Tho cũng đã đến đây một lần tìm mẹ. Lần đó mẹ còn là dâu con họ Nguyễn nhưng đã theo chân người chồng bây giờ về ra mắt họ Phạm. Mới về ra mắt mà mẹ cũng quang gánh ra bờ sông cắt cỏ.
Vừa đi vừa chạy cả tiếng đồng hồ thì Tho nhìn thấy mẹ đang cắm cúi cắt cỏ bên người đàn ông ấy. Tho hét lên: “Mẹ về nhà với con. Mẹ mà lấy chồng là con chết ngay cho mẹ xem!”. Nói xong Tho khụy xuống. Cái liềm rời khỏi tay, mẹ vội chạy tới ôm lấy Tho mà khóc. Người kia chỉ đứng lặng lẽ nhìn. Hai đứa con của người ấy đang chăn trâu gần đấy cũng cứ đứng nhìn.
Trở về nhà, mẹ nằm bày bạy trên giường vì ốm. Bà nội không nói gì, bà hay thắp nhang lên ban thờ.
Người kia không thấy đến nữa. Một mình chị Thơm gồng gánh ra cắt cỏ thay mẹ. Nhà chỉ có một con trâu, nhưng chị Thơm tham việc vừa chăn trâu vừa cắt cỏ còn là để bán cho nhà ông Tranh, ông Lý trong làng lấy tiền mua rau mắm. Còn Tho, chẳng bao giờ Tho thích đi cắt cỏ, Tho chỉ đi bắt cua, tát cá với bọn con trai, nhưng cũng đã từ hai tháng nay, Tho sắm cái mẹt, theo thằng Quẩy, cái Mún nhảy tàu bán hàng thuốc lá, thuốc lào, kẹo lạc, bánh gai, nước vối... Giờ thì mẹ ốm. Tho nghỉ bán, ở nhà quanh quẩn trông mẹ. Thằng Quẩy bảo, mày coi mẹ mày là trẻ con mà phải trông? Cái Mún bảo, nó giữ mẹ nó không muốn cho đi lấy chồng thì có, nhớ luôn thủ sẵn con dao nếu ông ta đến thì dọa cho một nhát. Tho không thèm đối lại chúng nó.
Nghỉ tới chục chuyến tàu để trông mẹ, vậy mà Tho vẫn không giữ nổi mẹ. Một hôm, vừa ăn cháo xong, mẹ lên cơn đau bụng, mẹ chạy thốc ra vườn nôn khan. Đánh cảm, cạo gió không hề đỡ. Mẹ cứ nôn thôi.
Bà đi làm đồng về, nhìn thấy thế thì buồn rũ ra, nói, mẹ cái Thơm có chửa rồi, mau gọi người kia đến đây ngay. Tho vẫn dọa chết để giữ mẹ nhưng không xong. Bà nội khuyên: Sự thể đến nước này cũng chẳng thể giữ được mẹ mày nữa, vì cái sinh linh bé bỏng trong bụng, nó có tội tình gì. Thầy mày ốm mất từ khi mày mới mười tháng tuổi, mẹ mày khi ấy vừa đôi mươi. Đã mười hai năm qua, người mất đã mất, người sống vẫn phải sống, với lại sau này chị em mày là phận gái, rồi cũng sẽ theo chồng, bà già bà chết, khi ấy mẹ chúng mày biết dựa ai? Giọng bà chùng xuống.
Thế là mẹ theo người kia đi về phía cuối dòng sông. Lúc ấy, Tho vừa mười ba tuổi, còn chị Thơm mười năm.
Gió từ sông thổi hơi nước lên mặt Tho mát lạnh. Mẹ rót cho Tho bát nước vối, rồi hỏi:
- Con vẫn đi tàu bán hàng à?
- Vâng.
- Bán có được không?
- Cũng tàm tạm ạ.
