Văn hóa - Xã hội: Tượng đài trên biển

Từ tượng đài trên đảo Lý Sơn…

Đảo như một gợn mây giữa trời nước mênh mông một màu xanh đậm pha lẫn sắc chì. Bến Cảng, ken đầy những con tàu gỗ phôi pha nắng gió. Trên ghềnh núi, những người dân đảo Lý Sơn đang chẻ đá. Tiếng búa dội vào sóng biển ồn ào không dứt. Những khối đá ken nhau mọc từ chân sóng bám theo vách đảo mà lên, nâng đỡ những chòm xóm chênh vênh như những tổ chim yến của ngư dân trên đảo.

Đảo Lý Sơn - cái nôi của đội Hoàng Sa ra đời vào thời các chúa Nguyễn đi khai phá phương Nam, đảm trách đi xem xét, đo đạc thủy trình vùng quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa, kiêm quản Bắc Hải, cắm cột mốc dựng bia chủ quyền, vẽ bản đồ đồng thời thu lượm những sản vật quý nộp cho triều đình. Có thể coi đây là những hải đội viễn dương đầu tiên của Việt Nam, đi đến các đảo xa, mở đường khẳng định vị trí biên cương hải phận Tổ quốc từ rất sớm.

Một trong số những còn tàu Đoàn 579. Ảnh tư liệu.

Những người lính trong đội Hoàng Sa thời đó phải đối mặt với biển khơi, bão táp, sống chết không biết lúc nào, vì vậy mà ngoài nước uống và lương thực, họ còn mang theo một đôi chiếu, 7 sợi dây mây, 7 cái đòn tre, nếu có mệnh hệ nào thì bó xác thả xuống biển. Tên tuổi, quê quán, phiên hiệu được ghi trong thẻ tre cài trong bó chiếu để nếu ai vớt được thì biết mà chôn cất.

Gió thổi vi vu trên những đụn cát trơ trọi ngoài cánh đồng. Trên đảo Lý Sơn có những ngôi mộ gọi là mộ gió, dưới không có xương cốt, chỉ có tượng đất để tưởng vọng những người của đội Hoàng Sa đã hy sinh trên biển. Trong đó có mộ của cai đội thủy quân Phạm Quang Ảnh cùng hải đội 24 lính, hy sinh ở Hoàng Sa năm 1815, và chánh đội trưởng đội thủy quân Hoàng Sa, người dựng bia chủ quyền trên đảo Hoàng Sa năm 1836. Mộ gió của các cụ nay đã được xây dựng khang trang để bà con tộc họ đời đời hương khói.

Ngư dân Lý Sơn tổ chức lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa. Ảnh tư liệu.

Trên đảo có Âm Linh Tự, ngôi miếu cổ ở ven biển thờ vong hồn liệt sĩ Hoàng Sa. Hàng năm vào ngày 20 tháng 2 âm lịch ở đình làng Lý Hải hay ở nhà thờ tổ của các họ tộc có tổ chức lễ khao lề thế lính Hoàng Sa, chuyến đi làm phim, lỡ dịp không ghi được hình ảnh. Sau này về Đài truyền hình Quảng Ngãi, xin xem lại tư liệu, thật cảm động. Những chiếc thuyền giấy chở hình nộm được thả trôi ra biển trong tiếng chiêng trống và lời Văn khao thao thiết: "Một cỗ thuyền cùng đám hình nhân, trôi theo đường thủy Hoàng Sa, mấy cỗ bàn, vàng bạc, tạ lễ thần quan, muôn trùng sóng gió, xin cho thượng lộ bình an"…

Trên đảo giờ đây đã dựng một tượng đài các chiến sĩ Đội Hoàng Sa bằng đá xanh hướng ra phía biển, ngày đêm gió biển trầm hùng như còn vang vọng lời thề của những người lính thời xưa đã mở đường ra những hải đảo xa xôi, khẳng định chủ quyền đất nước.

… đến những con tàu vận tải đường Hồ Chí Minh trên biển

Nếu đảo Lý Sơn là cái nôi của đội Hoàng Sa thì Hải Phòng cũng được coi như cái nôi của Đoàn 759 - đoàn tàu vận tải đường Hồ Chí Minh trên biển trong chiến tranh chống Mỹ.

Hải Phòng nổi tiếng có những thợ đóng tàu, thuyền giỏi, cha truyền con nối của vùng đất cổ Việt Khê xa xưa, làm nền tảng cho thành phố công nghiệp đóng tàu nổi tiếng cả nước. Năm 1960, Xí nghiệp đóng tàu số 1 Hải Phòng được nhận nhiệm vụ tuyệt mật đóng những con tàu cho Đoàn 759. Ngày 17.3.1963, chuyến tàu đầu tiên chở 44 tấn vũ khí rời Đồ Sơn Hải Phòng, vượt biển cập bến Trà Vinh Nam Bộ vào đêm 24 tháng 3. Tên tuổi các thuyền trưởng nổi tiếng của đường Hồ Chí Minh trên biển được bí mật truyền tụng trong đội ngũ những người thủy thủ viễn dương thời bấy giờ với niềm tự hào, khâm phục. Đó là Bông Văn Dĩa ở Cà Mau và Lê Văn Một ở Mỹ Tho, nổi tiếng từ thời chống Pháp, đã từng dùng thuyền sang Thái Lan mua vũ khí, từng chở các đồng chí Trung ương Cục Miền Nam hoạt động ngang dọc khắp Cà Mau, Bạc Liêu, U Minh, Đồng Tháp… Đó là Tư Mau, con cá kình của biển Đông Nam Bộ, chuyên chở vũ khí từ Bắc vào Nam. Đó là Đặng Văn Thanh, làm thợ lặn ở biển Cà Ná từ năm lên 8 tuổi và nhiều thủy thủ và thuyền trưởng khác đã trở thành những nhân vật huyền thoại.

