Sự tích hồ Thung Mây
Hồ Thung mây nằm ngay thị trấn Quỳ Hợp, cái vị trí trung tâm này làm ta gợi nhớ đến hồ Than Thở, hồ Xuân Hương của Đà Lạt mộng mơ. Nếu hồ Than Thở và hồ Xuân Hương của Đà Lạt đã là một cô gái thị thành có xuất thân miền núi thì hồ Thung Mây lại như một sơn nữ vẫn còn đó sự khiêm nhường, bẽn lẽn.
Thung Mây được con người ưu ái đặt trong một thị trấn nhỏ để nàng được khoác lên mình màu áo phồn hoa, nhưng thiên nhiên thì cố níu giữ nàng bởi sự mơ màng của những áng mây trên đỉnh Phá Chon không xa, những buổi chiều mờ sương Phủ Qùy.
Xe xuôi lên Châu Lý, cách thị trấn Qùy Hợp độ 12 km, trên xe có nhà thơ Võ Ngọc Sơn, quê Diễn Châu, nhưng ông đã gắn bó với thị trấn này từ những ngày đầu còn hoang sơ, ông rõ Thung Mây như người Thổ, Người Thái rõ về núi rừng Qùy Hợp. Hiểu rõ sự hiếu kỳ của các bạn văn, nhà thơ đã chủ động kể về “sự tích” hình thành cái tên hồ Thung Mây. Bằng chất giọng sang sảng của một người con vùng biển, hòa điệu với âm hưởng đại ngàn, ông kể:
“Vào khoảng đầu những năm 1960, tỉnh đoàn Nghệ An tổ chức cho nhân dân một số huyện miền xuôi như Hưng Nguyên, Thanh Chương, Nghi Lộc… thuộc nông trang 12/9 lên khai hoang làm kinh tế mới. Thời đó, đây là một vùng hoang vu, rậm rạp với bạt ngàn cây song, cây mây chằng chịt, chỉ có chồn, cáo và muông thú sinh sống chứ con người chưa đặt chân đến, kể cả người Thái, người Thổ, người Thanh vốn là cư dân bản địa. Đội 3, Nông trang 12/9 được đóng trên vùng đất chính là hồ Thung Mây ngày nay.
Năm 1963, Huyện Quỳ Hợp được thành lập trên cơ sở tách từ huyện Quỳ Châu cũ thành 3 huyện: Quỳ Châu, Quỳ Hợp, Quế Phong theo Quyết định số 53/CP ngày 19.4.1963 của Hội đồng Chính phủ. Huyện Qùy Hợp lúc ấy có 13 xã, ông Hủn Quang Kình được điều từ Qùy Châu về làm Bí thư Huyện ủy đầu tiên của huyện.
Năm 1975, khi ấy ông Hủn Quang Kình đã được điều về công tác tại tỉnh, trở lại thăm Qùy Hợp, nơi ông từng là Bí thư. Đứng nhìn dòng nước từ thác Khe Lạnh đổ về vùng trũng này gây ngập cho cả một vùng rộng lớn, ông Kình bất chợt lóe lên một ý tưởng: cần có một cái hồ vừa là cảnh quan, vừa là nơi giữ nước để hạn chế ngập lụt mỗi khi mùa mưa về.
Ý kiến của ông được Thường vụ Huyện ủy nghiêm túc xem xét và nhất trí. Quyết định xây dựng hồ đã được huyện thông qua, Đội 3 được dời đi nơi khác để tiến hành công tác xây dựng hồ. Công trình được tiến hành trong vòng hơn ba tháng, với sự tham gia của khoảng 3.000 cán bộ, công nhân viên và nhân dân Qùy Hợp, một hồ nước rộng 13 ha đã được hình thành từ một vùng trũng hoang vu.
Hồ có chức năng giữ nước chống ngập khi mùa mưa đến, mùa hè, hồ là lá phổi điều hòa không khí giúp cho khí hậu trở nên mát mẻ, hơn thế hồ còn là một cảnh quan tuyệt đẹp bởi sự hài hòa sơn thủy hữu tình. Hồ trở thành điểm nhấn trong tổng thể quy hoạch và cảnh quan của huyện lỵ.
Lúc đầu, người ta gọi hồ là hồ Huyện Lỵ vì nó nằm ở trung tâm huyện lỵ, nơi có các cơ quan của huyện đóng, có người gọi là hồ Công An vì nó gần với trụ sở công an huyện, có người lại gọi là hồ 12/9 vì nó nằm trên vùng đất của nông trang 12/9 cũ…
Năm 1985, HĐND huyện Quỳ Hợp đem vấn đề cần có một tên gọi chính thức cho hồ ra họp bàn. Có nhiều ý kiến được nêu ra, đáng chú ý có những cái tên như hồ Túng Khoong (tên cổ của vùng đất này), hồ Thung Song (vì đây là nơi nhiều cây song)…
Nhưng ý kiến được tán đồng hơn cả là hồ Thung Mây vì mây và song đều là loài cây đặc trưng của vùng này; nhưng cái tên Thung Mây nó còn gợi cái vẻ đẹp của hồ mỗi khi chiều xuống hoặc bình minh thì sương mờ bao phủ, bên cạnh hồ không xa, những đám mây ngàn bao phủ trên đỉnh Phá Chon tạo nên một vẻ đẹp thâm u huyền ảo.
Cái tên Thung Mây nó được hình thành như vậy đấy – nhà thơ Võ Ngọc Sơn trầm ngâm một lúc rồi nói tiếp, tập san của CLB Văn học nghệ thuật Qùy Hợp cũng lấy tên Thung Mây bởi vẻ đẹp lãng mạn và gợi hình về mây trời non nước Quỳ Hợp”.
