Ngày 8.10, cháu N.T.B.Tr (32 tháng tuổi, ở thị trấn Anh Sơn) đến BV huyện Anh Sơn, Nghệ An để khám tai, được chẩn đoán rò luân nhĩ nên nhập khoa Ngoại, chờ phẫu thuật. Rò luân nhĩ là dị tật bẩm sinh: Vùng trước vành tai có một lỗ nhỏ sâu vào bên trong đến sụn, có thể ở cả hai tai nhưng nhiều hơn ở một bên và trẻ gái nhiều hơn. Tuy không ảnh hưởng đến thính lực nhưng viêm nhiễm sẽ ngứa; tiết dịch màu bã đậu, hôi; hoặc phình ra thành nang, nếu vỡ sẽ có sẹo nhăn nhúm. Nang bội nhiễm sẽ áp-xe rò luân nhĩ. Chữa trị không đúng sẽ ảnh hưởng thẩm mỹ và biến chứng nguy hiểm sau này. Nội soi tai, mũi, họng thấy cháu có hai đường rò và các xét nghiệm trong giới hạn bình thường. Các bác sĩ (BS) GM hồi sức đã kiểm tra và xác định cháu đủ điều kiện phẫu thuật.
10h50 cùng ngày, BS tiến hành GM nội khí quản. Khi mới phẫu thuật được 5 phút, cháu có dấu hiệu sốc phản vệ với mạch lên đến 120 lần/phút, phải ngừng phẫu thuật, dừng khí mê, hồi sức chống sốc. Cháu phải chuyển về Bệnh viện (BV) Sản - Nhi Nghệ An cấp cứu cùng với ekip chuyên môn duy trì hồi sức trên xe. Tuy nhiên, BV Sản - Nhi xác định cháu đã tử vong trước khi nhập viện.
Cùng ngày, BV Anh Sơn họp hội đồng chuyên môn, chẩn đoán bệnh nhi sốc phản vệ, nghi do thuốc mê (TM) và niêm phong thuốc, vật tư trong kho. Ngày 11.10, BV báo cáo sự cố với Sở Y tế.
Trước đó, tháng 8 vừa qua, bé Bào Gia Ph (SN 2016, ở huyện U Minh, Cà Mau) đã tử vong ở BV Sản - Nhi, TP.Cà Mau do GM mổ rò luân nhĩ!
Vì sao gây mê nhiều tai biến?
Lịch sử các chất GM là một chương dài. Năm 1298, BS Theodoric (người Ý) đã tẩm thuốc phiện vào miếng bọt biển để GM. Năm 1540, nhà thực vật học người Đức Valerius Cordus tổng hợp được Ether nhưng BS Paracelsus (người Đức gốc Thụy Sĩ) mới phát hiện chất này có tác dụng giảm đau. Năm 1818, Michael Faraday (1791 - 1867) - nhà vật lý nổi tiếng người Anh - phát hiện tác dụng GM của Ether, nhưng nó rất dễ gây cháy và viêm phổi. Năm 1908, Louis Ombredanne (người Pháp) chế ra phương tiện GM Ether hoàn chỉnh. Năm 1844, nha sĩ Horace Wello (người Mỹ) tình cờ phát hiện tác dụng giảm đau của Dinitơ monoxit (N2O - khí cười) và nó được dùng làm TM. Năm 1831, Công ty Samuel Guthrie ở Mỹ và Eugene Souberian ở Pháp điều chế được Chloroform - phát minh chấn động chuyên ngành GM. Tuy nó gây tai biến chết người với tỉ lệ 1/3.000 và rất độc hại nhưng khi đó vẫn được coi là TM hạng sang và Nữ hoàng Anh Victoria được dùng loại TM này trong hai lần sinh... Năm 1934, Thiopental - một thuốc ngủ dòng Bacbituric - được C.G.Patraz, Pháp dùng làm TM tĩnh mạch...
