Bước chân thuộc về biên cương
Anh là Vàng Mí Phồng, sinh năm 1973, tuổi con trâu - anh giới thiệu thế. Chúng tôi ngồi uống trà từ mái hiên nhà anh, chỗ có thể nhìn thấy đường biên giới trên sống núi trước mặt. Xã Tả Ván của huyện Quản Bạ có thôn Pao Mã Phìn thuộc địa bàn quản lý của Đồn BP Tùng Vài, BĐBP Hà Giang. Quãng này có 32,492km đường biên giới và 51 mốc quốc giới kéo dài 3 xã Tả Ván, Tùng Vài và Cao Mã Pờ.
Vàng Mí Phồng là tổ trưởng tổ tự quản đường biên cột mốc của thôn, bao quát hơn 3km đường biên từ mốc 276 đến mốc 282. Trước khi phân giới cắm mốc, anh có mấy khoảnh nương ngay sát đường biên giới. Khi đàm phán để phân định đường biên giới ở khu vực này, không có Vàng Mí Phồng, mọi việc không thể xong được. Ngày nào cũng theo các đoàn công tác ăn nằm ở trên biên giới, tính toán phân định, đất đai 1 tấc cũng để mắt trông chừng. Nhiều lúc anh còn hiến kế cho đoàn công tác giải quyết các vấn đề khó, phát sinh ngay trên thực địa. Trải qua những lúc sinh tử cùng chí hướng, anh và các anh em biên phòng Đồn BP Tùng Vài thường coi nhau như anh em ruột thịt.
Anh kể, ngày trước đi lên mốc, không có đường mòn. Mỗi người đi phải cầm theo 1 con dao, vừa phát quang đường, vừa đi. Quãng đường toàn rừng già, vách đá cheo leo, có đoạn phải đu dây mới lên được. Hiện bây giờ, ở các mốc 283, 284 vẫn rất khó đi tới.
Vàng Mí Phồng hồi thanh niên là chiến sĩ biên phòng đóng quân ở Đồn BP Thanh Thủy, Hà Giang. Niềm tự hào của người lính quân hàm xanh đã ngấm vào máu. Trong anh, ý thức bảo vệ chủ quyền an ninh biên giới không phai mờ đi được. Anh bảo, 2 bên biên giới, nhân dân ở các thôn bản đều phần lớn là người Mông, nói phải thì phải nghe. Những lúc có tranh chấp ruộng nương, trâu bò chạy lạc, anh đều đứng ra dàn xếp. Năm 1996, Vàng Mí Phồng đã làm trưởng thôn Pao Mã Phìn, và theo suốt quá trình phân giới cắm mốc từ năm 2007 đến 2009, không biết bao nhiêu mồ hôi công sức đổ xuống đường biên giới.
Nhưng mất mát lớn nhất, bỏ lại một phần cơ thể cho biên cương là vào năm 2012, Vàng Mí Phồng trong 1 lần đi lên biên giới, dẫm phải mìn còn sót lại. Mìn nổ, anh văng xuống dưới mà vẫn gượng dậy được, sau đó được cáng về bệnh viện huyện cấp cứu. Tưởng là người đàn ông Mông này sẽ chùn chột sau cú tai nạn đó, nhưng một thời gian ngắn sau, Vàng Mí Phồng chống gậy tập đi, rồi lắp thêm khúc gỗ làm chân giả, đi cà nhắc. Hiện tại bây giờ vẫn cứ chân thấp, chân cao lò dò đi cùng dân quân và bộ đội lên mốc. Trước đây tuần nào cũng lên mấy lượt, giờ mỗi tháng cũng phải đi 1 lần.
Tôi hỏi, còn có 1 chân, có đu dây leo lên vách núi được không, Mí Phồng nói, giờ những chỗ dễ đi vẫn đi được, khó quá thì chịu. Sau khi đã phân định đường biên, cắm mốc xong, nhân dân 2 bên biên giới có ruộng nương, tiến hành thu hoạch hoa màu ở những phần đất quy thuộc. Lúc đó chưa phân định quản lý rõ ràng nên mìn sót còn nhiều mà không biết. Giờ dân bản có kinh nghiệm, và sau cú mìn cướp mất 1 chân của Vàng Mí Phồng, ai lên đường biên, đi nương rẫy cũng cẩn thận đi vào đường mòn, không cắt rừng mà đi. Có những nơi, bộ đội cảnh báo, tuyên truyền nhân dân không được đi lại, canh tác trên các phần đất đó vì nghi còn sót mìn. Trong chiến tranh, nơi đây là chiến trường, mìn gài lại không biết cơ man nào kể. Tôi thấm thía sự thiệt thòi của người dân biên cương khi chiến tranh đã lùi rất xa rồi, vẫn còn phải sống cùng với thương tật do bom mìn. Để có những ngày yên lặng ở Pao Mã Phìn, đã có những tiếng nổ xa xót như thế trên đường tuần tra biên giới.