- Chị Thơm vẫn đi cắt cỏ bán cho nhà ông Lý, nhà ông Tranh chứ?
- Không, dạo này chị ấy không đi cắt cỏ nữa.
- Sao lại không đi?
Tiếng đoàn tàu chở hàng xình xịch chạy qua. Tho nhìn thấy mấy thằng lính Tây đang ngồi vắt vẻo trên các thùng hàng, vai đeo súng, một thằng đang trỏ tay về phía cái đồn nằm giáp đầu làng mẹ ở nói cái gì đó, lòng Tho chợt sôi lên tức giận.
- Chị con ốm à?
Đợi đoàn tàu đi qua, mẹ lại hỏi.
Tho cố kìm cơn uất đang dâng lên trong lòng, đáp lời mẹ:
- Còn hơn cả ốm.
- Tại mấy tháng qua em Tép ốm quá nên mẹ chưa về thăm nhà được.
- Chị Thơm cũng là con mẹ, chị ấy rất cần mẹ lúc này, mẹ về ngay đi. Chị ấy bị...
Mặt mẹ chợt biến sắc:
- Chị con làm sao?
Tho ôm lấy mẹ, khóc nấc lên:
- Chị đi cắt cỏ ven sông, một trưa, bị thằng Tây Rép hãm hiếp rồi.
Mẹ sững người như trời trồng.
Hôm ấy, Tho vừa xuống tàu, cái Hũn đã chạy lại thông báo tin dữ, chị Thơm đã chạy ra sông tự tử vì không chịu được nỗi nhục bị thằng Rép hãm hại. Tho quẳng cả mẹt hàng đi, băng qua cánh đồng, chạy tắt ra bờ sông.
Giữa thảm cỏ gà, chị nằm đó ướt sũng, quắt queo, người làng đang thay nhau cứu chữa cho chị. Tho định xé đám đông chạy lại thì mấy cánh tay lực lưỡng ngăn không cho vào, vì người nhà vào gần là khó cứu lắm. Bà nội cũng đang ngồi bệt dưới gốc tre vừa khóc vừa gọi thảm thiết, ba hồn chín vía cái Thơm ở đâu thì về mau. Những người đàn bà gầy gò, rách rưới đang cắt cỏ, làm ruộng cạnh đó cũng chạy lên, cứ đồng thanh gọi giúp bà, ba hồn chín vía cái Thơm ở đâu thì về mau, ba hồn chín vía cái Thơm ở đâu thì về mau...
Đàn ông cứ cứu chữa, đàn bà cứ hú gọi. Nửa tiếng sau thì mắt chị động đậy. Người ta gọi bà và Tho vào. Bà quỳ sụp xuống mà vái tạ ơn trời đất, thần Phật.
* Đêm qua, một tàu chở vũ khí của giặc qua sông bị du kích đánh đắm, tám thằng lính Tây thiệt mạng, xác nổi lềnh phềnh trên sông. Bọn lính trong đồn sợ không dám tới gần, phải thuê mấy người dân chài vớt xác đồng bọn lên.
Sáng sớm, chợ họp phiên đầu tháng, bọn Tây đã tràn vào làng càn quét. Bà nội Tho vừa bê mẹt cam ra định ngồi bán thì bị chúng cướp hết, nhà Khung bị cướp cả hai con gà mái ghẹ. Cô Mạn vừa đặt quang gánh rau muống xuống cũng bị một thằng ngang nhiên thò cả hai tay bóp vú như vặn rau muống xào tỏi, phải quẳng cả gánh rau mà ù té chạy. Ai cũng tức nhưng không dám phản kháng. Sau đó, chúng xông vào làng lùng bắt bác Chì, bác Vận, bác Du, anh Sân, anh Nguyên ra đình làng. Chúng đánh đập dã man, thậm chí dùng kìm vặn răng từng người để buộc mọi người khai ra vụ đánh đắm tàu, nhưng vặn thì vặn, không ai hé nửa lời. Bất lực, chúng đành trói, gông đám tù nhân lại, đợi tàu về chở đi, nói là sẽ đem xử bắn. Chúng còn sang làng Tĩnh lùng bắt một toán Việt Minh bảy người nữa, cũng dẫn giải đến đây. Thằng Rép, trưởng đồn chửi tục bằng tiếng Việt rằng để trả thù cho đồng bọn, phen này sẽ hủy diệt tiệt nọc đám Việt Minh quèn vùng này! Làng nước nhốn nháo. Người nhà kêu khóc thảm thiết.
