Thời tiết cực đoan và dị thường đang diễn ra ở nhiều nơi trên thế giới. Thời gian gần đây, mưa lũ lịch sử ở Trung Quốc, lũ lớn ở Nhật Bản là những điển hình. Ngay tại Việt Nam, trong năm nay, mưa đá ngay trong đêm giao thừa và sáng mùng 1 Tết Nguyên đán là một hiện tượng dị thường rất hiếm gặp.
Vậy nguyên nhân, khởi nguồn chung của những thảm hoạ thiên tai ngày càng dồn dập và dị thường này là gì? Báo Lao Động đã có cuộc trao đổi cùng GS.TS Phan Văn Tân - Khoa Khí tượng Thuỷ văn và Hải dương học, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội để làm rõ về vấn đề này.
Thưa GS.TS Phan Văn Tân, trận mưa lũ tại Trung Quốc đã gây thiệt hại rất nặng nề. Đây được coi là hiện tượng thời tiết dị thường ở Trung Quốc. Vậy trong lịch sử đã từng ghi nhận những hiện tượng tương tự và nguyên nhân do đâu thưa ông?
- Nếu như xét cả chiều dài quá trình lịch sử thì đã từng xảy ra những trận mưa lũ nặng nề. Trận mưa lũ đang diễn biến ở Trung Quốc được nhận định là trận lũ lớn nhất trong vòng hơn 20 năm nay tại nước này. Hay nói cách khác, trước đây hơn 20 năm cũng từng xảy ra trường hợp cực đoan như vậy.
Hiện tượng mưa lũ này có thể lặp đi lặp lại trong một khoảng thời gian nhất định nào đó. Thông thường những hiện tượng càng cực đoan có chu kì lặp lại lâu hơn. Hiện tượng mưa lũ lớn xảy ra liên tục trong những ngày qua ở Trung Quốc, Nhật Bản được xem là hiện tượng bất thường so với những năm gần đây.
Nguyên nhân gây ra đợt mưa này là do hai hệ thống hoàn lưu không khí khác nhau. Đó là khi gió mùa Tây Nam hoạt động mạnh hơn so với mức bình thường và vì vậy nên tương tác giữa hệ thống gió mùa này gặp nhau với hệ thống vĩ độ trung bình ở khu vực Trung Quốc, Nhật Bản. Hệ quả dẫn đến trận mưa kéo dài gây ra lũ lụt.
Theo những mô hình dự báo dài hạn thì những trận mưa lũ lịch sử đang xảy ra ở Trung Quốc, Nhật Bản liệu có tái diễn hay không, thưa ông?
- Thực tế mà nói, các nhà khoa học đã dự tính dựa trên cơ sở kịch bản biến đổi khí hậu và tính toán được một số hiện tượng ngày càng gia tăng với tính cực đoan ngày càng lớn hơn. Ví dụ nắng nóng đang ngày càng gia tăng với mức độ khắc nghiệt hơn. Mưa lũ cũng là một trong những hiện tượng thiên nhiên đó không thể loại trừ. Vì thế, việc tái diễn những trận mưa lũ lịch sử trong thời gian tới là hoàn toàn có thể.
Ngay tại Việt Nam, trong năm nay đã xuất hiện mưa đá dị thường xảy ra ngay vào đêm giao thừa, mùng 1 Tết Nguyên đán. Như vậy có thể thấy thời tiết cực đoan và dị thường đang diễn ra ở nhiều nơi trên thế giới. Vậy ông có thể phân tích "mẫu số chung" - khởi nguồn của những thảm hoạ thiên tai dồn dập này hay không?
- Có thể hiểu khái quát hiện tượng thời tiết diễn biến hàng ngày và có thể đạt đến giá trị thấp nhất đến giá trị cao nhất. Về mặt hiện tượng, nó có thể đạt đến giá trị khốc liệt, cực đoan. Nguyên nhân chung và cơ bản nhất của những hiện tượng cực đoan đó được cho là do hiện tượng nóng lên toàn cầu.
Hiện tượng nóng lên này không đều ở những nơi khác nhau. Ví dụ những vùng vĩ độ cao thì nóng lên nhiều hơn so với nhiệt độ trung bình dẫn đến chênh lệch năng lượng giữa vùng vĩ độ cao và vùng vĩ độ thấp.
Sự chênh lệch này làm hệ thống hoàn lưu khí quyển biến đổi dẫn đến biên độ dao động của các hiện tượng các gia tăng. Vì vậy hiện tượng cực đoan với nhiệt độ thấp nhất gây rét đậm rét hại hay cực đoan với nhiệt độ cao nhất gây nắng nóng kỷ lục có thể liên tục xảy ra. Hệ quả của nó kéo theo các hiện tượng khác nguy hiểm.
- Trân trọng cảm ơn ông!