Lạ là, năm 1996, ở Alsace, Pháp, tìm thấy một hài cốt, có niên đại khoảng 7.000 năm, trên xương sọ có dấu vết hai lần mở và đã sống sau lần mở thứ hai. Cũng ở Pháp, trong hơn 10 năm qua, đã khai quật trên 250 hộp sọ có dấu vết khoan thủng. Tương tự, vùng Jhanidar, Iraq phát hiện xương một người Neandertal - chủng tộc nguyên thủy sống ở Châu Âu cách đây khoảng 350.000-600.000 năm trước, được cho là tuyệt chủng 30.000 năm trước - có dấu vết kết nối xương cánh tay bị gãy đã liền xương. Nếu những phẫu thuật này không có TM trợ giúp, chắc chắn những người này sẽ chết vì sốc chấn thương cực kỳ trầm trọng lúc mổ. Như vậy, liệu có phải người nguyên thủy đã biết GM?
GM hiện đại có từ cuối TK XIX với tổng hợp tác dụng gồm làm mất tạm thời ý thức, cảm giác, phản xạ, vận động (gọi là GM toàn thân), bằng các TM tác động trên thần kinh trung ương. Nói cho dễ hiểu, người được GM mất hoàn toàn vận động và không có cảm nhận gì, đặc biệt là cảm giác đau - rất nguy hiểm vì gây sốc chấn thương, tử vong. Ngày nay, GM thường được phối hợp cộng đồng tác dụng của TM, giãn cơ (làm cơ giảm trương lực, mềm đi, thuận lợi cho phẫu thuật), giảm đau, an thần trấn tĩnh... TM được đưa vào cơ thể qua đường hô hấp bằng mặt nạ tẩm thuốc áp lên mũi, miệng hay qua ống đặt trong khí quản và tiêm tĩnh mạch hoặc phối hợp. Tùy từng chuyên khoa hệ ngoại (có điều trị bằng mổ xẻ), vùng cơ thể, cơ quan, bệnh cụ thể và chống chỉ định (với phương pháp GM) mà lựa chọn phương pháp thích hợp.
Những TM cổ điển, độc hại và tỉ lệ biến chứng, tử vong cao như Chloroform, Ether hiện không còn được sử dụng. GM hiện đại tuy ưu điểm vượt trội GM cổ điển nhưng thực sự vẫn là “dao hai lưỡi” đúng nghĩa. Những năm 1940, cứ một triệu ca GM toàn thân thì 640 người chết. Đến cuối những năm 1980, tỷ lệ này còn 4/1.000.000 nhờ phương tiện, quy định tiêu chuẩn an toàn và chất lượng đào tạo y tế. Gần đây, Pháp khảo sát trên 200.000 ca GM thì tỉ lệ tử vong 1/13.200. Một nghiên cứu khác cho thấy, 38% tử vong GM do tai biến hô hấp, 61% tai biến tim mạch gồm sốc phản vệ, tụt huyết áp, thiếu máu cơ tim, giảm thể tích tuần hoàn và lưu lượng máu.
Những tai biến và tử vong do các thuốc và phương pháp GM: Co thắt thanh quản, phế quản; suy hô hấp và ngừng thở; thiếu oxy máu, thừa cacbonic máu (ưu thán); giảm huyết áp động mạch do suy cơ tim, lưu lượng tim giảm; cao huyết áp; nhịp chậm (dưới 60 lần/phút ở người lớn) hoặc nhanh (trên 100 lần/phút). Chưa kể phương pháp GM nội khí quản còn đặt nhầm ống vào dạ dày, chấn thương đường thở hay đặt sai vị trí, độ sâu; gây buồn nôn và nôn, viêm phế quản sau phẫu thuật do GM kéo dài; suy chức năng gan hoặc tăng bạch cầu tạm thời sau phẫu thuật... Tác dụng phụ của thuốc GM thường dẫn đến hậu quả nghiêm trọng ở trẻ nhỏ, người cao tuổi, người lớn có hệ miễn dịch suy yếu, có thai, bệnh tim, tiểu đường, cao huyết áp, bệnh máu, hen suyễn hay bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính...
Những người không bao giờ tỉnh lại
Năm 2011, Tạp chí Deutsches Ärzteblatt của Hiệp hội y khoa Đức chỉ ra số tử vong do GM toàn cầu đã tăng trở lại, khoảng 7/1.000.000. BS Andre Gottschalk - Trưởng khoa gây mê BV Đại học Bochum - cho rằng, số tử vong tăng do ngày càng có nhiều người già được phẫu thuật, mà GM toàn thân đặc biệt nguy hiểm với người già có bệnh tim hoặc cao huyết áp. Tuy nhiên, TS Howard Nearman - cựu Trưởng khoa GM, BV Đại học Cleveland - nói rằng không phải tuổi tác mà thiết bị, thuốc và nhân viên là 3 yếu tố chính dẫn đến tai biến.