Sống trong yên bình
Trong số các tỉnh biên giới phía Bắc, Hà Giang còn nhiều chỗ ở các khu vực biên giới chưa dò gỡ mìn từ sau chiến tranh. Nguyên nhân là ở các phần địa hình phức tạp, chia cắt hiểm trở, không ai đi tới nơi nên chưa tiến hành rà phá bom mìn được.
Sau tiếng nổ chấn động đường biên ấy, Đồn BP Tùng Vài nhiều lần triển khai đội ngũ kiểm tra các khu vực xung quanh mốc giới. Những nơi nghi ngờ còn mìn sót thì cắm biển chỉ dẫn, cấm đi vào khu vực đó. Đại úy Lê Bá Khánh Trình - Phó Đồn trưởng Đồn BP Tùng Vài - cho hay, đầu năm 2016, có người dân ở xã Cao Mã Pờ đi làm nương, phát hiện 7 quả mìn ở khu vực Trạm KSBP Cao Mã Pờ và chỉ cách mốc 292 khoảng 150m. Ngay lập tức, đơn vị phong tỏa các khu vực có mìn và nghi có, cắm biển cấm.
Tiếng nổ mất đi cái chân trụ của Vàng Mí Phồng có thể coi là tiếng động cuối để biên giới tĩnh lặng trở lại. Đầu đông, sương mù bảng lảng, cảnh quan biên cương không chỉ đẹp như một bức tranh thủy mặc, mà còn bình yên nữa.
Quá xa và hẻo lánh, Pao Mã Phìn là một trong những thôn hiếm hoi của xã Tả Ván còn chưa có điện lưới quốc gia. Ở đầu thôn, cột điện hạ thế đã trồng sẵn từ lâu mà dân bản mong điện như mong ngày mới lên sau 1 đêm quá dài. Thôn có 65 hộ nhưng nằm rải rác trên các triền dốc núi. Địa bàn khó và dự án cung cấp điện lưới chưa thông suốt, đường sá lại cách trở nên đây là một trong những bản nghèo nhất của Hà Giang. Cả đời người ta, sống ở đây, đi lên đường biên nhiều hơn đi ra ngoài trung tâm huyện, tỉnh.
Khi tôi ngồi nói chuyện với Vàng Mí Phồng, con gái của anh sinh năm 2013, tức là sinh ra sau tai nạn, cứ ôm cái chân thương tật của cha không rời. Đôi mắt của cô bé ngời sáng, chứa sự sống tiếp nối mãnh liệt của dòng họ Vàng. Cô bé có 11 ngón tay, và thường những đứa trẻ có ngón tay thừa được cắt đi từ nhỏ, nhưng Vàng Mí Phồng không cho ai động đến con gái. Anh nói, sinh ra như thế nào cứ để phát triển tự nhiên thôi. Vợ anh cũng là cô vợ mới, anh lấy về sau khi đã mất 2 người trong gia đình là người vợ đầu và con trai thứ. Riêng gia đình này đã là 1 câu chuyện dài mà xen kẽ trong đó là cuộc sống đời thường đang diễn ra ở biên cương. Chỉ có điều chắc chắn, mạch nguồn sinh sôi rất tự nhiên ở bên trong các thung lũng đá trùng điệp không lụi tàn được.
Biên cương bình yên và mến khách. Khi chúng tôi nói chuyện, vợ của Vàng Mí Phồng đã nấu xong bữa cơm từ lúc nào không hay. Chị không nói tiếng phổ thông, chỉ nói vài câu tiếng Mông, nhưng vẻ âu yếm với chồng và con gái thì không giấu nổi, cứ ngời ngợi lên khuôn mặt, ánh mắt. Chúng tôi ngồi ăn bữa cơm trên biên giới toàn những món lấy từ vườn nhà.
Bữa cơm ấy gói trong điệp trùng núi cao của biên giới Hà Giang.
Vàng Mí Phồng hồi thanh niên là chiến sĩ biên phòng, đóng quân ở Đồn BP Thanh Thủy, Hà Giang. Niềm tự hào của người lính quân hàm xanh đã ngấm vào máu. Trong anh, ý thức bảo vệ chủ quyền an ninh biên giới không phai mờ.
