Phát triển theo hướng mở rộng
Trong báo cáo sơ kết giữa kỳ giai đoạn II Chương trình quốc gia “Nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, hàng hóa của doanh nghiệp Việt Nam đến năm 2020” cho thấy, hệ thống TCVN ngày càng được hoàn thiện tăng cả về số lượng, chất lượng và đảm bảo tính đồng bộ. Năm 2016 - 2017, tổng số tiêu chuẩn quốc gia đã được xây dựng và công bố là khoảng 1.900 TCVN. Năm 2018, khoảng hơn 800 TCVN sẽ tiếp tục được các Bộ, ngành xây dựng. Hệ thống quy chuẩn quốc gia (QCVN) với khoảng 700 QCVN đã trở thành công cụ và phương tiện quan trọng để duy trì các chuẩn mực trong các quan hệ kinh tế, hỗ trợ quản lý nhà nước, đảm bảo an toàn, vệ sinh, sức khoẻ cho con người; bảo vệ động vật, thực vật và môi trường, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng và xã hội. Bên cạnh đó với việc xây dựng mới các tiêu chuẩn, quy chuẩn thì hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn cũng thường xuyên, định kỳ được rà soát, sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với yêu cầu thực tiễn và hội nhập.
Đặc biệt, các QCVN quản lý sản phẩm hàng hóa nhóm 2 của Bộ quản lý chuyên ngành đã có những thay đổi rõ nét theo hướng thông thoáng, chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm cho những đối tượng sản phẩm hàng hóa không yêu cầu kiểm soát nghiêm ngặt đã hỗ trợ tối đa hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, loại bỏ rào cản kỹ thuật không cần thiết.
Ông Nguyễn Nam Hải, Phó Tổng cục trưởng, Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng cho biết, để tiêu chuẩn, quy chuẩn được thống nhất, thời gian qua, Bộ KHCN đã chủ động, phối hợp với Bộ NNPTNT xây dựng, soát xét các TCVN về nông nghiệp hữu cơ, đồng thời xây dựng mới các TCVN về trồng trọt hữu cơ, chăn nuôi hữu cơ, chứng nhận sản phẩm hữu cơ. Trong năm 2018, các TCVN về sản phẩm nông nghiệp hữu cơ như: Tôm hữu cơ, gạo hữu cơ, chè hữu cơ, sữa hữu cơ... sẽ tiếp tục được xây dựng, công bố. Bộ KHCN đã và đang phối hợp với các Bộ, ngành nghiên cứu, xác định lộ trình để ưu tiên tập trung xây dựng một số TCVN trong một số lĩnh vực chủ lực, chiến lược như: Đô thị thông minh, sản xuất thông minh, nông nghiệp công nghệ cao, năng lượng tái tạo, an ninh thông tin, biến đổi khí hậu, quản lý nguồn nước, xử lý chất thải, an toàn thực phẩm, công nghiệp phụ trợ, cơ khí chế tạo... Ngoài ra, các hoạt động phổ biến, hướng dẫn áp dụng TCVN, QCVN cho các tổ chức, doanh nghiệp luôn được Bộ KHCN quan tâm, đẩy mạnh như: hoạt động phổ biến, hướng dẫn áp dụng QCVN thuộc lĩnh vực quản lý của Bộ; tổ chức hội nghị, hội thảo, biên soạn, phổ biến tài liệu, công bố trên mạng Internet... khoảng 350 TCVN thuộc các lĩnh vực, đối tượng sản phẩm hàng hóa trọng điểm, chủ lực cho hơn 2.000 tổ chức, doanh nghiệp.
Trong năm 2016 - 2018, hơn 1.500 lượt doanh nghiệp trong lĩnh vực cơ khí nông nghiệp, luyện kim, điện, điện tử, sản xuất sản phẩm nhựa, sản xuất sản phẩm giấy, nông nghiệp, thực phẩm... đã được tổ chức hướng dẫn xây dựng và áp dụng TCCS. Qua đó, hoạt động xây dựng TCVN ngày càng được nâng tầm thông qua đào tạo nghiệp vụ, kỹ năng cho các thành viên Ban kỹ thuật tiêu chuẩn quốc gia và các cán bộ làm công tác tiêu chuẩn hóa tại các Bộ, ngành, doanh nghiệp.
