91 - 142 người Mỹ chết mỗi ngày vì thuốc giảm đau gây nghiện
Bê bối thuốc giảm đau (GĐ) ở Mỹ được cho là bùng nổ do tình trạng kê đơn quá liều các loại thuốc GĐ chứa opioid (họ phiện) như Fentanyl, Oxycodon (Oxycontin), Hydrocodon, Opana ER, Tapentadol... Theo Viện lạm dụng thuốc Mỹ, tình trạng lạm dụng và quá liều thuốc GĐ đã bùng phát ở Mỹ từ 20 năm qua, ví dụ năm 2015 có khoảng 12,5 triệu người Mỹ dùng thuốc GĐ sai chỉ định.
Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) thống kê, hai thập kỷ qua, gần 400.000 người đã chết vì thuốc GĐ, hoặc có kê đơn hoặc dùng trái phép. Riêng năm 2017, trong 70.200 tử vong do quá liều thuốc nói chung, có 47.000 do thuốc GĐ, 23.200 người dùng thuốc GĐ chứa ma túy khác.
Huyền thoại nhạc Pop', Prince Rogers Nelson và rocker, Tom Perry là hai trong số những nạn nhân này. Lạm dụng và nghiện thuốc GĐ đã tiêu tốn của nước Mỹ mỗi năm gần 80 tỉ USD, riêng năm 2017, Mỹ phải chi 115 tỉ USD để điều trị những người nghiện thuốc GĐ và chăm sóc những trẻ em mà cha mẹ bị mất sức lao động hoặc chết vì thuốc này. Mỗi ngày ở Mỹ có 91 người chết vì thuốc GĐ gây nghiện, hai số liệu khác lại là 115 và 130, còn theo Reuters là 142. Từ 2012, những người nghiện thuốc GĐ buộc phải đổi sang Heroin hoặc thuốc GĐ mạnh hơn như Fentanyl, thậm chí Carfentanyl khi kê đơn thuốc GĐ bị siết chặt. Nghiên cứu cho thấy, tử vong do thuốc GĐ ở Mỹ năm 2016 tăng 292% so với năm 2011 và năm 2016, cứ 65 ca tử vong nói chung lại có một do thuốc GĐ; nam giới chiếm gần 70% và độ tuổi 24 - 35 là nhiều nhất.
Lo ngại nhất là số đơn thuốc GĐ bình quân/dân số ở Mỹ cao hơn rất nhiều nước khác trong Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD), là nguyên nhân người ở tuổi lao động tham gia lao động ở Mỹ thấp hơn nhiều các nước trong OECD. Thống kê của OECD, nghiện thuốc GĐ là nguyên nhân từ năm 1999 đến 2005, nam giới Mỹ tuổi 25 - 54 mất 20% lực lượng lao động và nữ ở độ tuổi này mất 25%. Tháng 10.2017, phát biểu ở bang New Jersey, TT Donald Trump gọi đây là “vấn nạn chưa từng thấy” và tuyên bố tình trạng khẩn cấp y tế công cộng.
Bốn tháng sau, khi đang ở bang New Hamsphire, ông thông báo kế hoạch áp dụng án tử hình đối với tội buôn lậu thuốc GĐ, đồng thời tuyên bố lập một quỹ 6 tỉ USD trong 2 năm 2018 - 2019, nhằm hỗ trợ các sáng kiến chống lạm dụng thuốc GĐ.
Thuốc chứa opioid nguy hiểm đến mức nào?
Hydrocodon được bán tổng hợp từ Codein - một tinh chất cây thuốc phiện, được cấp bằng sáng chế năm 1923 và sử dụng trong y tế Mỹ năm 2013. Có tác dụng phụ gây chóng mặt, buồn ngủ, buồn nôn, táo bón, dị ứng; nghiêm trọng hơn là tụt huyết áp, co giật, kéo dài QT (tâm thu) điện tim, ức chế hô hấp, gây hội chứng Serotonin (thừa Serotonin trong não, gây nhiều rối loạn, dẫn đến tử vong). Oxycodon được bán tổng hợp đầu tiên ở CHLB Đức năm 1916 từ Thebain - một tinh chất cây thuốc phiện.
