Nữ chịu tác động nhanh hơn nam
Theo quy định của pháp luật về lao động và BHXH hiện hành, nếu làm việc trong điều kiện bình thường, để đạt tỉ lệ 75% lương hưu, thì đến 31.12.2017, NLĐ nam phải từ đủ 60 tuổi trở lên và có 30 năm tham gia BHXH. Đối với NLĐ nữ, con số này là 55 tuổi và 25 năm đóng BHXH. Nếu làm việc trong điều kiện nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm thì độ tuổi và số năm tham gia BHXH sẽ giảm đi 5 năm. Ngoài ra, pháp luật về BHXH cũng quy định, NLĐ sẽ được nghỉ hưởng lương hưu với tỉ lệ thấp hơn khi bị suy giảm khả năng lao động.
Sở dĩ có những câu hỏi tư vấn trên là do quy định tại Điều 56 Luật BHXH 2014 sẽ có những ảnh hưởng nhất định đến quyền lợi của NLĐ theo hướng NLĐ phải đóng BHXH dài hơn thì mới đạt đủ 75% tiền lương hưu, trong đó nữ chịu tác động nhanh hơn, rõ ràng hơn so với nam giới, tính từ ngày 1.1.2018 trở đi. Theo đó, với nữ, tỉ lệ phần trăm hưởng lương hưu được tính bằng 45% khi có đủ 15 năm đóng BHXH và sau đó cứ mỗi năm đóng BHXH được tính bằng 2%, tối đa không quá 75%.
Như vậy, nếu nghỉ hưu từ 1.1.2018 trở đi, muốn đạt tỉ lệ 75% lương hưu, lao động nữ phải có đủ 30 năm đóng BHXH. Trong khi đó, nếu nghỉ hưu từ 31.12.2017 trở về trước, thì lao động nữ chỉ cần có đủ 25 năm đóng BHXH đã được hưởng tỉ lệ này. Một ví dụ cụ thể, giả sử một nữ lao động có 25 năm tham gia BHXH và đủ 55 tuổi vào năm 2017, thì sẽ được hưởng 75% lương hưu khi nghỉ hưu năm 2017. Nhưng nếu lao động nữ này cũng có 25 năm đóng BHXH và 55 tuổi vào năm 2018, nếu nghỉ hưu năm 2018 thì chị chỉ được hưởng 65% lương hưu (45% cho 15 năm đầu đóng BHXH và 20% cho 10 năm tiếp theo).
Đối với nam giới thì tác động của việc kéo dài thời gian đóng BHXH để đạt tỉ lệ lương hưu 75% chậm hơn. Cụ thể, theo điểm a, khoản 2, điều 56 Luật BHXH 2014, thì để đạt 45% lương hưu, lao động nam nghỉ hưu vào năm 2018 phải có 16 năm đóng BHXH, nghỉ hưu năm 2019 phải có 17 năm đóng BHXH, nghỉ hưu năm 2020 là 18 năm đóng BHXH, nghỉ hưu năm 2021 là 19 năm đóng BHXH và từ năm 2022 trở đi là 20 năm đóng BHXH. Ví dụ cụ thể, nam giới 60 tuổi vào năm 2017 và có 30 năm tham gia BHXH, nếu nghỉ hưu vào năm 2017 thì sẽ hưởng 75% lương hưu. Nhưng nếu 60 tuổi, có 30 năm tham gia BHXH vào năm 2018 và nghỉ hưu năm này, thì chỉ được 73% (45% cho 16 năm đầu đóng BHXH và 28% cho 14 năm tiếp theo). Cũng 60 tuổi và 30 năm tham gia BHXH, nhưng nghỉ hưu năm 2019 thì được 71%; năm 2020 là 69%, năm 2021 là 67% và năm 2022 là 65%. Và để đạt 75% lương hưu, thì từ năm 2022 trở đi, nam giới phải có 35 năm tham gia BHXH, tăng 5 năm so với hiện nay.
