nghi với nguồn nguyên liệu nhiệt đới có sẵn, chiều chuộng khẩu vị của khách…

Người dân chen chân trong siêu thị ngày cận Tết mua hàng giảm giá, bình ổn

THUỲ TRANG |

Đà Nẵng - Với nhiều chương trình bình ổn giá, khuyến mãi, giảm giá, các siêu thị đang thu hút lượng lớn người dân đến tham quan, mua sắm Tết.

Ông Kissinger đổi lập trường, nêu kế hoạch Ukraina mới nhất

Song Minh |

Cựu Ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger thay đổi lập trường, ủng hộ Ukraina gia nhập NATO.

Tiểu thương chợ hoa lớn nhất Hà Nội than ế ẩm ngày giáp Tết

MINH HÀ - DƯƠNG ANH |

Theo các tiểu thương bán hoa tại chợ Quảng An (Tây Hồ, Hà Nội), năm nay giá hoa vẫn giữ mức ổn định, tăng cao nhất vào các ngày 29 và 30 Tết. Tuy nhiên, hàng hóa vẫn còn tiêu thụ chậm, chỉ bằng 50% so với mọi năm.

Những bản hợp đồng bom tấn tại V.League 2023

AN NGUYÊN |

Trước thềm mùa giải mới V.League 2023, các câu lạc bộ như Công an Hà Nội, Nam Định hay Thanh Hoá hoạt động rất tích cực trên thị trường chuyển nhượng với những bản hợp đồng "bom tấn" chất lượng.

Chứng khoán: Tiếp tục tăng lên ngưỡng kháng cự 1.100 điểm

Gia Miêu |

Việc thị trường vượt vùng tích lũy có thể là tín hiệu kỹ thuật khiến dòng tiền quay lại thị trường chứng khoán.

Thủ tướng Đức nêu điểm mạnh của tân Bộ trưởng Quốc phòng

Ngọc Vân |

Thủ tướng Đức Olaf Scholz cho biết kinh nghiệm dày dặn và “trái tim nhân hậu” của tân Bộ trưởng Quốc phòng Đức Boris Pistorius khiến ông trở thành người phù hợp cho vai trò này.

Đà Nẵng: Mai nở muộn, chủ vườn nóng ruột lo mất tết

Nguyễn Linh |

Những ngày cận kề tết Nguyên đán Quý Mão 2023, các chủ vườn mai trên địa bàn TP Đà Nẵng xót ruột vì thời tiết thất thường khiến mai nở muộn, sợ không trúng dịp tết.