Hoàng đế Minh Mạng được lịch sử ghi nhận có tư tưởng và thuật trị quốc với những nét đặc sắc, đem lại sự hùng mạnh và thịnh vượng cho đất nước trong thời đại của ông.
Hơn 90 Châu bản triều Nguyễn với các nội dung liên quan đến vấn đề “tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ” của Hoàng đế Minh Mạng thu hút sự quan tâm của giới nghiên cứu và du khách.
Thuật trị quốc và công lao của Hoàng đế Minh Mạng cần nhiều tâm sức của giới nghiên cứu mới có được cái nhìn đầy đủ, nhưng chỉ vài nội dung khái quát, đủ để thấy được tầm vóc của vị Hoàng đế nổi tiếng của triều Nguyễn.
"Tu thân", điều trước hết phải làm, không làm được việc này thì không thể làm được việc nào khác.
Hãy nhìn tất cả các vụ án liên quan đến những quan chức, có thể thấy rõ người sai phạm đã không đi đúng "đạo làm quan". Không tu thân thì không có đạo đức, phẩm hạnh, danh dự, liêm sỉ. Không tu thân thì chạy theo lối sống tham lam của cải, coi trọng vật chất, dễ dàng sa ngã. Không tu thân thì như xây lâu đài trên cát, sụp là đương nhiên và đến lúc nào không hay.
Nhiều người khi ra trước tòa mới lau nước mắt khóc than xin hội đồng xét xử giảm nhẹ hình phạt, trong khi trước đó chính họ là người nắm trong tay quyền sinh quyền sát. Lúc trên chiếc ghế quyền lực, họ không thấy rằng quyền càng lớn, chức càng to thì càng cần phải tu thân, nếu không thì họa lớn sẽ đổ xuống. Đến khi ngộ ra thì mọi sự đã muộn.
Tu thân chưa đủ mà phải "tề gia". Làm quan, không tề gia được thì nói không ai nghe, không đủ tài đức để lo chuyện trăm họ. Không ít người, chồng có chức quyền, vợ thao túng, tác động, cửa trước sân sau, vơ vét của cải vật chất. Không khống chế được lòng tham vô độ của vợ con, thì cửa tù coi như mở sẵn.
Có chức quyền, lo việc thiên hạ, nhưng con cái trong nhà ăn chơi phá phách, tệ nạn xã hội, thậm chí có hành vi vi phạm pháp luật, thì nói ai nghe. Có không ít quan chức không những không "tề gia" mà còn phá gia, ví dụ như đem tiền tham nhũng về mua xe xịn, biệt thự đẹp cho con.
Càng suy nghĩ càng thấm tư tưởng của Hoàng đế Minh Mạng, "tu thân, tề gia" cho đến nay vẫn nguyên tính thời sự.
