Khi “Nữ hoàng”... “đứng đường”

Vậy là từ chỗ được ví như “nữ hoàng” của trái cây bởi giá trị kinh tế lẫn giá trị dinh dưỡng, giờ đây vị “nữ hoàng” phải chấp nhận ra “đứng đường”. Nhưng đó vẫn chưa phải là giới hạn cuối cùng. Bởi theo dự báo của các chuyện gia, nếu không có những giải pháp can thiệp hữu hiệu, “nữ hoàng” trái cây sẽ gục ngã thảm hại hơn trong thời gian tới.

Giá 8 ký xoài đặc sản bằng tô phở bình dân

“Xoài Cát Chu giờ chỉ còn 4.000đ/kg?”, dù đứng sát bên anh Nguyễn Văn Bé Hai - chủ vườn xoài ở xã Tân Thuận Tây- thủ phủ xoài của TP. Cao Lãnh (Đồng Tháp) - nhưng tôi vẫn cố hỏi lại như để níu kéo khả năng nghe... nhầm. Thế nhưng, hy vọng mong manh ấy đã vụt tan biến khi giọng anh Bé Hai rõ mồn một: “Loại 4 trái/kg mới được giá 4 ngàn/kg thôi. Phải bán đến 8kg xoài, mới đủ để trả tiền tô phở bình dân”.

Theo anh Bé Hai, với giá này, xem như lỗ trắng tay. Vì chỉ tính riêng giá đầu tư bao trái đã mất 3.000đ/kg xoài. Đó là chưa kể đến công chăm sóc, chi phí phân, thuốc, công thu hoạch, vận chuyển. Tin này đến với tôi như sét đánh, vì lâu nay, cùng với cát Hòa Lộc, cát Chu được xem là “nữ hoàng” của thế giới trái cây vùng ĐBSCL. Bởi không chỉ mang lại giá trị dinh dưỡng cao cho người tiêu dùng, mà còn vì khả năng mang lại giá trị kinh tế cho người trồng.

Trao đổi với Lao Động, 1vị lãnh đạo Trung tâm khuyến nông - khuyến ngư tỉnh Đồng Tháp xác nhận, giá xoài đang ở mức thấp kỷ lục trong 10 năm gần đây. “Thời điểm này năm trước, xoài cát Chu có giá 8.000-10.000đ/kg”- vị này cho biết thêm. Thậm chí, chỉ cách đây hơn tháng, xoài cát Chu có giá 20.000-25.000đ/kg. Thế nhưng, đáng lo hơn là, hiện nông dân ngay cả khi chấp nhận bán lỗ vẫn khó tìm được thương lái mua với số lượng lớn. Trong khi đó, các nhà vườn vào HTX, có ký kết hợp đồng, bán được 9.000đ/kg, tức giảm khả năng thua lỗ, thì lại gặp khó ở tiến độ thu mua.

Dù đến sớm hơn 30 phút so giờ hẹn với ông Nguyễn Văn Chì - Giám đốc HTX xoài xã Tân Thuận Tây - nhưng tôi đã thấy có lão nông ngồi chờ sẵn. Bắt chuyện, được biết ông là Nguyễn Văn Liêm, chủ vườn xoài ở ấp Tân Dân (Tân Thuận Tây) tranh thủ đến sớm gặp riêng giám đốc HTX để năn nỉ được bán xoài.

Chuyện là ông có 15 công xoài đã quá lứa thu hoạch, nhưng mỗi ngày, HTX chỉ phân luồng cho ông bán vài trăm ký nên cả nhà phải mang xoài ra chợ bán lẻ. Nhưng, chỉ được vài ba ngày, nhiều chủ vườn khác cũng làm theo nên thị phần bị “chia năm, xẻ bảy”.

Thật vậy, dọc các ngã đường làng ở Tân Thuận Tây, giờ la liệt những rổ, khên đầy ắp xoài của các chủ vườn trưng bán. Nhìn hình ảnh này, 1 đồng nghiệp đã nói vui là “nữ hoàng” ra “đứng đường” - điều chưa từng có trước đây. Nhưng bất ngờ hơn là giá bán không thể rẻ hơn được nữa: 15.000đ/2 kg xoài cát chu loại 4 trái/kg.

