Hội An giữa mùa săn “lộc trời”

Một buổi chiều đầu tháng 11 trời mưa phùn tại TP. Hội An, khi nước lũ từ đầu nguồn đổ dồn về khiến nước sông Hoài ngập lai láng, mấp mé những ngôi nhà cổ là lúc, khắp dãy phố rộn tiếng í ới gọi nhau dọn lụt của những phụ nữ luống tuổi. Gần đó, những hơi thở hì hụp của lũ trẻ đang ra sức đạp xe giữa con đường ngập nặng. Riêng  với những vị khách nước ngoài lần đầu đến Hội An thì tâm trạng khác hẳn, họ háo hức đi chơi… lụt. Có người còn thuê hẳn một chiếc ghe để dạo quanh  tuyến phố ngập nước nhằm cảm nhận một phố cổ Hội An rất khác. Một Hội An lấm lem mùi phù sa nhưng vẫn giữ được nét cổ kính, rêu phong.

Màn đêm nhanh chóng bao trùm thành phố bên dòng sông Hoài. Cơn mưa không làm thay đổi được thói quen vốn dĩ của người dân phố cổ bao năm nay. Đêm xuống, nhà nhà lại lên đèn. Những ánh sáng le lói từ dãy đèn lồng thấp thoáng hóa lại hợp với tông màu đỏ ké của phù sa, tất cả  như một sự sắp đặt hài hòa. Cách TP. Hội An không xa, khi ánh sáng từ khu phổ cổ đã khuất tầm mắt, trên dòng sông Đế Võng giữa tứ phía lạnh buốt có những con người lặng lẽ mưu sinh.  

Trời vừa tối, anh Trần Kim Quý (37 tuổi, phường Cửa Đại) nhanh chóng nhổ neo chiếc thuyền nhỏ từ chân cầu Phước Trạch để đưa thuyền ra giữa dòng sông chuẩn bị một đêm đặc sản cá lệch. Con thuyền nhỏ của anh Quý hôm nay có thêm vài vị khách nên chòng chành và mong manh hơn mọi khi. Anh Quý, người nhỏ thó nhưng có cơ thể chắc nịch với giọng nói sang sảng đậm chất Quảng. Anh Quý cầm trên tay chiếc đèn pin đội đầu kiểm tra lại một lượt, sau đó, anh nhanh chóng rửa sạch chiếc vợt dài bám đầy rong rêu sau những đêm bội thu cá lệch. Khi khách còn đang làm quen cảm giác chật chội trên thuyền thì anh Quý nhẹ nhàng đưa mái chèo ra giữa dòng sông. Đến giữa dòng, anh soi đèn quanh mặt nước, đôi mắt tinh tường cùng hai tay nhanh nhẹn cầm sẵn chiếc vợt vớt những chú cá lệch vừa nổi lên. Sau khi phấn khích đưa khách xem thành quả đầu tiên trong đêm, anh Quý chia sẻ: “Mỗi năm cứ đến mùa lũ là người dân địa phương cùng gọi nhau đi bắt cá lệch. Với tập tính khi nước lũ về thì lũ cá lệch sẽ theo phù sa từ đầu nguồn về hạ du, đến cuối dòng thì những con cá này bị cay mắt và sẽ nổi lên mặt nước. Khi cá nổi, ngư dân chỉ cần chịu khó vớt cá, mỗi đêm có thể kiếm được cả bạc triệu” - anh Quý phấn khích, chia sẻ.

Là lộc trời phú mỗi mùa nước lũ nên những ngày này có trên 50 chiếc thuyền của người dân với lỉnh khỉnh các vật dụng thủ công đổ xô đi vớt cá. Dòng sông rộng lớn cũng luôn biết chiều lòng người khi những người dân sau mỗi đêm đi vớt cá đều có thêm một khoản thu nhập nhất định về cho gia đình. Họ cùng vớt cá gần nhau nhưng tôn trọng nhau, tuyệt không bao giờ cãi vả, xô sát.  Khi những vị khách như chúng tôi còn loay hoay “thử tài” vớt cá thì phía xa, tại những khu vực có vài ngọn đèn li ti,  một vài người vớt cá lại rộ lên những tiếng cười rộn rã. Hóa ra vài người may mắn vớt được cá lệch to khủng. Cầm trên tay chiến lợi phẩm, chủ nhân một chiếc thuyền cách chúng tôi khoảng 5 mét hóm hỉnh khoe thành quả như thách thức những người xung quanh. 

