Ở Đông Nam Á, số người làm việc trong ngành du lịch lên tới gần 16 triệu. Chỉ riêng Thái Lan đã có 4,37 triệu người làm việc trong ngành du lịch so với tổng lao động cả nước là 37,68 triệu người, chiếm 11,62%.
Được coi là ngành công nghiệp không khói, du lịch đem ngoại tệ về, hỗ trợ tạo việc làm và kinh doanh. Bên cạnh đó du lịch còn được coi là sức mạnh mềm, quảng bá và nâng cao vị thế của nhiều quốc gia trong bối cảnh cạnh tranh quyết liệt, là động lực thúc đẩy các hoạt động phát triển cộng đồng và trao đổi văn hoá.
1. Đại dịch COVID-19 bùng phát, ngành du lịch bị tổn hại rất lớn. Tỉ lệ thất nghiệp cao, không có đóng góp vào nền kinh tế. Ở Italia năm 2020 bị giảm gần một nửa từ 13,1% xuống chỉ con 7% so với năm 2019 và 337.000 người mất việc. Trên toàn thế giới, đóng góp của du lịch vào GDP năm 2020 đã giảm từ 10,5% xuống còn 5,5% năm 2019. Con số 62 triệu người trong ngành du lịch mất việc đủ nói lên sức tàn phá nặng nề của đại dịch. Nhiều công ty lữ hành, cơ sở du lịch đình đốn và phá sản.
Chính vì thế, khi tỉ lệ tiêm chủng đạt mức cao hơn, nhiều quốc gia thay đổi chiến lược, từ bỏ chiến lược “không COVID”, thì một trong những “ngành dịch vụ” đầu tiên được thúc đẩy là du lịch.
Thực tế cho thấy, mỗi quốc gia sẽ có cách tiếp cận và mở cửa khác nhau. Nhìn chung là khôn ngoan và linh hoạt. Họ mở cửa có chọn lọc với khách du lịch bên ngoài. Tuy nhiên, mức độ thành công lại phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố.
2. Hy Lạp mở cửa biên giới vào 15 tháng sáu. Khách du lịch phải khai báo y tế với nhà chức trách trước 12 giờ 00 ngày hôm trước khi đến Hy Lạp. Khách đã tiêm chủng đầy đủ không cần có chứng nhận đã xét nghiêm âm tính. Khách chưa tiêm chủng đầy đủ phải có giấy chứng nhận xét nghiệm RT-PCR âm tính trong vòng 72 tiếng hoặc giấy chứng nhận xét nghiệm kháng nguyên trong vòng 48 tiếng, hoặc bằng chứng đã khỏi bệnh COVID-19.
Hy Lạp đã thành công, đón khoảng 2 triệu khách du lịch trong tháng Bảy và tháng Tám, đưa số khách du lịch cho đến cuối tháng Tám lên hơn 6 triệu. Con số này cao hơn số khách du lịch đến bất kỳ nước Châu Âu nào. Pháp cũng thông báo đón khách từ các nước Châu Âu không cần chứng nhận đã tiêm chủng và khách du lịch các nước khác, kể cả Mỹ nếu đã tiêm chủng.
Trong khi đó, Thái Lan đã thử nghiệm “hộp cát” ở Phuket, khu du lịch nổi tiếng với điều kiện không khác Châu Âu nhiều. Tuy vậy,“hộp cát” của Thái Lan lại không thu kết quả như mong muốn. Trong hai tháng, chỉ có hơn 26.400 khách du lịch so với con số dự kiến là 100.000, tuy chính phủ Thái Lan đã rút ngắn thời gian một nửa từ 14 còn 7 ngày phải ở Phuket, trước khi đến một số đảo và một số thành phố khác.
Đầu tháng Mười, Singapore đã thông báo sẵn sàng đón nhận khách du lịch từ Hồng Kông và Ma Cao (Trung Quốc) bất kể tiêm hay không tiêm với điều kiện là phải nộp đơn xin thẻ đi lại bằng máy bay một ngày trước khi đến Singapore. Khách du lịch từ Đức và Brunei có thể đến Singapore không phải cách ly y tế nếu đáp ứng được những điều kiện là đi thẳng từ hai nước đến Singapore, không rời khỏi hai nước trong 21 ngày trước khi đến Singapore và tải ứng dụng truy vết COVID-19 của Singapore.
Ngày 14 tháng Mười, Indonesia đã mở cửa Bali (tỉ lệ tiêm chủng ở đảo này là 82%) đón khách từ 19 nước, trong đó có Trung Quốc, Ấn Độ và Pháp với điều kiện là phải cách ly 5 ngày tại khách sạn. Trong số 19 nước không có Australia, nước gần Bali nhất và trước đây có số khách du lịch đến Bali nhiều nhất. Anh cũng không nằm trong danh sách. Lý do là dịch vẫn đang bùng phát mạnh ở hai nước này.
Tóm lại, với tỉ lệ tiêm chủng cao, dần tiến đến miễn dịch cộng đồng, các nước đã mở cửa nhiều hơn. Đa số các nước đều đã thành công ở giai đoạn này. Số khách du lịch trên toàn thế giới tháng Bảy vừa qua là 54 triệu, cao nhất kể tháng Tư năm 2020.