Bà chạy vội về nhà kể chuyện động trời ấy cho Tho nghe. Bà vừa nhắc tới tên anh Sân, Tho vội bịt miệng bà lại, chỉ vào trong buồng, sợ chị Thơm nghe thấy, vì anh Sân là người yêu của chị.
- Bây giờ anh ấy ở đâu?
Chị Thơm đã đứng ở cánh cửa từ lúc nào, giọng thều thào.
- Chị...
- Đừng giấu chị. Anh Sân biết chuyện của chị, anh ấy lồng lộn lên định lẻn lên đồn sống mái với thằng Rép, nhưng chị gàn anh Sân không nên manh động. Chị bảo chị không xứng với anh ấy nữa, anh hãy tìm người khác đi. Sân nghe rồi lầm lũi bỏ đi. Mấy bữa sau thì tàu giặc bị đánh đắm. Giờ anh ấy ở đâu?
- Đang bị trói ngoài đình, đợi chuyển đi.
Tho chỉ dám nói có thế.
Chị Thơm với cái nón, chạy vù đi. Tho chạy theo sau. Đình làng chật cứng người lớn trẻ con, người khóc lóc, kẻ kêu xin, váng cả góc trời. Phía sân trong, bọn lính đang thúc báng súng vào lưng tù nhân để còng thành từng xiên. Thằng Rép giơ dùi cui lên phang vào đám tù nhân túi bụi, mắt nó đỏ ngầu như máu.
Tàu vào ga. Đám tù nhân bị lùa đi. Những người nhà tù nhân chạy theo liền bị roi vút ngang mặt, ngang lưng, tứa máu, ai nấy dạt ra. Chợt anh Sân nhìn thấy chị Thơm đang đứng lẫn trong đám đông, anh Sân nghển cổ định nhoài ra nói câu gì đó thì bị thằng Rép cho một cái báng súng vào mang tai, anh cứng họng. Chị Thơm ngồi thụp xuống đất khóc. Hàng tù nhân nối đuôi nhau lên tàu. Thằng Rép lên cuối cùng, vênh mặt lên nhìn đám đàn bà con gái đang lùi lại phía sau. Tàu chuyển bánh.
Cả làng chìm trong đau thương. Người ta kháo nhau, nếu cũng như đợt càn quét trước thì mười hai người đàn ông này sẽ bị giải xuống phía Cầu Cất và bị tử hình. Biết tin đó, sáng hôm sau, Tho nói dối chị Thơm đi kiếm nguồn hàng rồi cùng thằng Quẩy, con bác Vận, đi bộ hai chục cây số xuống Cầu Cất nghe ngóng tin tức. Hỏi thăm mấy ông già gần đó kể, đêm qua chúng có bắn mười đồng chí Việt Minh rồi hất xác xuống sông, nước lũ đang về mạnh, nên khi chúng rút người dân ra tìm xác thì không thấy, chỉ thấy những vệt máu, đám Việt Minh còn lại chúng lùa lên xe chở đi mất. Thằng Quẩy khóc, không biết thầy nó còn sống hay đã chết. Tho vỗ vai nó, điềm nhiên:
- Khóc được ích gì.