Cần sự tham gia của các tổ chức xã hội
Đến nay, hệ thống tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) có khoảng 10.500 TCVN với mức độ hài hòa tiêu chuẩn quốc tế, tiêu chuẩn khu vực, bao trùm hầu hết các lĩnh vực trong nền kinh tế. Ông Nguyễn Nam Hải cho biết, nếu như kết thúc giai đoạn I (2010-2015), hệ thống TCVN mới có hơn 8.600 TCVN, tỉ lệ hài hòa đạt khoảng 45% thì từ năm 2016 - 2018 (giai đoạn II) con số này đã lên đến trên 49%. Như vậy, với mục tiêu xây dựng mới 2.000 TCVN đến năm 2020 cho các sản phẩm chủ lục và các lĩnh vực liên quan với tỉ lệ hài hòa tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế, khu vực là hoàn toàn khả thi và đáp ứng mục tiêu của Chương trình “Nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, hàng hóa của doanh nghiệp Việt Nam đến năm 2020”. Tương tự như vậy, đối với mục tiêu “Hoàn thiện hệ thống QCVN”, hiện có khoảng 700 QCVN đã được 14 Bộ quản lý chuyên ngành/lĩnh vực ban hành, con số này ở giai đoạn I là trên 500 QCVN. Bộ KHCN đã hướng dẫn, phối hợp với các Bộ ngành đẩy mạnh việc rà soát, xây dựng các QCVN theo hướng QCVN cần quy định cụ thể biện pháp quản lý bảo đảm không gây cản trở đối với thương mại, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp, đẩy mạnh cơ chế hậu kiểm. Các Bộ hiện đang quản lý chất lượng sản phẩm hàng hóa nhóm 2 theo TCVN hoặc thông tư phải thực hiện xây dựng và quản lý theo QCVN, từ đó, hệ thống QCVN sẽ ngày càng được hoàn thiện, đáp ứng mục tiêu của Chương trình.
Tuy nhiên, hiện nay vấn về xây dựng tiêu chuẩn đang đè nặng lên vai nhà nước. Điều này đã tạo ra sự khó khăn không nhỏ khi nguồn ngân sách tập trung cho xây dựng TCVN, QCVN còn rất hạn chế. “Thay vì nhà nước phải bỏ tiền ra làm tiêu chuẩn, chúng ta nên nắm bắt nhu cầu của doanh nghiệp Việt để đẩy mạnh xã hội hóa xây dựng tiêu chuẩn trong thời gian tới. Nhu cầu thực tiễn cho thấy, có rất nhiều doanh nghiệp Việt đã và đang đi trước, tiếp nhận và sử dụng công nghệ mới, có nhiều sản phẩm hàng hóa xuất khẩu sang nhiều thị trường khác nhau”, ông Nguyễn Nam Hải khẳng định.
Đồng quan điểm, bà Nguyễn Giang Thu, Phó vụ trưởng Vụ Khoa học công nghệ và Môi trường của Bộ NNPTNN cho biết, hiện việc xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn chưa có sự tham gia của các tổ chức xã hội. “Việc xây dựng ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn thường chậm và không đảm bảo chất lượng là do cơ chế định mức dành cho công tác tiêu chuẩn, quy chuẩn chưa khuyến khích được các tổ chức khoa học công nghệ như các viện nghiên cứu, trường đại học và các tổ chức xã hội nghề nghiệp tham gia xây dựng”, bà Thu phân tích nguyên nhân. Nhiều ý kiến chuyên gia cũng cho rằng, cần có quy trình xã hội hóa để thu hút thêm nguồn lực tài chính và nhân lực cho việc xây dựng các tiêu chuẩn, quy chuẩn và một trong những giải pháp trọng tâm là giao việc xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn cho các viện trường đại học, hiệp hội, hội, doanh nghiệp thay cho việc chỉ giao cho các đơn vị thuộc Bộ ngành như hiện nay.