Ngôi đền thiêng từ tình yêu bất tử
Câu chuyện thú vị của nhà thơ Võ Ngọc Sơn đã thu hút hết thảy chúng tôi, đoạn đường từ thì trấn lên Châu Lý như vừa đủ để người “hướng dẫn viên” ấy kể về những ngày hoài thai người con gái đẹp Thung Mây. Đền Choọng đã hiện ra trước mắt.
Ngôi đền nằm bên ngọn núi Pu Đên (tiếng Thái nghĩa là Núi Đền) thuộc xã Châu Lý. Pu Đên nằm ở trung tâm Mường Chọong, giữa trập trùng mây ngàn gió núi và biêng biếc rừng xanh, dòng Nậm Chọong bao quanh chân núi càng tạo nên vẻ đẹp non nước hữu tình.
Ông Từ giữ đền là một người đàn ông trung niên, trên 50 tuổi, gương mặt hiền hậu, vẫn thong thả quét lá trên sân đền thượng. Những tán lá bồ đề, lá đa xào xạc đung đưa như gợi nhớ chuyện người xưa. Chúng tôi gợi chuyện về sự tích ngôi đền, ông từ ôn tồn kể:
“Xưa, nơi đây có một bản người Thái gọi là Mường Chọong, nơi gắn với huyền sử về một người con gái xinh đẹp có công lớn trong cuộc kháng chiến chống giặc Minh xâm lược vào thế kỷ XV, tên là Nang Phốm Hóm – tiếng Thái nghĩa là Nàng Tóc Thơm.
Nàng Tóc Thơm mang vẻ đẹp của núi rừng Mường Chọong, đặc biệt, nàng nổi bật với phẩm chất thông minh, lanh lợi, mái tóc nàng lúc nào cũng thoang thoảng mùi thơm của hương hoa rừng, bồng bềnh như mây núi.
Thuở ấy, quê hương bị giặc Minh giày xéo, nàng và dân bản đã sát cánh cùng nghĩa quân Lam Sơn lao động và chiến đấu. Có một vị tướng trẻ của nghĩa quân Lam Sơn đã gặp và đem lòng yêu nàng, hai người đã cùng nhau hẹn thề duyên chồng vợ. Vị tướng trẻ đã tin tưởng giao cho nàng nhiệm vụ tích trữ lương thảo nuôi quân.
Nang Phốm Hóm đã ngày đêm ra sức vận động bà con tăng gia sản xuất, làm ruộng, dệt vải tiếp tế cho nghĩa quân. Nhờ vậy, tin vui thắng trận của nghĩa quân liên tiếp truyền về làm cho nàng và nhân dân Mường Chọong vui mừng khôn xiết. Vào một buổi chiều, nàng Tóc Thơm ra bờ Nậm Choọng gội đầu, nàng sơ ý đánh rơi chiếc lược, nàng với tay lấy lược nên đã trượt chân ngã và bị dòng nước dữ cuốn đi.
Nhận được tìn người yêu mất, tướng quân tức tốc quay về và cho quân lính đào xới đất đá chất thành núi tìm người yêu nhưng vẫn không thấy nàng đâu, chỉ thấy những sợi tóc thơm như hương hoa núi rừng Mường Choọng.
Tiếc thương nàng, nhân dân đã lập đền thờ trên đồi đất mà tướng quân và binh lính đã đào xới tìm nàng. Ngôi đền được hình thành như vậy đấy. Ông Từ chỉ ra khuôn viên của đền và cho chúng tôi biết, đó là 16 viên đá cổ được dùng làm đế kê cột đền, chứng tích duy nhất vẫn còn giữ được đến ngày nay”.
Năm 2013, Đảng bộ, chính quyền, doanh nghiệp và nhân dân huyện Quỳ Hợp đã quyết định tôn tạo, phục dựng lại Đền Choọng ngay trên nền cũ tại núi Pu Đên.
Đền rộng hơn 9 ha gồm các hạng mục: Thượng điện, hạ điện, tả vu, hữu vu, tam quan, cổng tứ trụ, sân, đường lên hạ điện, thượng điện… Ngày 16.7.2015, đền Choọng được UBND tỉnh Nghệ An quyết định công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh.
Ngôi đền vẫn quanh năm trầm mặc trong làn hương khói, mùi thơm của hương hoa núi rừng Quỳ Hợp hay mùi thơm của mái tóc Nang Phốm Hóm vẫn lan tỏa đâu đây. Bóng những cây sanh, si, bồ đề… cổ thụ bao phủ làm cho không gian ngôi đền thêm phần cổ kính.
Chúng tôi bước ra khỏi nghi môn ngôi đền, hai cột đá sừng sững, hai con voi đá vẫn phủ phục để bày tỏ lòng kính cẩn trước người con gái Thái tài năng, xinh đẹp đã làm rạng danh Mường Chọong.
Ngoài Thung Mây, Đền Chọong, Quỳ Hợp vẫn còn nhiều lắm những danh lam, thắng cảnh, di tích lịch sử - văn hóa chúng tôi mới chỉ nghe mà chưa hề được đến như thác Bản Bìa, thác Tiên, thác Bản Tạt, hang Pựn Pang – Nang Ni, xóm Mó, bản Vi, Bản Tạt, đền Cửa Tróng, đền Làng Dinh, Bãi Tập… đang thôi thúc chúng tôi tiếp tục lên đường khám phá.
