Cải thiện nhà ở và môi trường cho dân nghèo trên kênh rạch

Phạm Tú |

TP.HCM phấn đấu đến năm 2025, hoàn thành di dời toàn bộ 19.254 căn nhà và tổ chức lại cuộc sống của người dân ven kênh rạch. Trước mắt giai đoạn 2016 - 2020 di dời giải tỏa 9.805 căn nhà và tháo dỡ 120.000m2 căn nhà chung cư hư hỏng, xuống cấp để xây dựng mới 240.000m2 các chung cư mới.

“Chỉnh trang và phát triển đô thị” cho người sống trên kênh rạch

Một thực tế ở các đô thị Việt Nam cũng như các đô thị trên thế giới cho thấy: Quá trình đô thị hóa mạnh mẽ, trong đó sự chỉnh trang và phát triển đô thị, mang lại nhiều cơ hội phát triển và cũng không ít thách thức, trong chừng mực nào đó có thể xem là điều không may cho một bộ phận dân cư đô thị, chủ yếu là người nghèo, người có thu nhập thấp trong đô thị.

Với chương trình hành động đột phá thứ 7 “chỉnh trang và phát triển đô thị” của giai đoạn 2016 - 2020, TP.HCM tập trung giải quyết di dời giải tỏa nhà ở trên kênh rạch. Câu hỏi đặt ra là: “Chương trình di dời và giải tỏa nhà ở trên kênh rạch có gia tăng thêm hạnh phúc cho người dân nghèo đang sống trên kênh rạch hay không?”.

TP.HCM có diện tích mặt nước chiếm gần 20% diện tích tự nhiên. Trong đó chủ yếu là sông (dài 317.4km), kênh (dài 119.9km) và rạch lớn nhỏ các loại (dài 546.2km). Với chế độ thủy triều bán nhật, mặt nước ở TP.HCM rất điều hòa và “bình an”. Chính vì vậy, những khoảng trống của mặt nước tự nhiên và khoảng trống của những dải đất hẹp chạy theo ven kênh rạch là địa chỉ hấp dẫn cho người nghèo cư trú tạm hoặc “bám trụ” lâu dài.

Mười năm về trước (2005) người nghèo cư trú trên 69 tuyến rộng và kênh rạch có 24.650 căn, đến nay còn lại 19.254 căn. Như vậy, mỗi năm đã giải tỏa di dời theo nghĩa “cơ học” được khoảng 500 căn, tuy rất khiêm tốn nhưng cũng là một tín hiệu rất đáng mừng. 

Công nhân Công ty TNHH MTV Môi trường - Đô thị TP HCM đang vớt rác làm sạch dòng kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè. Ảnh: H.H
Công nhân Công ty TNHH MTV Môi trường - Đô thị TP HCM đang vớt rác làm sạch dòng kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè. Ảnh: H.H

Cải thiện nhà ở và môi trường cho dân kênh rạch, vì sao còn bất cập?
Hầu hết người nghèo cư trú trên kênh rạch không có quyền sử dụng đất hợp pháp mà chủ yếu là chiếm và sang nhượng là chính. Kết quả khảo sát năm 2005 (10 năm rồi kết quả này vẫn không thay đổi), đối với 895 căn hộ ở trên kênh rạch có đến 82.6% đất ở không có giấy tờ hợp pháp.

Tuy nhiên, nhà ở của người nghèo lại do chính họ xây dựng, chiếm 86.63%, được xem như một tài sản hợp pháp có sự thừa nhận của chính quyền cấp cơ sở. Nhìn chung, cơ sở kỹ thuật hạ tầng tại các cụm quần cư của người nghèo trên kênh rạch rất kém so với mặt bằng tiêu chuẩn của nhà ở đô thị…

Tình trạng cấp điện, cấp nước sạch, xử lý nước thải và vấn đề môi trường đều trong tình trạng “báo động”, không đáp ứng nhu cầu sử dụng tối thiểu của người dân. Kiến trúc ngôi nhà của người nghèo trên kênh rạch được biểu trưng bởi các thuật ngữ: Nhà tạm, nhà lụp xụp, còn được gọi chung là nhà “ổ chuột”. Diện mạo cũng như cấu trúc ngôi nhà hầu hết đã không theo chuẩn mực thông thường về nhà ở đô thị.

Một khảo sát được thực hiện năm 2010 đối với 1268 căn nhà trên kênh rạch ở Quận 8, Quận 6, Quận 7 và Huyện Nhà Bè cho kết quả: Nhà kiên cố 8%, nhà bán kiên cố 22%, nhà tạm 37,1% và nhà dưới tạm 32,9%.

