Dịch bệnh “tay chân miệng” bùng phát: Liệu có sự biến đổi chủng virus gây bệnh?

Virus biến đổi, cộng đồng chưa có miễn dịch

Tại TPHCM, số liệu giám sát của Trung tâm y tế dự phòng (TTYTDP) cho thấy: Trong tuần 38 (14-20.9.2018) có 289 ca bệnh TCM nhập viện, tăng 47% so với trung bình 4 tuần trước (194 ca), tăng 130% so với tuần cùng kỳ 2017 (124 ca). Tổng số ca TCM nhập viện tính đến hết tuần 38 là 3.195, bên cạnh đó, số ca khám ngoại trú đến hết tuần 38 là 15.499. Các chuyên gia đánh giá tháng 8, tháng 9 hằng năm là thời điểm gia tăng số ca TCM theo mùa.

Tuy nhiên, trong mùa dịch bệnh năm nay đã bắt đầu thấy sự xuất hiện trở lại của chủng virus Enterovirus 71 - chủng virus đã gây ra dịch TCM lớn trên cả nước năm 2011. Đây là nguyên nhân làm số ca bệnh gia tăng nhanh chóng tại các tỉnh thành trong cả nước, trong đó có TPHCM những tuần gần đây…

Tại Đồng Nai, Bình Dương, lãnh đạo địa phương cũng đã có khuyến cáo không chủ quan với bệnh SXH, CTM...

Trao đổi với phóng viên, PGS-TS Trần Minh Điển - Phó Giám đốc Bệnh viện Nhi Trung ương (Hà Nội) - cho biết, từ đầu năm đến nay, bệnh viện đã tiếp nhận hơn 200 trường hợp mắc bệnh tay chân miệng. Trong đó, nhiều ca biến chứng khác hơn so với mọi năm có liên quan đến các vấn đề về nhiễm trùng thần kinh trung ương.

Cũng từ đầu năm đến nay, Bệnh viện Nhi Trung ương tiếp nhận hơn 10 trường hợp nhiễm chủng EV71 trong tổng số hàng trăm trường hợp nhập viện do tay chân miệng. EV71 là loại virus gây viêm não và các hội chứng não cấp, làm cho bệnh nặng hơn. Đây là chủng virus có đặc tính lây lan nhanh, gây sốt cao, dẫn đến nhiều biến chứng nặng như thần kinh, tim mạch, phù phổi, sốc, suy tim và tử vong nhanh.

EV71 cũng được biết đến như một loại virus có vai trò gây viêm não và các hội chứng não cấp, làm cho bệnh nặng hơn. Hai tác nhân chính gây ra bệnh tay chân miệng là CVA16 và EV71. So với CVA16, tỉ lệ mắc tay chân miệng gây ra bởi EV71 thấp hơn.

Trước sự gia tăng nhanh chóng các ca mắc như vậy, nhiều ý kiến băn khoăn liệu có sự biến đổi chủng virus gây bệnh. Trao đổi về vấn đề này, PGS-TS Phan Trọng Lân - Viện trưởng Viện Pasteur TPHCM - cho biết, hệ thống giám sát của Viện Pasteur TPHCM cho thấy trong 2 tháng qua, tỉ lệ virus EV71 chiếm 25% số mẫu xét nghiệm bệnh TCM, so với dưới 1% phát hiện EV71 trong 6 tháng đầu năm. Sự gia tăng đột biến này cũng được ghi nhận trong vụ dịch năm 2011 (từ 32% trong 6 tháng đầu năm lên 56% từ tháng 7 đến tháng 9).

“Sự dịch chuyển thứ nhóm gen từ B5 ưu thế trong giai đoạn 2012-2017 sang C4 (của chủng Enterovirus 71 - EV71) khiến cộng đồng chưa có miễn dịch dễ xảy ra nhiều ca mắc hơn”- PGS Lân cho biết.

PGS Lân cho rằng, bệnh TCM tuân theo các quy luật của dây chuyền dịch, dịch lớn có thể xảy ra khi có sự thay đổi trong khối cảm thụ, yếu tố lây truyền và tác nhân gây bệnh. Đến nay, lây qua đường tiêu hóa vẫn là đường lây truyền chính của bệnh TCM. Nhiều câu hỏi về dịch tễ, yếu tố lây truyền, miễn dịch còn chưa được trả lời rõ ràng.

Tuy nhiên, theo ông Lân, bên cạnh việc giảm số mắc, 3 năm qua với tỉ lệ EV71 giảm dần trong các năm qua, hầu hết cộng đồng trẻ dưới 3 tuổi chưa có miễn dịch với EV71 và số trẻ chưa có miễn dịch vì thế cũng gia tăng.

Trong điều kiện, mầm bệnh TCM lưu hành phổ biến tại phía Nam trong bối cảnh giao lưu đi lại lớn, góp phần lây lan mầm bệnh nhanh chóng, đặc biệt là từ người lớn nhiễm virus không biểu hiện bệnh sang trẻ em.

Bên cạnh đó, một số yếu tố có thể làm gia tăng thêm sự lây truyền và bùng phát dịch bao gồm: Mật độ dân số cao, sống chật chội; điều kiện vệ sinh kém; thiếu nhà vệ sinh; thiếu hoặc không có nước sạch phục vụ cho sinh hoạt hằng ngày; nhà trẻ đông người, đặc biệt là khu vực miền Đông Nam Bộ.

Theo thống kê từ đầu năm đến nay đã có 6 trẻ em tại khu vực phía Nam tử vong do bệnh TCM, điều này hiện đang làm dấy lên lo ngại trong cộng đồng. Về vấn đề này, ông Lân cho rằng, so với cùng kỳ năm 2015-2017 chỉ ghi nhận 0-4 trường hợp tử vong thì năm nay đã ghi nhận 6 trường hợp tử vong.

“Đa số các bệnh nhân TCM tử vong trong năm nay không đến ngay cơ sở y tế khi xuất hiện các dấu hiệu của bệnh mà tự điều trị tại nhà (khám phòng khám tư nhân hoặc tự mua thuốc uống), khi trẻ có dấu hiệu chuyển bệnh nặng mới đưa đến các bệnh viện”- ông Lân nói.

Do đó, người dân không nên chủ quan trước bệnh TCM. Khi phát hiện trẻ có biểu hiện bệnh như sốt, đau họng, tổn thương niêm mạc miệng và da chủ yếu ở dạng phỏng nước thường thấy ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, đầu gối, mông, các phụ huynh cần liên lạc với cơ sở y tế để được tư vấn và xử lý kịp thời.

Hiện nay chưa có vaccine phòng bệnh đặc hiệu bệnh TCM. Người dân có thể giảm nguy cơ lây nhiễm bằng các biện pháp vệ sinh thường xuyên...