Hai đứa lại đi dọc đường tàu về. Tới làng thì trời sâm sẩm tối. Nhìn lên đồn thấy có vẻ yên tĩnh, Tho rủ Quẩy xuống sông tắm, vớt rọ tôm Tho đánh từ tối qua còn chưa kịp đổ. Hai đứa đi lộn lên gốc gạo rồi mới nhảy ùm xuống sông.
* Bà gọi Tho vào thì thầm:
- Hỏng rồi.
- Hỏng gì cơ bà?
- Nó nôn khan cả ngày nay. Nó biết có chửa. Nó không ăn, cứ tự đấm bụng mình thùm thụp.
Tho vào buồng, thấy chị Thơm đang vén áo, chằng dây chun quanh bụng, Tho giật tay chị ra. Hai chị em ôm nhau khóc.
Rồi mẹ cũng về, lúc Tho đang đi móc cua. Mẹ gánh theo mấy nải chuối và mua cho hai chị em mảnh vải may áo. Vừa bước chân vào nhà thì hai mẹ con nhìn thấy cái Tẹt con chị Hái hàng xóm, hai tay bám thành giường, đang giậm hai chân lên bụng chị mà giậm nhảy như nhảy trên đống chăn bông. Lao vào lôi cái Tẹt ra khỏi bụng chị Thơm, Tho định tát cho nó một cái thì chị gàn:
- Chị cho kẹo để nhờ nó lôi cái thai ra đấy.
Vừa thả tay ra, cái Tẹt đã chạy biến ra ngoài sân.
Mẹ ôm cái bụng đã đỏ nẩng của chị khóc bảo rằng:
- Tại mẹ đã bỏ các con mà đi nên ra nông nỗi này, lỗi ở mẹ.
Tho bảo:
- Chị đừng làm vậy, đứa nhỏ có tội gì đâu.
Chị Thơm bảo:
- Nhưng con không muốn đẻ ra đứa nghiệp chướng này.
Ba mẹ con đi bộ đến nhà bà lang. Đợi một tiếng nữa thì bà lang sắc xong bát thuốc. Đến lúc bê bát thuốc lên miệng để uống, chẳng ngờ, chị Thơm lại nức nở khóc rồi bất ngờ hất tung bát thuốc xuống nền nhà. Nước thuốc đen ngòm, sủi bọt xèo xèo trước khi ngấm hết vào đất.
Đưa chị về nhà xong là mẹ cũng tất tả quang gánh đi về phía cuối con sông. Nhà chồng mới không thể thiếu mẹ một tối, thằng Tép còn bé không thể thiếu sữa mẹ một đêm.
Mẹ lên tới triền đê, Tho chạy theo, dặn:
- Nếu con vắng nhà, mẹ nhớ năng về với chị Thơm được không?
Mẹ lặng lẽ gật đầu. Tho đứng nhìn bóng mẹ mất hút sau rặng tre.
Trăng sáng. Làng yên tĩnh lạ. Từ khi năm người đàn ông trong làng bị bắt đi thì chưa đến tối nhà nào cũng đã đóng cửa cài cổng sớm, con gái càng không dám ra đường, kể cả ban ngày chứ đừng nói gì buổi tối.
Bên ngọn đèn dầu tù mù bà đang ngồi tuốt rơm bện chổi. Chị Thơm mệt quá đã thiếp đi. Tho đi ra đầu nhà, men theo vườn cây, lên bờ sông. Một màu sương trắng. Nước từ trên thượng nguồn đổ về, sóng vỗ oàm oạp. Xa xa, tiếng còi tàu rú lên trước khi vào ga. Những ánh đèn pin loang loáng, những bước chân rình rịch, mấy thằng Tây vừa đổ bộ xuống ga. Nấp trong gốc tre Tho nhìn thấy thằng Rép vừa đi vừa vung chân vung tay, áo nó phanh ra để lộ hình săm con sư tử nhe răng dữ tợn trước ngực. Tho muốn mình biến thành con sử tử để vồ xé rách ngực nó, moi tim của nó ra cho hả dạ.
