Giá khẩu trang y tế đang được/bị tranh thủ “chém gấp đôi”, thậm chí tăng giá gấp 3 trong tình trạng “cháy hàng” ở khắp nơi, ghi nhận của báo chí, trong hoàn cảnh Thủ tướng Chính phủ đang tính đến cả chuyện đề nghị toàn dân đeo khẩu trang y tế - trong một “biện pháp mạnh hơn nữa” để phòng dịch virus Corona lây lan.
Việc tăng giá rất dễ giải thích dưới giác độ kinh tế học. Đơn giản nó phản ánh sự mất cân đối cung cầu khi cầu vượt quá cung nhiều lần. Nhưng tăng giá, đến 200%, 300%, rõ ràng, đang đặt ra câu hỏi lớn không chỉ về đạo đức kinh doanh.
Hãy để ý đến tình trạng dịch bệnh, khi WHO vừa công bố tình trạng khẩn cấp toàn cầu và 3 bệnh nhân người Việt đầu tiên phát hiện dương tính với Corona. Chính tình trạng khẩn cấp và nguy cơ lây nhiễm ở mức độ cao cũng như khả năng bùng phát dịch trong cộng đồng... khiến mặt hàng này, trong thời điểm cụ thể, trở thành một thứ sản phẩm thiết yếu, như lương thực, năng lượng... cần được kiểm soát giá cả vì lợi ích cộng đồng.
Trong cuốn Phải trái đúng sai, Michael Sandel đã đưa ra một tình huống có thật ở Mỹ năm 2004 khi siêu bão Charley càn quét bang Florida. Đó là tình trạng cắt cổ, khi giá của các dịch vụ cấp thiết tăng đến khủng khiếp, đặt ra những xung đột về nguyên tắc của thị trường tự do nơi mọi người được tự do lựa chọn giá trị trao đổi và ngược lại, là những khó khăn của những người đang đau khổ không còn khả năng chi trả vì trắng tay sau bão. Chắc không ngẫu nhiên, tác giả nhắc tới cái tít của US Today: “Kền kền sau bão”.
Giá phi mã có vẻ rất bất nhã trong khi Chính phủ tính chuyện đeo khẩu trang toàn dân và một số địa phương như Hà Nội phát khẩu trang miễn phí cho dân, đề cao vai trò an sinh của nhà nước trong việc đảm bảo an toàn xã hội.
Sẽ rất khó có một thị trường lành mạnh nếu thiếu đi sự can thiệp của nhà nước ngay lúc này, khi tình trạng bắt chẹt trong khi người dân không có nhiều sự lựa chọn. Có lẽ, cách làm của Đà Nẵng là một gợi ý tốt. Hôm qua, Đà Nẵng đã có văn bản tới các cơ sở, nhà thuốc... yêu cầu tuyệt đối không được lợi dụng thời điểm dịch bệnh đang diễn ra để đầu cơ, tăng giá thuốc; không được hạn chế khách hàng (kể cả khách nước ngoài) đang có nhu cầu mua thuốc, vật tư y tế để phòng dịch. Quyền tự do định giá cần được tôn trọng, nhưng điều đó không phải, không thể là sự bắt chẹt.
