Xuyên tâm liên còn có các tên gọi khác là khổ đởm thảo, nhất kiến hỷ.... Là loại cây nhỏ chỉ sống 1 - 2 năm, mọc thẳng đứng, có thể cao đến 1m. Thân vuông, phân nhánh nhiều, các cành mọc theo 4 hướng. Lá mọc đối, có cuống ngắn, phiến lá hình trứng.
Xuyên tâm liên có hoa nhỏ, màu trắng có điểm hường, mọc thành chùm ở nách lá hay ở ngọn cành; quả nang dài; hạt hình trụ, thuôn dài, màu nâu nhạt.
Trong dân gian, cây Xuyên tâm liên thường được dùng cả phần lá, thân và rễ, thu hoạch quanh năm. Rễ Xuyên tâm liên thường hái vào mùa đông, lá và thân thu hoạch vào mùa hè.
Theo Lương y, Nghệ nhân dân gian Thích Tuệ Tâm, Giám đốc Tuệ Tĩnh Đường Liên Hoa ở Huế, để ngăn ngừa và trị COVID-19, người dân có thể dùng đơn lẻ bằng cách mua, thu hái Xuyên tâm liên về phơi khô, sau đó tán thành bột mịn; ngày uống 3 lần, mỗi lần 2g bột thuốc, chiêu thuốc bằng nước ấm như bài thuốc chữa cảm mạo.
Hoặc dùng lá xuyên tâm liên tươi, rửa sạch, để ráo giã nát, thêm chút mật ong, hãm nước sôi uống trong ngày như bài thuốc trị tiểu tiện nhỏ giọt, nước tiểu vàng do nhiệt lâm.
Lưu ý là Xuyên tâm liên cực kỳ đắng nên rất khó uống và không phải ai cũng uống được. Hiện nhiều cơ sở Đông y như Tuệ Tĩnh Đường Liên Hoa đã cải thiện độ đắng của Xuyên tâm liên bằng cách nấu cao, cho ra viên để người dùng có thể nuốt nhanh.
Một cách nữa là giã Xuyên tâm liên trộn với bột, tạo thành viên để "pha loãng" độ đắng. Tuy nhiên, cách này phải dùng nhiều viên hơn bình thường thì mới có công dụng.
Lương y Thích Tuệ Tâm cho biết, tính năng cơ bản nhất của Xuyên tâm liên là tiêu viêm, giải độc, diệt khuẩn, kháng vi sinh vật (vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng)... lại không có độc tố nên người dân có thể dùng nó thường xuyên, lâu dài mà không ảnh hưởng đến sức khoẻ.
Ngoài dùng đơn thì Xuyên tâm liên còn được dùng kết hợp với một số thảo dược khác để chữa các bệnh dưới đây:
Chữa ho do lạnh: Xuyên tâm liên 12g, địa cốt bì 10g, tang bạch bì 10g, cam thảo 8g. Tất cả các vị cho vào ấm đổ 3 bát nước, sắc còn 1 bát, chia 2 lần uống trong ngày. Dùng liền 5 ngày.
Hỗ trợ điều trị viêm amidan: Xuyên tâm liên, huyền sâm, mạch môn, kim ngân hoa mỗi vị 12g. Tất cả các vị cho vào ấm đổ 3 bát nước, sắc còn 1 bát, chia 2 lần uống trong ngày. Dùng liền 9 ngày.
Lở ngứa, rôm sảy, mụn nhọt: Lá xuyên tâm liên 1 nắm giã nát với rượu, dùng để xoa, đắp tại chỗ. Kết hợp cho uống thuốc sắc: Kim ngân hoa, sài đất, bèo cái, lá trắc bá, lá tre, mỗi thứ một nắm nhỏ, sắc đặc uống ngày một thang, chia 2 - 3 lần. Dùng đến khi khỏi.
Hỗ trợ chữa viêm phế quản: Xuyên tâm liên, huyền sâm, mạch môn mỗi thứ 12g; vỏ quýt lâu năm, cam thảo mỗi thứ 4g. Sắc đặc uống ngày một thang, chia 2 - 3 lần uống trong ngày. Dùng 9 ngày.
