Kỳ 1: Bão nổi trên bờ
Theo Thứ trưởng Vũ Văn Tám, Bộ NNPTNT đang hối thúc 28 tỉnh, thành tiến hành rà soát, đánh giá hiện trạng, báo cáo Thủ tướng Chỉnh phủ chậm nhất đến 30.6 tình hình nâng cấp, đóng mới tàu cá theo Nghị định 67/2014/NĐ-CP. 30.6 cũng là ngày Sở NNPTNT Bình Định mời Cty TNHH Đại Nguyên Dương, Cty TNHH MTV Nam Triệu ngồi lại cùng 18 chủ tàu, bàn giải pháp thực hiện kết luận của UBND tỉnh về việc khắc phục sự cố. Đã hơn 3 tháng, nhóm ngư phủ khắc khổ phong sương, tóc tai phờ phạc, những người cầm nắm cơm áo gạo tiền một hay hàng chục gia đình, thay vì vùng vẫy biển khơi lại phải vùi đầu trong triền miên họp hành, chầu chực.
“Đội tiên phong” sứt đầu mẻ trán
Ngày 28.6, hai người bà con Nguyễn Văn Mạnh, Nguyễn Văn Lý ở xã Mỹ Đức (huyện Phù Mỹ) tất tả phóng xe lên thị trấn nghe cán bộ tư pháp, tòa án hướng dẫn thủ tục pháp lý khởi kiện đòi bồi thường đối với Cty TNHH Đại Nguyên Dương. Bắt đầu một giai đoạn mà họ biết sẽ vô cùng gập ghềnh, gian truân, khúc khuỷu. Nhìn dáng điệu liêu xiêu, bước thấp bước cao của lão ngư Nguyễn Văn Mạnh, bỗng nhớ buổi trưa xao xác trong ngôi nhà ngập tràn gió biển dưới thôn Phú Hòa.
Ông Mạnh là chủ tàu BĐ 99567 TS, một trong những con tàu vỏ thép 67 đóng mới đầu tiên của Bình Định. “Tôi chẳng phải ham hố hay gương mẫu, đầu tàu chi cả. Ăn giỗ đi trước, lội nước đi sau. Nhà có chiếc tàu gỗ 420CV, mút mùa ra Bắc vào Nam có sao đâu. Túc tắc mỗi năm cũng kiếm chừng 600-700 triệu đồng. Chỉ do thằng Khỏe (anh Nguyễn Văn Khỏe, con trai ông) nó nài nỉ quá, rằng làm lớn ăn lớn, ba thương cháu, thương con. Thôi thì một liều, ba bảy cũng liều...” - người đàn ông có khuôn mặt đen cháy rầu rĩ giãi bày.
Lời mời như bươm bướm tới tấp tiếp cận chủ nhân con tàu vỏ thép tương lai. Ông Mạnh kể: “Đầu năm 2015, cha con khăn gói ra Thái Bình tìm hiểu thông tin. Qua vài hôm, thằng Khỏe nhỏ to: “Ba cứ chừng chừng, chờ con và cậu Lý tính. Tôi về. Chả biết quỷ khiến ma xui làm sao mà đâm đầu vô Đại Nguyên Dương, Nam Định”.
Câu chuyện, qua cửa miệng ông, ê hề câu từ cay nghiệt, thứ ngôn ngữ dồn nén, chất chứa day dứt, dằn vặt lẫn oán hờn, chua xót: “Ban đầu họ ngon ngọt chẳng ai bằng, tới khi làm mới ngả ngửa ra. Mình là khách hàng, là thượng đế mà bị đối xử còn thua... con chó. Mấy thứ tồi tàn, miếng ăn, chỗ ngủ không nói làm chi, ngay với sinh mệnh con tàu, chủ đầu tư cũng bị tước quyền góp ý. Gần 40 năm lặn ngụp trên biển, sống bằng nghề lưới vây, thấy tàu bố trí nhiều khoảng trống thừa thãi, tôi biết không ổn. Vậy mà vừa mở miệng, họ đã mắng vỗ mặt, rằng ông... biết đách gì. Hợp đồng lắp giàn đèn 300 quả, họ chỉ lắp 80. Máy dò lẽ ra sử dụng loại 1.450 triệu đồng, họ lắp loại 450 triệu, về hỏi, bạn hàng trong Đề Gi bảo nếu không xài thì bán lại giá 350 triệu đồng...”.