Các tác dụng phụ là gây táo bón, buồn nôn và nôn, buồn ngủ, chóng mặt, ngứa, khô miệng, ra nhiều mồ hôi; nghiêm trọng hơn là ức chế hô hấp, hạ huyết áp. Từ năm 1996, hãng Purdue Pharma (Mỹ) tung Oxycontin ra thị trường, bán theo toa để điều trị cơn đau từ trung bình đến nặng, được cho là mạnh gấp 1,5 lần Morphin.
Tạp chí Hiệp hội y khoa Canada thống kê thấy từ năm 1991 đến 2007, tử vong do Oxycodon tăng gấp năm ở Ontario. Fentanyl - thuốc GĐ opioid tổng hợp đầu tiên, mạnh gấp 100 lần Morphin, do hãng dược Paul Janssen tổng hợp năm 1960, y tế Mỹ sử dụng năm 1968 và năm 2017 là thuốc GĐ opioid tổng hợp sử dụng rộng rãi nhất. Các tác dụng phụ là gây nôn mửa, táo bón, lú lẫn, ảo giác và rối loạn phối hợp động tác chân tay; nghiêm trọng hơn là suy hô hấp, hội chứng Serotonin, huyết áp thấp, hoặc hôn mê.
Năm 2016, hơn 20.000 tử vong ở Mỹ là do quá liều Fentanyl. Năm 1974, từ Fentanyl tổng hợp được Carfentanyl, mạnh gấp 1.000 lần Morphin, do các nhà hóa học ở Janssen Pharmaceutica, trong đó có Paul Janssen (1926 - 2003) - nam tước, bác sĩ gốc Bỉ - người sáng lập hãng dược này.
Do chứa các loại opioid bán tổng hợp hay tổng hợp mạnh hơn Morphin và Heroin nhiều lần nên các loại thuốc GĐ này đều nhanh chóng gây nghiện. Nghiện thuốc với biểu hiện hội chứng “cai” ma túy điển hình khi nồng độ opioid trong máu giảm xuống: Cảm xúc không ổn định: lo lắng, bất an, buồn bã, cáu gắt, giận dữ đến hung dữ...; đau nhức cơ; nôn, buồn nôn; rối loạn thần kinh thực vật: sốt cao, vã mồ hôi, trụy tim mạch có thể tử vong; nổi da gà; giãn đồng tử; rối loạn tâm thần: mê sảng, hành vi kích động: vùng vẫy, la hét, tự sát...; chảy nước mắt; tiêu chảy; ngáp rất nhiều, liên tục và dòi bò trong xương là triệu chứng khủng khiếp nhất với người nghiện!
30/50 bang ở Mỹ kiện các công ty dược là Ohio, Kentucky, Tennessee, Tây Virginia, Alabama, New Jersey, Arizona, Massachusetts, Texas, Nevada, Florida, Bắc Carolina, Bắc Dakota, Utah, New Hampshire, Oklahoma, Cleveland và TP.New York...; các công ty bị kiện là Purdue Pharma, Insys Therapeutics, Teva Pharmaceuticals USA (công ty mẹ ở Israel), Johnson & Johnson, Cephalon, Endo, Allergan, Watson và các công ty con: Janssen Pharmaceuticals, McKesson, Cardinal Health, Amerisource Bergen...
Các công ty bị cáo buộc tiến hành những chiến dịch quảng bá sản phẩm gian dối: Thổi phồng những công dụng đặc trị, hạ thấp tác dụng phụ và nguy cơ gây nghiện của thuốc GĐ. Bộ trưởng tư pháp bang Oklahoma, Mike Hunter nói, “một chiến dịch giả dối để tẩy não người bệnh trị giá hàng triệu USD”, để bán các loại thuốc GĐ gây nghiện như thuốc “thần thánh”.
Lẽ ra, các loại thuốc GĐ opiod chỉ dùng điều trị những cơn đau cấp tính hoặc dùng một thời gian ngắn thì suốt hai thập kỷ qua, các BS lại kê đơn kéo dài nhiều tháng, năm để chữa đau mãn tính, dẫn đến sử dụng tràn lan, quá liều và nghiện - thực chất là nghiện ma túy họ phiện. Hậu quả là các bang phải gánh sự gia tăng đáng kể chi phí cho y tế, xét xử tội phạm và thực thi luật pháp, ví dụ, năm 2017, trong hơn 3.000 người ở Oklahoma nhập viện vì quá liều thuốc có 80% do thuốc GĐ theo đơn.