Vượt biển trong sự bao vây, rình rập của kẻ thù suốt ngày đêm nên việc ngụy trang và giữ bí mật là vô cùng hệ trọng. Những con tàu "lai vô ảnh, khứ vô hình", có dáng vẻ là tàu đánh cá, vào bến không mang số, ra biển mới đeo số giả nên mới gọi là tàu không số. Đồ đạc vật dụng trên tàu đều xóa hết mẫu mác. Bến giao nhận hàng có tên K15, một địa điểm tuyệt mật ở Đồ Sơn nay vẫn còn dấu vết một đoạn cầu tàu.

Ngăn chặn con đường tiếp tế trên biển thời ấy là lực lượng hải quân của Mỹ thuộc hạm đội 7 và các lực lượng đặc nhiệm của ngụy gồm hàng trăm tàu chiến, máy bay yểm trợ và thám sát suốt ngày đêm. Vạch được con đường Hồ Chí Minh trên biển, đưa hàng ngàn tấn vũ khí vào Nam là một kỳ tích có một không hai trong lịch sử. Dấu tích của những con tàu và những thủy thủ đoàn đã hy sinh, là những tượng đài trên biển, còn mãi trong tâm tưởng của nhiều thế hệ.

Một sớm dừng xe ở Vũng Rô, dưới chân Đèo Cả, vào ngày trời trong, bồi hồi nhìn thấy dưới vực sâu mảnh xác tàu 143 chập chờn dưới làn nước biếc. Hơn bốn mươi năm trôi qua, trận đánh đã xảy ra như vừa mới hôm nào. Máy bay địch ném bom dữ dội yểm hộ cho lính trên đồn Đèo Cả tràn xuống, thủy thủ đoàn điểm hỏa phá tàu, vượt vòng vây rút về Trường Sơn trở lại miền Bắc. Phần lớn xác tàu được Mỹ - ngụy cho trục vớt đem về Sài Gòn, còn lại những mảnh vỡ vụn mãi mãi yên nghỉ trong vụng nước xanh dưới chân Đèo Cả.

Cuốn “Lịch sử Lữ đoàn 125” ghi lại trận đánh oanh liệt của tàu 100 trong bến Rừng Rạch Gốc tháng 4 năm 1966. Tàu 43 chở 17 người với 37 tấn vũ khí, ra đi ngày 27.2.1968 đụng giặc ở Ba Làng An thuộc Quảng Ngãi, ba người hy sinh, 14 người bị thương được đưa về Bệnh xá Đức Phổ. Đó cũng là nơi nữ bác sĩ Đặng Thùy Trâm rất nổi tiếng sau này đang làm việc. Bác sĩ Đặng Thùy Trâm đã chăm sóc cho các chiến sĩ đến khi bình phục ra Bắc. Sự kiện này được ghi lại trong cuốn Nhật ký của bác sĩ Đặng Thùy Trâm đề ngày 14.4.1968. Tàu 235 do thuyền trưởng Nguyễn Phan Vinh chỉ huy vào tới Hòn Keo, Khánh Hòa bị 12 chiếc hạm và hàng chục hải thuyền Mỹ ngụy bao vây. Tàu quyết định thả hàng xuống biển, đánh trả quyết liệt. Đến phút chót, thuyền trưởng mới ra lệnh phá tàu, lên bờ chiến đấu. Trong số 20 người, 14 người hy sinh, trong đó có thuyền trưởng Phan Vinh. Tên anh được đặt cho một hòn đảo thuộc quần đảo Trường Sa, đảo Phan Vinh, nằm ở 8o56' vĩ độ Bắc và 113o38' kinh độ đông. Có những con tàu chi chít vết đạm bom còn nằm lại trong rừng đước Cà Mau như tàu 61, hóa thân thành tượng đài của thời chống Mỹ, như biết bao con tàu khác mà hình bóng còn in dưới đáy sâu như những cột mốc vô hình trên biển. "Hà bám quanh tôi là sự sống/ Sú vẹt bên bờ ru giấc ngủ đêm".

Suốt mấy trăm năm mở đường trên biển, từ những chiến sĩ hải đội Hoàng Sa thuở xưa đến những chiến sĩ của đoàn tàu vận tải đường Hồ Chí Minh ngày nay đã vạch một chân trời bằng xương máu về chủ quyền đất nước trên biển Đông không một kẻ thù nào ngăn cản được. Từ đại dương sông gió đến hải đảo xa xôi, đều chung một cội nguồn sâu thẳm với đất liền. Đất Mẹ ngày đêm dường như vẫn lắng nghe tiếng vọng thiêng liêng dội về từ biển khơi của những chiến sĩ đã hy sinh để bảo vệ chủ quyền và sự bình yên muôn đời trên hải phận Tổ quốc.