* Chị Thơm định vác quang đi cắt cỏ. Chị bảo, cỏ đang lên tốt, nếu không cắt, cỏ ăn vào ruộng thì sâu bọ làm hỏng hết lúa, với lại cắt một sáng cũng kiếm được hai bơ gạo, lại còn con trâu cũng không thể bỏ đói được. Bà giữ lại không cho đi, dạo này thằng Rép hay dẫn lính vào làng lùng sục bắt bớ, trộm cướp ác lắm, hãy thư thả đã, trâu thì bà ràng sau nhà cho ăn rơm cũng được. Nhưng chị Thơm cứ đi. Bà kéo tay chị Thơm lại, bảo:
- Vậy bà đi.
Tho chạy ra giằng lấy đòn gánh và đôi quang trên vai chị, rồi ấn bà lùi vào trong bếp.
- Để cháu.
Hai người kia ngạc nhiên. Từ bé đến lớn chưa bao giờ Tho đi cắt cỏ. Tho chỉ thích đi bắt cua, bắt cá, tắm sông, rồi giờ thì nhảy tàu bán hàng.
Bà gàn:
- Mày cũng không được đi. Nhỡ có chuyện gì nữa thì bà có chết không nhắm được mắt.
- Chẳng có chuyện gì đâu.
Tho quả quyết.
Ruộng lúa nhà Tho gần mấy bụi tre, cỏ bờ lên tốt chờm xuống cả mặt ruộng. Mấy ruộng bên cạnh cũng thế. Từ hôm chị Thơm bị hại, đàn bà, con gái trong làng không dám ra đồng một mình, cánh đồng ven sông vắng hẳn bóng người.
Cắt xong được một bờ ruộng, ánh nắng đã chiếu thẳng đứng, Tho vã mồ hôi, người ngợm nóng bức, bèn cởi khăn, áo nhảy tòm xuống sông tắm. Vừa lúc Tho bơi ra tới đám hoa súng định hái thì có tiếng súng nổ, con chim bói cá ngã quay đơ xuống chiếc lá sen non. Sau bụi tre, thằng Rép rời súng khỏi tầm ngắm, nhìn Tho cười khình khịch, mắt nó đỏ như mắt cá chày. Tho hốt hoảng, núp sau mấy bông súng, nhưng đôi mắt cá chày của nó vẫn nhìn như hút vào vòm ngực non mới nhú trắng nõn của Tho.
Nước sông sóng sánh. Thằng Rép lao vun vút xuống sông. Tho bơi cuống cuồng qua đám hoa súng, cố để lên nhanh tới bãi ngô giữa sông. Còn vài sải tay nữa thì Tho bị thằng Rép tóm được chân, lôi giật ngược lại, nước chảy vào mũi vào miệng, Tho nghẹn thở, ho sặc sụa. Một tay ghì vào bụng Tho, một tay nó xé rách quần áo Tho, rồi nó lại thả tay ra, Tho vùng vẫy bơi được vào gần bãi ngô, nó lại nhào tới ôm chặt, nó vờn Tho như mèo vờn chuột. Nó ngửa bụng lên trời, vật Tho nằm lên bụng nó, nó cào, nó cấu, Tho đau đớn. Nó cười ré lên, rồi lại nhả Tho ra. Tho bám được vào một cành si, lấy đà đạp vào bụng nó một cái vội leo lên bãi. Thằng Rép bị đau, chửi tục, ngồi bật ngược trở dậy lao đến vồ gọn lấy con mồi, tay nó xé toạc áo quần của Tho. Mắt cá chày, mũi diều hâu, miệng cá ngão, tất cả đang cọ vào thịt da Tho. Nó dừng lại để cởi quần, nhưng đai súng vẫn cứ khóa chặt bên hông. Tho trần như nhộng, lổm ngổm bò tới gốc cây si thì lại bị vật ngửa ra, đất phù sa nhơ nhớp dưới thân. Trong lúc nó cúi xuống định kẹp cứng chân Tho bằng hai chân nó không để giẫy giụa cho dễ hành sự thì bàn tay phải của Tho lần được vào trong túm rễ si rậm rịt. Đoàng! Mấy con chim bay vót lên. Máu đỏ phọt lên ngực Tho, thằng Rép trợn ngược mắt nhìn trời không hiểu có chuyện gì đã xảy ra, rồi đổ vật xuống.