3. Tuy vậy, việc đưa ngành du lịch trở lại trạng thái bình thường mới không hề dễ dàng. Thứ nhất, triển khai vaccine phải mất thời gian. Cho đến đầu hè, tỉ lệ tiêm chủng nhìn chung vẫn còn thấp. Ở Liên minh Châu Âu chỉ có 61,5% người lớn đã được tiêm một mũi và 40,3% đã tiêm hai mũi. Ở châu Á, tỉ lệ này là 10,6% và 4,1%. Thứ hai, việc di chuyển đi lại ở các nước vẫn có phần bị hạn chế, đặc biệt là với Thái Lan, nơi đang ở đỉnh cao của đại dịch. Một lý do quan trọng nữa là vẫn còn đó nỗi lo ngại mắc COVID khi đi du lịch.
Ở Việt Nam chúng ta, du lịch cũng đã trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp khoảng 9,2% tổng GDP của cả nước (tương đương với 32,8 tỉ đô la) năm 2019. Năm 2019, chúng ta đã đón 18 triệu khách. Tuy nhiên do dịch COVID-19, số khách du lịch đã giảm mạnh xuống chỉ còn 3,8 triệu năm 2020, và dự kiến giảm 97% trong năm 2021. Trong hai tháng Sáu và Bảy, số khách du lịch chỉ là 7.203 và 7.473.
Với nhận thức mới về COVID, thực hiện chính sách “thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch COVID-19”, Việt Nam cũng đã có những biện pháp dần gỡ bỏ hạn chế đi lại trong nước. Bước đầu, thử nghiệm “du lịch bong bóng” nội địa và tính đến mở cửa cho khách du lịch từ bên ngoài. Khi tiêm chủng đã đạt tỉ lệ tương đối cao (30% tiêm chủng đầy đủ và 8% tiêm mũi một), chính phủ đã cho phép thử nghiệm đón du lịch đến đảo Phú Quốc đầu tháng Mười, nhưng chưa thành công vì dịch lại bùng phát. Phú Quốc hiện dự kiến thử nghiệm mở cửa cho khách du lịch quốc tế vào tháng 11 này.
4. Những ví dụ trên cho chúng ta thấy rằng, ngay cả trong điều kiện chưa “zero COVID”, vẫn có nhiều cách phù hợp để mở cửa du lịch. Một số nước không những đã khôi phục lại ngành du lịch mà đã có thu nhập từ du lịch còn cao hơn mức trước đại dịch. Điển hình là Mexico, thu nhập từ du lịch của nước này tháng Sáu năm 2021 bằng tháng Sáu năm 2019 và tháng Bảy bằng 102% tháng Bảy năm 2019.
Tuy nhiên chúng ta cần phải nhận thức rõ rằng du lịch trong thời dịch bệnh phải “an toàn và có trách nhiệm” như phát biểu của Tổng thư ký Du lịch quốc tế. Lòng tin, sự hứng thú của khách du lịch đối với một quốc gia là một trong những yếu tố quan trọng nhất để có thể giúp tái khởi động ngành du lịch và chia sẻ lợi ích của ngành.
Để có thể có được lòng tin của khách du lịch mỗi quốc gia cần có quy định và quy tắc nhất quán, tỉ lệ tiêm chủng đạt đến một ngưỡng chấp nhận được. Đó là yếu tố an toàn. Tiếp đó là những biện pháp vừa sáng tạo, vừa linh hoạt, bảo đảm khách đạt được mục đích vừa khám phá, kết hợp nghỉ dưỡng, thăm quan, mua sắm. Cần phải có các cơ sở tế đủ điều kiện, hiệu quả, bảo đảm cấp cứu khi cần thiết.
Những quy định và quy tắc về chứng nhận tiêm chủng, chứng nhận xét nghiệm, cách ly không nhất quán sẽ làm nản lòng những khách du lịch tiềm năng. Khách du lịch muốn có được môi trường du lịch nhất quán, khả đoán được để có thể thực hiện theo khi quyết định có đi đến một nước nào đó hay không. Mọi thông tin, chỉ dẫn phải rõ ràng, đầy đủ và dễ hiểu nhất có thể được.
Điều cần thiết hiện nay là phải có một bộ quy định và quy tắc rõ ràng và nhất quán liên quan đến du lịch trong nước và mở cửa với du lịch ngoài nước theo tiêu chí rõ ràng, áp dụng toàn quốc phù hợp với tiêu chí về mức độ dịch từng vùng của Bộ Y tế. Cần phải có những công bố minh bạch về điều kiện nhập cảnh và yêu cầu về cách ly. Về việc này, “hộp cát” Phuket của Thái Lan là một kinh nghiệm hữu ích.
Một báo cáo của Tổ chức Du lịch Thế giới cho biết sẽ mất hai đến ba năm để phục hồi du lịch. Châu Á sẽ là khu vực phục hồi chậm nhất. Phục hồi du lịch nhanh hay chậm phụ thuộc vào những biện pháp và chính sách sáng tạo và linh hoạt. Sáng tạo vì đại dịch là hiện tượng mới, chưa có tiền lệ và linh hoạt là để có thể thay đổi theo kịp biến chuyển của tình hình dịch. Như vậy thì những biện pháp và chính sách sẽ đem lại hiệu quả cao nhất, tránh gây thiệt hại về người và của, giữ cho quá trình phục hồi tiếp tục không bị dịch bệnh làm chệch hướng.