“Hiện xoài đã treo quá lứa hơn tháng, chín đầy vườn, mấy hôm nay lại có mưa nhiều, càng dễ rụng, nên ráng ngồi chờ gặp ông giám đốc xem có cách nào cứu.... ”- ông Liêm hy vọng. Nhưng, chiếc phao cuối cùng ấy đã vụt chìm vì khả năng thu mua tối đa của doanh nghiệp liên kết chỉ ở mức 6 tấn/ngày. Trong khi đó, hơn 100 xã viên lại bước vào thu hoạch rộ với sản lượng dự báo trên 200 tấn.. Vì vậy, ông Chì chỉ biết kêu gọi ông Liêm chia sẻ khó khăn...

“Chậm bán, xoài chín nhiều, dễ hư, lỗ càng lỗ, nhưng lo hơn là mùa sau”- ông Liêm với kinh nghiệm trên 30 năm trồng xoài bày tỏ ngao ngán cho viễn cảnh đầy bất lợi khác trong tương lai không xa - “Càng treo trái lâu, cây xoài càng mất sức. Bón thêm phân thuốc để bù đắp, tốn thêm nhưng chắc chắn là không chỉ giảm năng suất năm sau, mà còn giảm cả tuổi thọ cây xoài”.

Thua trên sân nhà

“Theo thống kê, 10 năm qua, hàng năm, trái cây Việt Nam thường sụt giá vào thời điểm từ tháng 4 đến tháng 6. Do đây là thời điểm thu hoạch rộ nhiều loại trái cây nên người dân có sự lựa chọn loại giá rẻ để mua”- ThS. Nguyễn Phước Tuyên (nguyên trưởng Phòng Nghiên cứu Khoa học và thông tin, Sở NNPTNT Đồng Tháp), chuyên gia về lĩnh vực xoài của Đồng Tháp - chia sẻ và nhấn mạnh - “Tuy nhiên, năm nay thì xoài rớt giá kỷ lục và khả năng này sẽ ngày càng xấu hơn”.

Theo ThS. Tuyên, vài năm nay, xoài Việt Nam đã thua và mất dần chỗ đứng ngay trên sân nhà. Theo điều tra của Viện Cây ăn quả miền Nam, toàn vùng Nam bộ có khoảng 57 dòng/giống xoài, nhưng gần như chỉ có xoài cát Hòa Lộc và cát Chu là chất lượng cao. Tuy nhiên, trên thực tế, cả 2 giống xoài này lại không đủ sức đáp ứng nhu cầu đa dạng của người tiêu dùng nên không thể bước ra được sân khách mà còn thua ngay trên sân nhà.

Xoài cát Hòa Lộc và cát Chu vỏ rất mỏng dễ hỏng và chỉ có tuổi thọ 9 ngày sau khi thu hoạch, so với xoài ngoại là hơn 20 ngày; đã vậy lại thiếu đồng đều nên rất khó “len mình qua khe cửa hẹp’ của xuất khẩu. Một lãnh đạo Cty Phát triển kinh tế duyên hải (COFIDEC) thuộc Tổng Cty Thương mại Sài Gòn SATRA chia sẻ: Xoài Đồng Tháp nói riêng, ĐBSCL nói chung, nếu mua 10 trái thì đều nhau, mua 100 trái thì trái lớn trái nhỏ, nếu mua 1 xe tải thì đủ loại lớn, nhỏ, xanh, chín, nên rất khó để xuất khẩu nguyên trái”. Đó là chưa kể đến yếu tố giá cao, không thể cạnh tranh với xoài ngoại nhập.

“Xoài Keo của Campuchia và xoài Thái khi xuất đến TPHCM chỉ ở mức giá 20.000đ/kg. Trong khi đó, ngay cả những ngày xoài tại vườn đang sụt giảm kỷ lục thì giá xoài cát Hòa Lộc, cát Chu tại các chợ trung tâm trong nước vẫn được duy trì ở mức 30.000đ - 40.000đ/kg nên chưa khuyến khích người tiêu dùng phân khúc bình dân”- ThS. Tuyên bức xúc. Chính điều này đã mở đường cho nhiều chủ vườn xoài quyết định chặt bỏ xoài cát nội địa để trồng xoài Đài Loan, xoài Keo (Campuchia) để đáp ứng nhu cầu thị trường.