Trời về khuya, chúng tôi nhanh chóng di chuyển sang một chiếc thuyền khác do anh Lê Quang Hùng (45 tuổi) làm chủ. Nhìn anh Hùng tay thoăn thoắt vớt cá trong khi chúng tôi vất vả lắm mới bắt được một chú cá nhỏ thì mọi người trên thuyền mới biết rằng, ngư dân vớt cá tưởng chừng đơn giản nhưng ấy vậy mà không phải ai có thể làm được. Điều quan trọng để “tóm” được những chú cá nổi lên mặt nước là phải kết hợp giữa 2 yếu tố nhanh tay, nhanh mắt, nếu không, những con cá vừa nổi lên mặt nước sẽ mất dấu ngay. “Cá bị cay mắt nổi lên nhưng chúng lanh lẹ cực kỳ. Để bắt được chúng, chỉ có cách vớt đón đầu mới bắt được” – anh Hùng nói trong khi chúng tôi đã nhiều lần vớt vào giữa hay phần đuôi và đều… thất bại.

Theo những vị cao niên sinh sống tại phố cổ Hội An, cách đây hơn 50 năm trước, người dân trong vùng đã bắt đầu phát hiện cá lệch nổi lên khi lũ về và bắt đầu đi bắt cá. Những chú cá lệch nhìn bên ngoài giống loài lươn đồng với toàn thân trơn nhẩy. Cá sau khi được bắt về họ sẽ tuốt sạch nhớt và chế biến nhiều món như nấu canh chua cay xé, chặt từng khúc đặt gọn vào nồi đất kho mặn hay băm nhỏ nấu cháo cho trẻ con rất bổ dưỡng và thơm ngon. 

Theo lời anh Hùng, từ nhỏ anh đã thấy những người lớn trong làng đến mùa lũ đều đi săn lộc trời. Lớn lên anh Hùng cũng theo những gì cha anh chỉ bảo từ nhỏ để tiếp tục mưu sinh. Trước đây, nếu vớt cá từ tờ mờ tối cho đến rạng sáng hôm sau, có khi may mắn, anh Hùng bắt được 10 kg cá lệch. Thời gian đầu, anh Hùng chỉ bắt cá về để gia đình cải thiện thêm bữa cơm. Rồi những đêm “trúng” cá, cả nhà ăn không hết anh đành đem bán. “Giá cá lệch trước đây chỉ khoảng 40 đến 50 nghìn đồng/kg. Theo thời gian, khi nhiều  người biết được con cá lệch có giá trị dinh dưỡng cao nên họ bắt đầu đổ xô đi mua cá về chế biến món ăn. Từ đó, giá cá lệch bỗng nhiên tăng chóng mặt” – anh Hùng kể và cho biết thêm, hiện giá cá lệch bán cho các nhà hàng, khách sạn tại Hội An lên tới 280.000 đồng/kg. Giá cá cao như vậy nên có đêm, anh Hùng có thể thu nhập được gần 5 triệu đồng.

Màn đêm phủ kín trong màn sương, những ánh sáng le lói làm bừng tỉnh một khúc sông. Nhiều người đi vớt cá tranh thủ nghỉ ngơi, chèo thuyền lại gần xôm tụ cùng nhau. Họ cười nói đủ thứ chuyện mưa lũ, chuyện mưu sinh… và cả chuyện ai là người bắt được con cá lệch to nhất.  Nằm thả lỏng người trên con thuyền nhỏ tí, anh Hùng chợt nói: “Con lũ năm nay vẫn chưa lớn nên cá về còn ít quá. Mỗi mùa mưa bão cũng chỉ có thể bắt con cá này từ 2 đến 3 đêm thôi, đó là còn chưa kể may mắn theo con nước”.

5h sáng khi cuộc sống trên bờ bắt đầu nhộn nhịp là lúc những người đi săn lệch thưa dần. Đôi mắt anh Hùng díu lại với vẻ mệt mỏi. Nghĩ tới những đứa con đang tuổi ăn học ở nhà, anh Hùng cố nán thuyền lại để vớt thêm ít cá. Cầm trên tay giỏ cá khoảng 3 kg, anh Hùng chia sẻ: “Nghề của chúng tôi bạc bẽo lắm, lũ càng lớn là cá về càng nhiều. Nhưng lũ lớn thì bà con chòm xóm lại lao đao thì chúng tôi có vui được đâu”.