Theo báo cáo, tình trạng vừa di dời vừa tổ chức lại cuộc sống khoảng 30.000 hộ gia đình sống trên kênh và ven kênh rạch tập trung vào 5 tuyến kênh rạch chính là: Tàu Hũ - Bến Nghé, Kênh Đôi - Tẻ, Tân Hóa - Lò Gốm, Nhiêu Lộc - Thị Nghè và Tham Lương - Bến Cát - Rạch nước Lên…

Một kết quả ai cũng thấy đó là bộ mặt đô thị đẹp hơn, khang trang hơn và môi trường đô thị tốt hơn. Tuy nhiên, hàng ngàn hộ gia đình “phải” di dời, giải tỏa nay sống ở đâu, đời sống họ thế nào, nhà ở và môi trường của họ có được cải thiện hơn không?

Đó lại là vấn đề ít được xã hội quan tâm và hầu như không có thông tin phản hồi chính thức của chính quyền thành phố. Một thực tế đáng để chúng ta suy ngẫm: Có 9 dự án nhà ở kiểu chung cư nhiều tầng xây dựng đầu tiên ở Quận Tân Bình, Bình Thạnh, Quận 8 và Gò Vấp cho người nghèo và người có thu nhập thấp trong diện giải tỏa di dời trên kênh rạch - Cả 9 nơi trên đều không trở thành nơi ở của họ.

Chung cư 18 tầng Rạch Miễu trong chương trình tái định cư tại chỗ cho người dân trong dự án cải tạo nâng cấp cảnh quan hai bờ kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè có kết quả cư trú của người nghèo và người thu nhập thấp trong diện giải tỏa như sau: 58% hộ nghèo đăng ký, tỉ lệ này còn lại 22% vào thời điểm nhận nhà và sau 2 năm chỉ còn 15% cư dân thuộc diện nghèo, thu nhập thấp sống ở chung cư cao tầng Rạch Miễu.

Hiện tượng người nghèo, người có thu nhập thấp “chê” chung cư nhiều tầng và cao tầng là một vấn đề xã hội trong lĩnh vực nhà ở, cần được nghiên cứu làm rõ. Một lần nữa xin được nhắc lại: Người nghèo trong diện di dời giải tỏa trên hệ thống kênh rạch ở TP.HCM là rất lớn, họ xứng đáng được hưởng phân chia công bằng từ lợi ích cải tạo chỉnh trang đô thị đem lại. Cần xem lại “cách chia” của nhà chuyên môn và chính quyền đô thị.

Cần lắm ý chí và quyết tâm để tìm ra giải pháp

Ở TP.HCM, người nghèo đô thị vốn sống chen chúc ở các dải đất hẹp ven kênh rạch… Sau khi di dời giải tỏa, chính không gian kênh rạch quen thuộc với họ lại mang lại giá trị rất cao về cảnh quan, môi trường và lợi nhuận phần lớn thuộc về đô thị (hoặc một bộ phận cư dân của đô thị), mà không thuộc về họ.

Một cụm từ rất đẹp của dự án thường lập đi lập lại, đó là: “Tạo không gian công cộng, tạo cảnh quan đô thị dành cho cộng đồng”! Bao nhiêu người nghèo đã từng ở đó, được hưởng thụ không gian sau khi dự án hoàn thành? Chưa có số liệu cụ thể, song có thể cảm nhận rất rõ, sau mỗi dự án giải tỏa di dời, nhiều người nghèo (có thể là đa số) đã phải tách khỏi môi trường sống quen thuộc của nhiều thế hệ trong một gia đình.

Hiện tượng khá phổ biến là người nghèo từ các dự án chỉnh trang đô thị “trôi dạt” về định cư tạm bợ ở một số kênh rạch khác, xa trung tâm hơn, ít bị kiểm soát hơn. Song người nghèo không có sự lựa chọn nào khác.

Dự án kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè được đánh giá thành công là chương trình di dời giải tỏa đã tạo ra bộ mặt đô thị khang trang, hiện đại. Song tỷ lệ người nghèo tái định cư ở lại trong dự án này là quá thấp cũng là điều đáng phải suy ngẫm.