Ông Chì thừa nhận: Xoài Đài Loan, xoài Keo dễ trồng, dễ cho trái hơn xoài cát”. Trong khi đó, giá bán lại cao hơn, lúc lên đến 40-50 ngàn đồng/kg tại vườn nên nhiều hộ sẵn sàng nói không với cây xoài nội, bất chấp mọi lời khuyến cáo lẫn quy hoạch.

Điển hình là chuyện ở xã Tân Thuận Đông (TP.Cao Lãnh), từng được Đồng Tháp quy hoạch, đầu tư thành vùng chuyên canh xoài cát theo hướng sạch. Nhưng khi xoài Đài Loan được giá, nhiều nhà vườn đã tự ý đốn hạ xoài cát để trồng xoài ngoại. Vỡ quy hoạch là chuyện đáng lo vì nó làm xáo trộn công tác định hướng điều hành nhà nước. Nhưng đáng lo hơn khi nhiều chuyên gia cho rằng đó là sai lầm thế kỷ...

Sẽ tan tác, nếu...

Mặc dù là tỉnh đi đầu cả nước trong tái cơ cấu ngành hàng xoài, nhưng ThS. Tuyên đưa ra cảnh báo, xoài Đồng Tháp vẫn sẽ gặp khó nếu ngay từ bây giờ không có sự thay đổi tư duy mạnh mẽ và hợp lý để tìm sức cạnh tranh mới. Bởi, nếu kỳ vọng vào mức giá hấp dẫn từ thị trường xuất khẩu để tiếp tục phát triển xoài cát thì không chỉ nữ hoàng ra “đứng đường” như hiện nay mà có khả năng cả chủ vườn sẽ “ra đường” vì phải bán cả nhà do thua lỗ.

Theo ThS. Tuyên, giá xoài bán vào Nhật hay Mỹ thường ở mức cao, nhưng điều này không đồng nghĩa với việc sẽ tăng giá thu tại vườn. Bởi riêng chi phí xử lý đáp ứng hàng rào kỹ thuật đã lên đến tương đương 150 ngàn đồng/kg.

“Vì vậy, dù xuất khẩu xoài vào Mỹ với giá 250 ngàn đồng/kg, nhưng giá mua tại các trang trại ở Ấn Độ cũng chỉ ở mức 14.000đ/kg mà thôi”- ThS Tuyên nhấn mạnh - “Nhu cầu bức xúc nhất hiện nay là cần có giống mới để đáp ứng nhu cầu trong nước trước khi hướng tới xuất khẩu”.

Theo TS.Nguyễn Minh Châu - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu cây ăn quả miền Nam: Ngoài Đồng Tháp, hiện nhiều địa phương trong nước cũng đang trồng xoài Đài Loan. Chỉ riêng vùng trung du miền Bắc đã lên đến 9.000ha. Đó là chưa kể đến 10.000ha xoài Đài Loan được doanh nghiệp VN thuê đất trồng ở Lào cũng bước vào thời kỳ thu hoạch. Các vùng trồng này có nhiều lợi thế vượt trội so với ĐBSCL, nhất là lợi thế về khoảng cách trong việc xuất khẩu sang thị trường TQ.

Vì thế, ngay cả khi không xuất hiện tình trạng “dội chợ”, để dành lấy thị phần của người đi sau, họ sẵn sàng dùng ngay lợi thế này để hạ giá bán, khi đó, người trồng xoài Đài Loan vùng ĐBSCL sẽ gặp khó... Lúc đó, nhận ra thì đã muộn vì xoài là cây lâu năm, không thể thay đổi trong một sớm một chiều. Khả năng này rất cao, vì các nghiên cứu cho thấy, thị trường xoài ăn sống không thật sự rộng lớn và bền vững như xoài ăn chín. Thực tế giá xoài Đài Loan đang rớt xuống mức 7.000đ/kg là minh chứng.