Theo cuốn sách "Một số cây thuốc, vị thuốc có tác dụng thay thế sừng tê giác" của Dự án phòng, chống buôn bán trái pháp luật các loài động, thực vật hoang dã (tháng 2.2021), do ThS-BS Nguyễn Đình Thục - Tổng Thư ký Hội Đông y Việt Nam - giới thiệu, thì Cỏ nhọ nồi là 1 trong số 23 cây thuốc, vị thuốc có tác dụng thay thế sừng tê giác.
Cỏ nhọ nồi có tên gọi khác: Cỏ mực, Hạn liên thảo.
Tên khoa học: Eclipta prostrata (L.) Beauv.
Họ thực vật: Cúc- Asteraceae.
Đặc điểm hình thái: Cây thảo, sống nhiều năm, phân nhánh bò lan trên mặt đất, nhưng phần ngọn có thể vươn cao 15 - 30 cm. Thân và cành tiết diện tròn, màu lục hay nâu tía, có nhiều lông nhám.
Lá mọc đối, kích thước 2-7 x 1-2 cm; hình mác dài, nhọn đầu, mép có răng cưa rất nhỏ, có lông nhám. Cụm hoa đầu, hình bán cầu, đường kính 1,0 - 1,2 cm, có cuống dài tới 3 cm, có lông. Lá bắc thuôn nhọn, mặt ngoài có lông.
Hoa màu trắng; hoa cái dạng lưỡi nhỏ, xếp ở vòng ngoài; hoa lưỡng tính ở trong, ống tràng hình trụ, đầu xẻ 5 thùy; nhị ngắn, đầu nhụy cũng ngắn, ở bên trong ống. Quả bế, hình bầu dục thuôn, màu đen, dài 3 mm.
Mùa hoa quả: Kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10 (tùy theo vùng).
Mùa thu hái là khi bắt đầu có hoa. Cách thu hái: Cắt toàn bộ phần thân và cành mang lá, loại bỏ cỏ rác, rửa sạch, để ráo nước, sau đem phơi hay sấy khô (ở nhiệt độ 50 - 60°C).
Ở Việt Nam, Cỏ nhọ nồi phân bố gần như khắp các tỉnh và thành phố trong cả nước. Cây cũng có ở các quốc gia thuộc vùng Đông Nam Á và nam Trung Quốc.
Cỏ nhọ nồi là cây ưa ẩm và ưa sáng. Cây thường mọc trên đất ẩm ở ven đường, vườn gia đình, bờ ruộng, bãi sông và nương rẫy thấp. Cỏ nhọ nồi ra hoa quả nhiều hàng năm. Tái sinh tự nhiên bằng hạt và mọc cây chồi từ phần còn lại sau khi bị cắt. Trồng được bằng hạt và giâm cành.
Bộ phận dùng: Toàn bộ phần thân và cành mang lá, khô (Herba Ecliptae).
Thành phần hóa học: Wedelolacton là dẫn chất coumestan có trong Cỏ nhọ nồi có tác dụng bảo vệ gan.
Tác dụng cầm máu theo cơ chế của vitamin K gây tăng lượng prothrombin (1g bột Cỏ nhọ nồi = 1,33mg vitamin K). Khi dùng dài ngày có tác dụng chống choáng phản vệ, kháng histamin và chống viêm.
Các glucosid với khung olean là các eclata saponin là glucosid của acid echinocystic. Ba hợp chất triterpen glucosid là ecliptasaponin A, B, C.
Ngoài ra còn chứa tinh dầu, chất đắng và một lượng nhỏ alcaloid ecliptin và nicotin.
Công dụng: Dùng trong các trường hợp Can Thận âm hư, huyết nhiệt, ho ra máu, chảy máu cam, xuất huyết dưới da, nôn ra máu, đại tiện ra máu, tiểu tiện ra máu, bang huyết, rong huyết.
Tính vị, quy kinh: Cam, toan, hàn. Vào kinh Can, Thận. Tác dụng: Lương huyết chỉ huyết, bổ Can Thận.
Liều lượng, cách dùng: 12 - 20g/ngày, sắc hoặc hãm uống.
Chú ý: Không dùng cho người Tỳ Vị hư hàn, tiêu chảy phân sống.
Cỏ nhọ nồi là dược liệu có tác dụng bảo vệ gan, phòng loãng xương, thải độc tế bào, hạ đường huyết, kháng viêm, kháng khuẩn, điều hòa lipid máu, giúp mọc tóc, chống lão hóa và bảo vệ thần kinh.
PGS.TS Đậu Xuân Cảnh - Chủ tịch Hội Đông y Việt Nam khuyến cáo người dân khi muốn sử dụng thuốc nam, thuốc đông y để chữa bệnh thì cần phải nhớ rằng, thuốc đông y cũng giống như thuốc tây y, đều phải do thầy thuốc khám bệnh, chẩn đoán, chỉ định, kê đơn phù hợp với loại bệnh.
