Theo dự báo mới nhất về xu thế thời tiết từ nay đến cuối năm của Trung tâm Dự báo Khí tượng Thuỷ văn Quốc gia, lũ quét, sạt lở đất có nguy cơ cao xảy ra dồn dập tại khu vực vùng núi, đặc biệt khu vực Tây Bắc từ nay đến cuối năm.
Vậy tại Việt Nam, trước tình hình mùa mưa bão sắp đến, an toàn hồ chứa thuỷ điện, thuỷ lợi như thế nào? GS.TS Trần Viết Ổn - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Thủy lợi đã có những phân tích về vấn đề này.
Thưa ông, những ngày qua đập Tam Hiệp đang liên tiếp hứng chịu lũ làm dấy lên nhiều quan ngại về an toàn con đập lớn nhất thế giới này. Vậy tại Việt Nam an toàn tại các hồ chứa thuỷ điện, thuỷ lợi như thế nào?
- Dù liên tiếp hứng chịu lũ nhưng không quá lo ngại trường hợp vỡ đập Tam Hiệp vì xác suất quá nhỏ.
Tại Việt Nam, tôi chia ra thành hai vùng. Đó là hệ thống hồ chứa ở vùng trung du miền núi phía Bắc và trung du miền núi ở miền Trung. Về chức năng và nhiệm vụ thì hầu hết các công trình thủy lợi và thủy điện ở Việt Nam là đa mục tiêu. Nhiệm vụ thứ nhất là phòng lũ, nhiệm vụ thứ hai là cấp phát điện, nhiệm vụ thứ ba là tưới tiêu, nhiệm vụ thứ tư là giao thông thủy, nhiệm vụ thứ năm là đảm bảo bảo vệ môi trường.
Tôi cho rằng đối với các hệ thống này thì kết quả nghiên cứu cho thấy hệ thống thủy lợi bậc thang của Hòa Bình, Sơn La... có thể đảm bảo chắn lũ cho hạ du với trận lũ có độ lặp lại là 500 năm một lần. Vì thế với những trận lũ thấp hơn và làm tốt công tác quản lí vận hành hồ theo đúng quy trình thì ở hạ du thiệt hại do lũ là ở mức thấp nhất.
Chúng ta đang có một tổ chuyên gia vận hành chống lũ để vận hành bậc thang thủy lợi Hòa Bình luôn tham vấn cho lãnh đạo thông tin cần thiết về hệ thống bậc thang này. Với trình độ vận hành tại các hồ chứa lớn của đội ngũ hiện nay thì hệ thống hồ bậc thang hoàn toàn đủ sức đảm bảo an toàn cho hạ du.
Tuy nhiên thực tế tại miền Trung đã từng xảy ra lũ "chồng" lũ, liệu hồ chứa có thật sự an toàn?
- Lũ ở miền Trung rất cực đoan nên chuyện phòng lũ nhiều khi không đạt được mục tiêu. Ví dụ như là lũ về nhiều quá thì người vận hành phải xả lũ gây thiệt hại cho hạ du. Tuy nhiên cũng có yếu tố chủ quan từ người vận hành xả lũ vì đã từng có trường hợp vừa xả lũ tự nhiên vừa xả lũ trong hồ gây ra lũ chồng lũ.
Đó là vận hành không đúng quy trình còn nếu vận hành đúng quy trình thì cả hồ thuỷ lợi hay hồ thuỷ điện đều giảm lũ. Nhiều ý kiến nghi ngờ an toàn hồ chứa, cho rằng đập tạo lũ là chưa đúng. Nhìn chung cả hồ chứa lớn ở miền Bắc và miền Trung vẫn đủ khả năng để đảm bảo an toàn cho vùng hạ du.
Nói như vậy tức là hồ chứa tại Việt Nam đã được hoàn thiện tối ưu, liệu còn tồn tại nào trong công tác đảm bảo an toàn hồ chứa hay không, thưa ông?
- Vấn đề là nước ta có rất nhiều các hệ thống thủy lợi nhỏ với sức chứa rất ít. Hệ thống này do các thôn bản hay địa phương và các huyện quản lí. Đây mới là những nơi có nguy cơ rất lớn vì các công trình này thường xuống cấp rất nhanh. Tôi cũng quan ngại về chuyên môn đội ngũ quản lí ở các địa phương. Hồ chứa đó nhỏ nên việc giảm lũ là không đáng kể, chủ yếu để cung cấp nước tưới và nước sinh hoạt.
Vậy để tăng hiệu quả phòng lũ, ngoài chú trọng an toàn hồ đập thì còn giải pháp nào khác thưa ông?
- Để tăng hiệu quả trong phòng lũ thì cần tăng năng lực dự báo mưa lũ. Tuy nhiên, hiện nay cái hệ thống quan sát mưa ở trên lưu vực còn rất thưa thớt và chúng ta nên cải thiện.
Trân trọng cảm ơn ông!