Quỹ đất của TP.HCM không còn nhiều, trong đó quỹ đất của các chương trình di dời, giải tỏa trên kênh rạch ngày càng ít ỏi hơn, cần được sử dụng một cách tinh tế đối với người nghèo và hiệu quả cảnh quan đối với đô thị. Giải quyết nhà ở cho người nghèo, người có thu nhập thấp trong đô thị nói chung là một trong những thách thức lớn của thành phố trong quá trình phát triển hiện tại cũng như trong tương lai.

Chính vì vậy, rất cần ý chí và quyết tâm của tập thể và cá nhân lãnh đạo thực hiện quy hoạch chỉnh trang và phát triển đô thị trong chương trình giải tỏa, di dời nhà ở trên kênh rạch hướng đến những giá trị nhân văn về nhà ở và môi trường ở cho người nghèo đô thị.

Phạm Tú
TIN LIÊN QUAN

Rét buốt 13 độ C, người dân vẫn chen chân đến chợ hoa Quảng An ngày cận Tết

Minh Hà - Việt Anh |

Mặc dù Hà Nội đang rét buốt, nhiệt độ về đêm giảm sâu dưới 13 độ C nhưng chợ hoa Quảng An (Tây Hồ, Hà Nội) vẫn tấp nập, nhộn nhịp người bán, kẻ mua trong những ngày cận Tết Nguyên đán 2023.

Giờ thứ 9: Điếng người khi biết con nuôi của chồng chính là con riêng (P1)

Nhóm PV |

Trong cuộc sống hiện đại, quan niệm "con nào cũng là con" được rất nhiều người ủng hộ. Và dù rằng là con trai hay gái cũng được yêu thương, chăm sóc như nhau. Tuy nhiên, vẫn có những người còn giữ những tư tưởng cổ hủ, lạc hậu, mong muốn có một cậu con trai để nối dõi và để hương hỏa cho ông bà tổ tiên. Vì lí do đó, nhiều người đã đánh mất niềm hạnh phúc của gia đình và những đứa con của chính họ.

Chương trình Giờ thứ 9 do NSND Khải Hưng là đạo diễn. Giọng đọc: NSND Minh Hòa – NSƯT Phú Thăng. Âm nhạc: Xuân Phương.

Bạn đang có những câu chuyện riêng muốn chia sẻ với độc giả của Báo Lao Động? Hãy liên hệ với chúng tôi qua địa chỉ email: media@laodong.vn.

Bản tin dự báo thời tiết đêm nay và ngày mai 19.1

NHÓM PV |

Dự báo thời tiết mới nhất 19.1: Khu vực Nam Bộ ngày mai có mây, sáng sớm có sương mù và sương mù nhẹ rải rác, ngày nắng, đêm không mưa.

Hà Nội: Tết vẫn chưa về đến... làng chài

Kim Sơn |

Hà Nội - Những ngày này không khí xuân đã tràn ngập khắp phố phường, người người nhà nhà ra đường sắm Tết. Tuy nhiên, ở làng chài Văn Đức (Gia Lâm) người dân vẫn đang tất bật mưu sinh, kiếm con tôm con cá cho bữa ăn hàng ngày.

Nhiều lý do để trừ, cắt thưởng Tết của người lao động

Bảo Hân |

Vụ việc một công ty tại Bạc Liêu có thông báo về việc cắt thưởng cuối năm do không like, share bài của giám đốc đang thu hút sự chú ý của dư luận.

Khổ luyện để trở thành kỳ nữ Mai hoa thung

Tạ Quang |

Để có thể biểu diễn Mai hoa thung, các vận động viên phải khổ luyện, thành thạo múa lân truyền thống và bắt buộc là phải biết võ thuật. Những chú lân bay nhảy trên dàn cọc sắt, cao từ 1m đến 3m, kết hợp với các động tác tung hứng mạo hiểm, tạo nên những pha thót tim.

Giải cứu thành công người đàn ông ở dưới giếng sâu 25m trong 4 ngày

BẢO TRUNG |

Ngày 18.1, Công an huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk thông tin, đã phối hợp với phòng Cảnh sát Phòng cháy chữa cháy và Cứu nạn cứu hộ Công an tỉnh giải cứu thành công một người đàn ông sau 4 ngày rơi xuống giếng sâu 25m trong rẫy vắng.

Cựu Giám đốc Bệnh viện Tim Hà Nội nhận 10.000 USD cảm ơn

Việt Dũng |

Ngoài chỉ đạo cấp dưới thương thảo, đàm phán nhà thầu "hỗ trợ" 2-5% giá trị gói thầu, cựu Giám đốc Bệnh viện Tim Hà Nội Nguyễn Quang Tuấn còn nhận "cảm ơn".