Theo dự báo mới nhất về xu thế thời tiết từ nay đến cuối năm của Trung tâm Dự báo Khí tượng Thuỷ văn Quốc gia, lũ quét, sạt lở đất có nguy cơ cao xảy ra dồn dập tại khu vực vùng núi, đặc biệt khu vực Tây Bắc từ nay đến cuối năm.
Ở một diễn biến khác, trong những ngày qua, lũ lớn đã khiến mực nước ở đập Tam Hiệp (Trung Quốc) dâng cao, làm dấy lên nhiều quan ngại rằng đập thủy điện lớn nhất thế giới có nguy cơ bị vỡ. Trước tình thế cấp bách đó, chính quyền Trung Quốc đã buộc phải xả lũ để giảm tải cho đập, gây ra ngập lụt lớn ở vùng hạ lưu.
Vậy tại Việt Nam, trước tình hình mùa mưa bão sắp đến, an toàn hồ chứa như thế nào và giải pháp nào để không lặp lại kịch bản xấu gây lũ chồng lũ? GS.TS Phan Văn Tân - Khoa Khí tượng Thuỷ văn và Hải dương học, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên đã có những kiến giải về vấn đề này.
Thưa GS.TS Phan Văn Tân, mưa lũ lịch sử ở Trung Quốc khiến đập Tam Điệp - đập thuỷ điện lớn nhất thế giới cũng rơi vào tình thế cấp bách. Vậy với thực tế tại Việt Nam, an toàn hồ chứa đang ở mức độ nào, năng lực ứng phó mưa lũ ra sao thưa ông?
- Ở Việt Nam trước đây, khi xây dựng đập thuỷ điện thì những nhà nghiên cứu đưa ra đa mục đích. Mục đích đầu tiên là kiểm soát lũ, mục đích thứ 2 là hỗ trợ thời kì hạn hán, mục đích thứ 3 là phát điện.
Trong những trường hợp lũ dâng cao thì hồ thuỷ điện có thể chặn được đỉnh lũ, không gây ra mưa lũ lớn ở hạ nguồn. Khi thời kì hạn hán thiếu nước ở hạ nguồn thì hồ thuỷ điện chính là nguồn cung cấp nước để tưới tiêu ruộng đồng, cung cấp nước sinh hoạt cho bà con. Hiện nay những đập thủy điện lớn của chúng ta cơ bản thường đạt được 3 mục đích lớn đó.
Khó khăn trong vận hành hồ thuỷ điện tại Việt Nam là gì thưa ông?
- Ở dải miền Trung đã từng xảy ra những trường hợp khi đợt mưa lớn kéo dài làm cho mực nước hồ dâng lên cao nguy cơ có thể vỡ đập thì đơn vị vận hành hồ thuỷ điện tiến hành xả lũ và gọi là “xả lũ đúng quy trình”. Khái niệm đúng quy trình ở đây có thể quy trình vận hành hồ chứa thuỷ điện nhưng nếu dưới hạ nguồn đang mưa, bên trên xả lũ thì sẽ thành “lũ chồng lũ”. Với tình hình này, hiện nay chúng ta đang cố gắng để vận hành liên hồ chứa để tiến hành kiểm soát, cắt được đỉnh lũ và khi tiến hành xả lũ không để xảy ra hiện tượng lũ chồng lũ.
Vậy đã có giải pháp nào được đưa ra để xả lũ an toàn tránh hiện tượng lũ chồng lũ, thưa ông?
- Một trong những cơ sở tiên quyết để đảm bảo xả lũ an toàn đó là phải có thông tin dự báo. Thông tin dự báo phải có tối thiểu trước 10 ngày – 1 tháng trước khi xảy ra đợt mưa lũ lớn. Nếu như tính được lượng nước rơi xuống do mưa trên thượng nguồn cung cấp cho hồ thuỷ điện thì mới tính đến phương án xả lũ trước. Khi đó dù mưa xuống sẽ tích được vào hồ và thậm chí có thể cắt được đỉnh lũ.
Thế nhưng dù những năm gần đây dù công tác dự báo đã làm rất tốt nhưng các bản tin dự báo chưa có đủ thời hạn dài. Vì vậy nếu như các đợt mưa xảy ra dồn dập trong thời gian ngắn thì bản thân các hồ thuỷ điện cũng không ứng phó được. Khi đó nước mưa nếu tích luỹ nhiều quá thì bắt buộc hồ thuỷ điện phải xả lũ nhưng dưới hạ nguồn cũng mưa to dẫn đến lũ chồng lũ.
Bài toán đặt ra hiện nay là phải dự báo tốt bản tin dự báo mưa cho các khu vực có hồ chứa thuỷ điện. Thứ hai là điều tiết được lượng nước xả mà bản thân hệ thống hồ chứa đó có đủ khả năng.
- Trân trọng cảm ơn ông!