Ở Mỹ, trẻ em tử vong vì GM thường xảy ra nhiều hơn ở phòng khám răng. Tháng 7.2016, Marvelena Rady (3 tuổi) đột nhiên ngừng thở khi đang mê để chữa hàm răng nhiều vấn đề, được đưa đến BV nhưng qua đời sau đó 40 phút. Vài tháng trước đó, Daisy Lynn Torres (14 tuổi) cũng ra đi vì GM. Đặc biệt nguy hiểm là sốc phản vệ do thuốc GM thường diễn biến rất nhanh dẫn đến rối loạn nhịp tim và tử vong nếu không được cấp cứu nhanh chóng, đúng phương pháp.
Thế nhưng, BS Gottschalk nói: Bệnh nhân lại phản ứng rất khác nhau với TM mà BS không biết được, cũng như rất khó ước lượng TM cho người béo phì. Hẳn nhiều người còn nhớ năm 2016, ở BV Trí Đức, Hà Nội, xảy ra hai ca phản ứng TM hiện thường dùng gần như cùng lúc ở hai phòng mổ khác nhau, hai người tử vong. Một số ca sau tai biến, người bệnh chết não, sống thực vật nhiều ngày, tháng...
Ngoài ra, sai lầm của nhân viên y tế và sự quá tải ca bệnh cần GM cũng là nguyên nhân tai biến. Tháng 1.2004, nữ văn sĩ nổi tiếng Mỹ Olivia Goldsmith với tiểu thuyết “Câu lạc bộ những người vợ đầu tiên” qua đời khi mới 54 tuổi ở BV Tai - Mũi - Họng Manhattan, TP.New Yok, Mỹ. Người trợ lý cho báo Telepgraph biết, bà “ngừng tim, ngừng thở khi GM toàn thân”. BV Tai - Mũi - Họng Manhattan bị phạt 20.000 USD vì không kịp thời phản ứng.
Trước đó 4 tháng, bệnh nhân Susan Malitz (56 tuổi) đã chết ở BV này do tiêm TM. Năm 2014, Joan Alexandra Molinsky (J.A.Rosenberg, Joan Rivers), người Mỹ, 81 tuổi, nữ diễn viên huyền thoại, danh hài, nhà văn, nhà sản xuất và người dẫn chương trình truyền hình nổi tiếng đã ra đi. Bà ngừng tim và hô hấp sau khi BV ngoại trú Yorkville Endoscopy ở New Yok GM để phẫu thuật họng. Khi chuyển đến BV Mount Sinai, bà được xác định không thể tỉnh lại do hôn mê vì tổn thương não và sống thực vật một tuần... Con gái bà - Melissa Rivers - khởi kiện BV, BS Lawrence Cohen - Giám đốc chuyên môn và một nữ BS Tai - Mũi - Họng khác vì cái chết của mẹ. Sau 2 tháng điều tra, BV Yorkville bị phát hiện đã sử dụng liều TM không chính xác. BS Cohen đã từ chức sau khi BV yêu cầu ông nghỉ việc vì đã cho phép nữ BS Tai - Mũi - Họng không được ủy quyền làm việc tại phòng khám tham gia chữa trị cho Joan Rivers.
Tháng 9.2016, ông Ricky Ho Kam-chuen (64 tuổi) tử vong trong ca mổ phổi ở BV Hong Kong Baptist. Giám định pháp y cho thấy, nồng độ TM trong máu đến 11mg/ml, gấp đôi nồng độ tối đa cho phép. Điều tra kết luận, tim “chỉ là yếu tố góp phần”, nguyên nhân chết chủ yếu do TM quá liều!
Với trường hợp cháu N.T.B.Tr trên, BV Anh Sơn đã họp hội đồng chuyên môn, chẩn đoán bệnh nhi sốc phản vệ, nghi do TM và còn chờ kết luận của cấp chuyên môn cao hơn. Tuy nhiên, người dân cần bình tĩnh trước đau thương, bởi tính chất rất phức tạp của GM.