Tới chiều tối thì bọn lính trên đồn tìm thấy xác thằng Rép trần truồng bên bãi ngô giữa sông. Một viên đạn găm vào giữa ngực trái của nó. Bọn lính kháo nhau, không phải viên đạn từ khẩu súng của Rép, dù khẩu súng đó cũng đã bị Việt Minh cướp đi mất.
Ba ngày sau, nhân lúc bọn lính trong đồn mải tiếp nhận hàng từ tàu chuyển xuống, lơ là tuần tra dọc bờ sông, thằng Quẩy lẻn bơi qua sông ra bãi ngô, tìm mãi dưới đám rễ si mà chẳng thấy khẩu súng mà nó và Tho đã giấu hôm hai đứa ra tắm sông đổ rọ tôm vớt được nữa. Nhớ lại lời Tho thủng thẳng nói lúc hai đứa đem súng giấu đi: “Tao muốn giết thằng chó đểu đó!”, Quẩy liền chạy về nhà bà Tho, thấy bà và chị Thơm đang khóc vì Tho bị mất tích mấy ngày nay. Quẩy bảo, hai người đừng khóc nữa, cái Tho chắc không chết được đâu.
* Chị Thơm sinh ra thằng Nam tóc xoăn, mắt xanh, chị vẫn cắt cỏ chăn trâu, còn bà lần hồi cái chổi, con cua, cái tép. Hòa bình lập lại, bọn lính trên đồn đã rút chạy hết. Tho vẫn biệt vô âm tín. Khi Nam biết chăn trâu, đánh dậm giỏi thì cụ nội mất.
Vào đúng hôm các gia đình trong làng thổi xôi đóng oản cùng làm giỗ trận cho năm người đàn ông, con trai của làng bị bọn lính Tây bắt đi xử tử thì có đoàn cán bộ cấp trên về xã tuyển quân. Nam cũng đã đăng ký từ trước, đúng hôm ấy, Nam đánh trâu ra đồng từ ba giờ sáng để không lỡ ruộng cấy cho mẹ. Mặt trời nhô lên bằng cái đòn gánh trên ngọn tre thì Nam cũng cày bừa xong thửa ruộng ven sông. Dắt trâu về đến cổng, Nam đã ngửi thấy mùi xôi chè bay lên, bấy giờ bụng Nam mới réo lên ùng ục.
- Mẹ thắp hương cho bố Sân xong chưa để con còn vét cháy ăn, kẻo lên xã khám lại không đạt yêu cầu.
Vừa nói Nam vừa chạy vào nhà. Chợt Nam khựng người lại vì nhìn thấy mẹ đang ôm một người phụ nữ mặc quân phục bạc màu, cả hai đang đứng trước ban thờ mà cứ nức nở khóc như con nít.
Người phụ nữ gạt nước mắt, quay ra nhìn Nam.
- Thằng bé đã cao hơn cả dì Tho rồi này.
Mẹ gạt nước mắt, nói:
- Dì Tho của con đấy, thì ra bấy nhiêu năm dì đi kháng chiến, nay cùng đoàn cán bộ về xã tuyển quân, dì mới có dịp về thăm nhà được. Lại với dì đi con!
Dì Tho nắm tay, vuốt tóc Nam âu yếm, rồi dì dang cánh tay ôm Nam vào lòng, dì cười mà hai hàng nước mắt cứ chảy dài trên má.