Con trai đầu ông Mạnh - anh Nguyễn Văn Khỏe - chính là tai mắt đầu tiên phát hiện ra hành vi tráo thép Hàn Quốc/ Nhật Bản bằng thép Trung Quốc. Khỏe, song đụng đối tác hầm hố nên đã thành yếu ớt. Chứng kiến hiện tượng gian dối, anh chụp hình lưu bằng chứng, liền bị công nhân đóng tàu xua đuổi, đe dọa. Để thoát thân, nửa đêm, Nguyễn Văn Khỏe lặng lẽ rời xưởng đóng tàu Cty TNHH Đại Nguyên Dương, đi một mạch về Mỹ Đức mà còn tim đập chân run.
Cáo giác từ chủ tàu Nguyễn Văn Mạnh có nội dung thập phần nghiêm trọng, khả dĩ phục vụ công việc điều tra sau này: “Tôi lân la trò chuyện với các nhóm hàn, sơn, thỉnh thoảng cho thợ chút tiền bồi dưỡng. Có người lụ khụ ngoài tuổi 60. Trời đất, anh có tưởng tượng được không, toàn mấy bà, mấy ông tay ngang, được thuê tiền công 120.000 đồng/ngày. Họ sơn tàu như thợ sơn sơn nhà, chỉ bằng máy chà nhám, con lăn trên tay. Làm chi có phun sơn, bắn cát. Mối hàn thì gồ ghề, gai góc, cốp tàu có điểm nứt nẻ, bung bét”.
Cha con ông Mạnh bị đẩy vào thế cưỡi trên lưng cọp: “Giải ngân 4,6 tỉ/15,2 tỉ đồng tổng vốn vay, tôi xin dừng. Ngân hàng Thương mại CP Đầu tư - Phát triển, Chi nhánh Phú Tài (BIDV Phú Tài) không cho. Ngọt nhạt với Đại Nguyên Dương, mong họ nghe góp ý cũng không thành. Ngày 20.9.2016, tàu BĐ 99567 TS chưa hoàn thiện cập cảng Đề Gi, tôi bỏ thêm 185 triệu lắp giàn tời kéo. Ngày 24.10.2016 mở biển, lập tức nhận lãnh đòn choáng váng phủ đầu: 800m lưới rút, lưới vây cá nục, y như rằng, bị chân vịt quấn nát tan tành. Bảo hiểm không bồi thường vì quy định phải hư hại 100% mới được xem xét”.
Tàu ông Mạnh ra khơi 5 chuyến thì 3 lượt lâm nạn: Rách lưới, rớt bánh lái, hỏng chân vịt. Ngư dân xuất thân là thầy giáo ngồi dò đếm từng khoản chi phí, lỗ lã, trán lấm tấm mồ hôi: “Hơn 2,2 tỉ đồng dành dụm cả đời lần lượt đội nón ra đi, chưa kể 800 triệu đối ứng. 3 kỳ nợ ngân hàng chưa trả một cắc, một xu. BIDV đe chuyển sang lãi suất thương mại. Tôi chỉ còn tấm thân này, tù tội thì tù chứ tiền đâu trả nợ”!