Đừng “chạy vạy” khi giám định suy giảm khả năng lao động
Như vậy, vấn đề đặt ra, do lo ngại nghỉ hưu trễ thì sẽ ảnh hưởng đến tỉ lệ % lương hưu nên mọi người “cố gắng” để được về hưu trước tuổi thì sẽ có lợi hơn không? Tiến sĩ Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban các vấn đề xã hội của Quốc Hội, người có nhiều năm gắn bó với công tác BHXH, phân tích: Đối với những nữ lao động có từ 30 năm đóng BHXH trở lên và nam có từ 35 năm đóng BHXH trở lên, thì chỉ chịu ảnh hưởng chút ít từ trợ cấp BHXH một lần cho những năm đã đóng BHXH dư. Bởi khoản 2, điều 58 Luật BHXH 2014 quy định: “Mức trợ cấp một lần được tính theo số năm đóng BHXH cao hơn số năm tương ứng với tỷ lệ hưởng lương hưu 75%, cứ mỗi năm đóng BHXH thì được tính bằng 0,5 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH”. Ví dụ, một nữ 55 tuổi, có 30 năm tham gia BHXH, nếu đủ tuổi và nghỉ hưu năm 2017, ngoài 75% lương hưu hàng tháng sẽ được trợ cấp một lần cho 5 năm đóng BHXH dư là 2,5 tháng lương bình quân tiền lương tháng đóng BHXH. Nhưng nếu từ 1.1.2018 trở đi, thì lao động nữ này vẫn hưởng đủ 75% lương hưu, chỉ không được trợ cấp 2,5 tháng lương trợ cấp BHXH một lần. Đối với nam có từ 35 năm đóng BHXH trở lên, 60 tuổi và nghỉ hưu từ năm 2018 thì vẫn được hưởng 75% lương hưu và có 2 tháng trợ cấp BHXH một lần cho 4 năm đóng dư và con số này giảm dần, đến năm 2022 thì mới không được trợ cấp BHXH một lần cho những năm đóng dư nữa. Như vậy, ảnh hưởng sẽ không nhiều. Mặt khác, phần bù lại là do mức tiền lương làm căn cứ đóng BHXH tăng lên liên tục trong nhiều năm qua; khu vực nhà nước sau 20 năm đã có 12 lần điều chỉnh lương cơ sở và từ 1.7.2017 là 1,3 triệu đồng; khu vực ngoài nhà nước năm 2015 tăng lương tối thiểu vùng thêm 14,3%, năm 2016 tăng 12,4% và năm 2017 tăng 7,3% là cơ sở để “giảm xóc” mức lương hưu do giảm trừ tỷ lệ từ năm 2018.
Một vấn đề khác, khoản 3, điều 56 Luật BHXH 2014 quy định: “Mức lương hưu hằng tháng của NLĐ đủ điều kiện quy định tại Điều 55 của Luật này được tính như quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này, sau đó cứ mỗi năm nghỉ hưu trước tuổi quy định thì giảm 2%”. Ví dụ cụ thể, vào năm 2017, nữ lao động 50 tuổi và có 25 năm đóng BHXH, nếu đi giám định và suy giảm khả năng lao động trên 61% thì đủ điều kiện nghỉ hưu và sẽ được hưởng tỉ lệ lương hưu là 65% (bị trừ 10% lương hưu cho 5 năm về trước tuổi). Nếu chị tiếp tục đi làm và đóng BHXH, đến năm 2022 khi đủ 55 tuổi, chị sẽ có đủ 30 năm đóng BHXH, và nghỉ hưu sẽ được hưởng đủ 75% lương hưu. Hay với nam giới, giả sử 55 tuổi và có 27 năm đóng BHXH vào năm 2017 và suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên và nghỉ hưu từ năm này, thì sẽ có 59% lương hưu (do có tổng cộng 69% lương hưu – 10% do nghỉ hưu trước 5 năm). Nhưng nếu đi làm và tiếp tục tham gia BHXH, đến năm 2022, khi 60 tuổi và có 32 năm tham gia BHXH, lúc này sẽ được hưởng tỉ lệ lương hưu là 69% (45% cho 20 năm đầu tham gia BHXH và 24% cho 12 năm tiếp theo).
Đó là chưa kể, theo quy định tại khoản 2, điều 89 Luật BHXH thì từ ngày 1.1.2018 trở đi, tiền lương tháng đóng BHXH là mức lương, phụ cấp lương và các khoản bổ sung khác theo quy định của pháp luật về lao động. Nói nôm na, tiền lương đóng BHXH sẽ tăng so với hiện nay, và như thế, mức lưởng lương hưu cũng sẽ tăng thêm, vì nguyên tắc tính lương hưu là bình quân của cả quá trình đóng BHXH. “Như vậy, từ 1.1.2018, tác động của Luật BHXH đến một số đối tượng khi nghỉ hưu là có, nhưng sẽ không quá lớn. Vì vậy, mọi người không nên “chạy vạy” giám định suy giảm khả năng lao động để được nghỉ hưu sớm. Việc giám định này được thực hiện nghiêm ngặt bởi một hội đồng khoa học và các cơ quan chức năng sẽ giám sát chặt chẽ việc giám định này. Việc điều chỉnh này cũng là để góp phần để ổn định, phát triển Quỹ BHXH một cách bền vững, NLĐ giảm sút một phần nhỏ trước mắt nhưng bảo đảm ổn định lương hưu lâu dài”, Tiến sĩ Bùi Sỹ Lợi khuyến cáo.
