Bộ Công thương cho biết sẽ trình Chính phủ Nghị định sửa đổi Nghị định 67 về quản lý thuốc lá để trước mắt đưa TLLN vào quản lý, vì đây là sản phẩm có chứa nguyên liệu thuốc lá, phù hợp với định nghĩa của Luật Phòng chống tác hại thuốc lá hiện hành. Tuy nhiên, đề xuất quản lý chỉ một loại TLTHM trước trong bối cảnh hiện tại đang gặp phải những ý kiến trái chiều.
Một khảo sát điều tra tình hình sử dụng thuốc lá tại 34 tỉnh thành vào năm 2020 của Bộ Y tế cho thấy tỷ lệ sử dụng TLĐT đã tăng tới 18 lần. Khảo sát của Báo Lao Động vào tháng 10.2022 cũng ghi nhận số người tham gia khảo sát biết hoặc đã từng tiếp cận sản phẩm TLLN và TLĐT lần lượt là 50% và 97%. Số liệu này phù hợp với báo cáo về tình hình TLTHM nhập lậu của quản lý thị trường.
Đặc biệt hơn, hai sản phẩm có nhiều điểm tương đồng khi đều không có quá trình đốt cháy, sử dụng thiết bị điện tử, hoạt động theo cơ chế làm nóng nên không tạo ra hắc ín (tar) thành phần gây hại của khói thuốc. Do sự tương đồng về đặc tính kỹ thuật, Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO)4 và sau đó là Bộ Công thương đã tạo ra phân nhóm mới (24.04) bao gồm cả TLĐT và TLLN. Luật phòng, chống tác hại thuốc lá cũng đặt cả hai trong cùng danh mục “thuốc lá khác”.
Việc bỏ ngỏ TLĐT do đó sẽ không giải quyết toàn diện bài toán về nhu cầu người tiêu dùng và thị trường. Vì vậy, cả hai sản phẩm này cần được đưa vào quản lý dưới cùng một văn bản pháp lý, cùng thời điểm để đảm bảo tính đồng bộ và bao quát. Đây cũng là kinh nghiệm quản lý TLTHM của nhiều quốc gia phát triển trên thế giới. Tiêu biểu có thể kể đến Anh, Canada, New Zealand, hay Hoa Kỳ.
Năm 2018, Public Health England (PHE, Cơ quan Y tế Cộng đồng Anh) đã công bố Báo cáo về việc xem xét lại các bằng chứng về TLĐT và tiếp tục nhấn mạnh rằng: “Đánh giá mới của chúng tôi củng cố phát hiện rằng thuốc lá điện tử chỉ gây ra một phần nhỏ rủi ro so với việc hút thuốc, ít nhất là 95% ít tác hại hơn, và không gây rủi ro cho những người xung quanh…”.
Từ đó, Anh đã xây dựng khung pháp lý để quản lý việc lưu hành TLĐT và khuyến cáo người dùng dần chuyển sang các sản phẩm này nếu không thể cai thuốc lá hoàn toàn. Các cơ quan quản lý nước này đã loại bỏ việc áp dụng cảnh báo sức khỏe cho những sản phẩm không chứa nicotine và nới lỏng quy định quảng cáo sản phẩm cho nhà sản xuất. Song song, người bán cũng có nghĩa vụ xác minh độ tuổi nhằm đảm bảo người dưới 18 tuổi không tiếp cận với TLĐT. Ngoài ra, TLĐT chịu thuế giá trị gia tăng thông thường mà không chịu thuế tiêu thụ đặc biệt cao như thuốc lá điếu.
Có thể nói, Anh coi TLĐT là một phần trong chiến lược giảm tác hại thuốc lá của họ. Đây cũng là xu hướng chung trên toàn cầu khi đã có khoảng 80 quốc gia ban hành quy định kiểm soát việc lưu hành TLĐT.
Nhìn chung, cần nhanh chóng có một khung pháp lý toàn diện để giải quyết những bất cập liên quan đến TLTHM hiện nay. Việc quản lý đồng thời TLLN và TLĐT sẽ giúp người tiêu dùng có cơ hội tiếp cận với các sản phẩm an toàn, tránh các rủi ro gây ra bởi đối tượng kinh doanh bất hợp pháp. Đồng thời, các tổ chức, bộ, ngành cần có cơ sở pháp lý cũng như thông tin chính xác nhằm tăng cường các chương trình nâng cao nhận thức cho cộng đồng về TLTHM và có chế tài xử lý các trường hợp vi phạm.