Còn tàu BĐ 99044 TS mình đầy thương tích, “đi trên boong phải bước khẽ khàng, nếu không, gỉ sét như mưa, quét dọn mệt nghỉ”, 2 chuyến cuối năm 2016 ra Nghệ An, Thanh Hóa, bị “âm” 200 triệu. 3 chuyến sau Tết Đinh Dậu, lỗ tiếp 300 triệu nữa. “Nợ vay 13,6 tỉ đồng nay chồng chất thêm lãi phát sinh, nhiều lúc chỉ muốn ngân hàng thu quách con tàu. Sức đâu canh giữ? Càng giữ càng lún. Lún tới đầu, tới cổ chứ chẳng chơi” - chủ tàu BĐ 99004 TS Nguyễn Văn Lý - người đàn ông có khuôn mặt cười, quen nói năng tếu táo, giờ chán nản, buông xuôi. Chiều 26.6, họp ở UBND tỉnh Bình Định, ông Lý rút sâu vào góc khuất, ngồi bất động, thu lu ở đó cho đến lúc tan hàng.
 |
Tàu của ngư dân Nguyễn Văn Mạnh do Cty Đại Nguyên Dương đóng. Ảnh: X.N |
Pháp lý và đạo lý
Phó Chánh án Tòa án Nhân dân kiêm Chủ tịch Hội Luật gia Bình Định Đặng Thành Thái dẫn chiếu Điều 162 Bộ luật Hình sự và hành vi lừa dối khách hàng của Cty TNHH Đại Nguyên Dương, Cty TNHH MTV Nam Triệu để đề cập khả năng bỏ ngỏ hướng truy xét trách nhiệm cơ sở đóng tàu. Phát biểu của ông Thái được đưa ra sau khi có kết quả thẩm định chất lượng 18 con tàu vỏ thép. Theo đó, việc tráo đổi vật liệu, chủng loại thép, việc tuồn “động cơ Mitsubishi” giả mạo đã qua cải hoán, gia công... được xác nhận. Nhiều “dị tật” khác gắn liền thiết kế tàu, thiết bị hàng hải, thiết bị khai thác cũng bị bóc trần, bất chấp tình trạng an toàn được bảo vệ bởi một rừng quy trình đăng kiểm.
Trong 18 tàu hư hỏng, có khiếu nại và đã được thẩm định, BĐ 99245 TS (19,8 tỉ của ông Trần Đình Sơn, Mỹ An, Phù Mỹ, do Cty Nam Triệu đóng) là trường hợp khá thê thảm. Đây là con tàu có “xác suất thất bại” tuyệt đối, tức 100%. Trước sau, có 2 lần ra biển thì cả 2, nhóm bạn chài ông Sơn đều tay trắng quay về. Chuyến thứ nhất mới rời bến 6 ngày đã hỏng máy. Chuyến tiếp theo, gãy trục. Tàu BĐ 99245 TS gắn động cơ Doosan, theo ghi nhận từ tổ thẩm định là “gãy trục khuỷu, hư piston”.
Đã hơn một lần, giữa chủ tàu với đơn vị cung cấp máy cho Nam Triệu (Cty TNHH ôtô Đông Hải) nổ ra tranh luận nảy lửa quanh giải pháp khắc phục. Ông Sơn nêu 2 khả năng, hoặc trả tàu, hoặc thay máy mới trong khi Đông Hải và cả đại diện Doosan chỉ đồng ý thay thế bộ phận hư hỏng, nhân danh “chính sách bảo hành toàn cầu”. Hiện chưa biết vụ việc sẽ được thu xếp ra sao. Phía Đông Hải từng nhiều lần vào Quy Nhơn tiếp xúc, đàm phán với ông Sơn, hành động mà Giám đốc Sở NNPTNT Bình Định Phan Trọng Hổ nhận định là “không phù hợp”. “Chủ tàu ký hợp đồng với Nam Triệu thì “níu áo” Nam Triệu. Họ không cần biết Đông Hải là ai” - ông Hổ giải thích.
Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bình Định Trần Châu hôm 26.6, đã lần thứ hai yêu cầu Công an tỉnh báo cáo Bộ Công an, đưa doanh nghiệp đóng tàu tắc trách, thiếu trách nhiệm vô tầm ngắm hình sự. Lần này, đối tượng chỉ còn Cty TNHH Đại Nguyên Dương.