Năm 2018, ở Oklahoma gần 50% người chết do thuốc GĐ trong tổng số người chết vì quá liều thuốc. Năm 2013, Oklahoma đứng thứ bảy trong các bang kê thuốc GĐ cho trẻ từ 12 - 17 tuổi.
Để tăng doanh thu thuốc GĐ chứa Fentanyl dạng xịt, biệt dược Subsys, từ năm 2012 - 2015, CT Insys đã trả tiền cho BS, người đứng đầu các phòng khám..., để kê một lượng lớn thuốc GĐ loại này, trong khi Fentanyl chỉ được chỉ định với cơn đau ung thư.
Hãng đã chi hơn 1 triệu USD để các BS thuyết trình tại các hội thảo và đưa đến họ những quán bar đắt đỏ sau hội thảo. Công tố viên đã trình lên tòa số tiền hối lộ các BS, trong đó vụ điển hình là CT này trả 260.000 USD cho hai BS ở New York, năm 2014 họ đã kê đơn Subsys tổng cộng 6 triệu USD. Rất nhiều bệnh nhân không bị ung thư cũng được khuyên dùng Subsys.
Thượng nghị sĩ Claire McCaskill, chỉ đạo điều tra Insys nói: “Thật khó tưởng tượng điều gì đáng ghê tởm hơn”. Sau 5 năm, từ khi tung Subsys ra thị trường, doanh số của hãng tăng từ 14 triệu năm 2012 lên gần nửa tỉ USD; năm 2016, hãng này vào top 500 công ty có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất Bắc Mỹ. Từ tháng 1 - 4.2019, ngoài John Kapoor, tỉ phú Mỹ gốc Ấn, người sáng lập tập đoàn Insys, còn 4 bị cáo khác thuộc công ty này bị tòa án buộc tội hối lộ BS để kê đơn thuốc GĐ cho những người chưa cần, tội danh này có mức án 20 năm tù.
Trước đó, tháng 12.2016, 6 cựu giám đốc điều hành và quản lý của Insys đã bị truy tố. Công ty này còn tuyển dụng nhân viên của một câu lạc bộ thoát y, dù cô này không có bằng cấp dược, với nhiệm vụ trả hoa hồng cho BS kê đơn thuốc GĐ.
Trung tuần tháng 4.2019, công tố viên liên bang công bố: 31 BS, 22 dược sĩ và 7 người là chủ sở hữu, điều hành hoặc nhân viên phòng khám ở Ohio, Kentucky, Tennessee, Tây Virginia (những bang có số người quá liều thuốc GĐ cao nhất) và Alabama bị truy tố vì kê 350.000 toa (khoảng 35 triệu viên) thuốc GĐ không cần thiết! Purdue - công ty kiếm lời nhiều nhất và cũng bị kiện nhiều nhất, hiện các bang ở Mỹ đang thụ lý 1.600 đơn kiện công ty này về thuốc Oxycontin của họ. Utah là bang đầu tiện kiện Purdue từ cuối năm 2017 và chỉ 6 tháng sau, đã có gần 720 vụ kiện công ty này. Đến tháng 5.2018, Purdue đã phải đối mặt với đơn kiện của 23 bang và vùng lãnh thổ Puerto Rico.
Đã có những công ty phải chi khoản tiền lớn để bồi thường cho nạn nhân như Teva USA: 85 triệu USD; Purdue: 270 triệu USD cho bang Oklahoma; Insys: 225 triệu USD... Insys đã tuyên bố nộp hồ sơ phá sản và sẽ bán nhiều tài sản sau khi điêu đứng cả tài chính lẫn pháp lý vì bê bối thuốc GĐ. Ngoài khoản tiền phạt nộp cho Bộ Tư pháp, hãng này còn phải chi trả hàng triệu USD cho các chi phí luật pháp khác. Tại phiên tòa tháng 5.2019, bang Oklahoma yêu cầu Johnson & Johnson đền bù 17,5 tỉ USD.
