Hụt hẫng...
Có lẽ ngay cả từ “kinh hoàng” cũng chưa thật sự phản ánh hết được tình trạng sử dụng rượu, bia của người Việt Nam. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO) thì mức tiêu thụ rượu bia đang tăng nhanh và Báo cáo toàn cầu năm 2018 cho thấy: Mức tiêu thụ rượu, bia bình quân/người Việt Nam trưởng thành quy đổi ra cồn nguyên chất đã tăng từ 3,8 lít/người (2005) lên 8,3 lít năm 2018. Đây là con số cao hơn mức trung bình của thế giới là 6,4 lít.
Cũng cần nên nhớ rằng, ước lượng có khoảng hơn 40.800 ca tử vong của người Việt liên quan đến rượu, bia - chưa kể gánh nặng xã hội do tai nạn, bệnh tật có nguyên nhân từ rượu, bia. Bên cạnh đó rượu, bia cũng là nguyên nhân lớn nhất gây ra 30% các vụ gây rối trật tự xã hội và 33,7% các vụ bạo lực gia đình ở Việt Nam.
Và một con số kinh hoàng khác là để tiêu thụ số lượng rượu, bia này, người Việt đã chi tới 4 tỉ USD/năm. Đây là số liệu công bố tại Hội nghị tập huấn cung cấp thông tin về tác hại của thuốc lá, rượu bia, đồ uống có đường, do Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với Tổ chức Health Bridge tổ chức tháng 7.2022.
Chưa dừng lại ở đó, tỉ lệ người Việt hút thuốc lá cũng đứng hàng thứ 15 thế giới. Ước tính người mỗi năm, người Việt chi tới 49.000 tỉ đồng cho thuốc lá. Cùng với việc “tiền mất” thì mỗi năm cũng có tới hơn 40.000 người tử vong vì các bệnh do thuốc lá gây ra theo số liệu công bố tại Hội thảo cung cấp thông tin cho báo chí về thực trạng, thách thức và giải pháp trong phòng chống tác hại của thuốc lá do Bộ Thông tin và Truyền thông tổ chức tháng 11.2022.
Trái ngược với những con số kinh hoàng trên là sự... hụt hẫng đến tột độ. Đó là: Mỗi năm, một người Việt Nam đọc bình quân khoảng 1 cuốn sách. Và có tới 80% người trong độ 20 - 30 tuổi không đụng đến sách suốt một năm theo số liệu công bố tại tọa đàm "Xây dựng thói quen đọc sách của người Việt" do báo Tuổi Trẻ phối hợp cùng Đại học Hoa Sen tổ chức tháng 5.2022.
Đến đây thì có thể thấy người Việt Nam... lười đọc sách đến mức nào. Trong khi đó, câu nói “Tiền mất, tật mang” đã “vận” vào không ít người sử dụng rượu, bia và thuốc lá một cách thái quá. Đặc biệt, nguồn lực vật chất và sức khỏe của xã hội - mà thực chất là của chính người dân đã bị rượu, bia và thuốc lá bào mòn ở mức độ nghiêm trọng.
Rượu, bia, thuốc lá thì liên quan gì đến sách?
Một ngày nọ, tôi cùng nhóm bạn về một vùng quê. Đón tiếp chúng tôi, người chủ nhà tỏ ra chu đáo sai vợ làm cơm. Và tất nhiên trong bữa tạm gọi là “cỗ”, anh không quên mua thêm chai rượu và thùng bia. Giữa chừng bữa ăn, anh buột miệng rằng “nhạt mồm” và sai đứa con chừng hơn 10 tuổi đi mua giúp gói thuốc lá. Đứa trẻ dù nghe lời bố nhưng không quên phụng phịu nói: Bố còn chưa cho con tiền mua sách đấy. Câu nói này khiến cả ông bố và chúng tôi không khỏi suy nghĩ và có phần day dứt.
Có hai vấn đề từ câu chuyện này.
Vấn đề thứ nhất là: Trong tiềm thức của nhiều bậc phụ huynh, việc chi tiền mua rượu, bia và thuốc lá nó thiết thực như... cơm ăn nước uống mỗi ngày. Trong khi đó, việc mua sách hoàn toàn không thuộc về nhu cầu và không cần thiết.
Chính từ vấn đề thứ nhất đã dẫn đến vấn đề thứ hai là: Trong chi tiêu gia đình, kinh phí dành để mua rượu, bia và thuốc lá thì dễ thường nằm trong hạng mục “chi thường xuyên”. Trong khi đó, kinh phí dành để mua sách cho bản thân và con cái thì dễ thường không có hoặc nếu có thì cũng có lẽ nằm ở hạng mục chi đột xuất.
Câu chuyện trên đây từ lâu đã trở thành thực trạng phổ quát không chỉ ở nông thôn mà cả ở phần lớn thành thị Việt Nam. Người ta sẽ thấy quá đỗi bình thường khi người lớn sử dụng rượu, bia và thuốc lá ở mọi lúc, mọi nơi, thậm chí là cả ở trường học, bệnh viện và nơi công cộng. Ngược lại, hình ảnh ai đó đọc sách trong công viên, nhà ga, bến tàu là điều cực kỳ hiếm gặp.
Từ mối tương quan này, chúng ta hãy cùng đặt ra phép tính xem rằng: Mua sách có mất nhiều tiền như rượu, bia và thuốc lá hay không? Câu trả lời là chi phí mua sách thấp hơn chi phí cho rượu, bia và thuốc lá rất nhiều, tất nhiên so sánh chỉ tương đối song lại mang tính chất điển hình.
Cụ thể, giá sách theo khảo sát tại thị trường Việt Nam trung bình ở mức 80.000 - 100.000 đồng/cuốn. Với mức giá này thì ngay cả khi 70 triệu người Việt Nam đọc sách, số lượng sách đọc trung bình tăng từ 1 cuốn hiện nay lên đến 5 cuốn/năm thì số tiền này vẫn là quá nhỏ so với 4 tỉ USD cộng với 49.000 tỉ đồng chi cho rượu, bia và thuốc lá.
Tuy nhiên, việc đặt phép tính này không phải là mục tiêu hướng tới. Thay vào đó, đích đến cuối cùng của việc đặt lên bàn cân giữa rượu, bia và thuốc lá với sách là việc giảm thiểu thiệt hại từ rượu, bia và thuốc lá và gia tăng lợi ích từ sách.
Theo đó rõ ràng là: Nếu người Việt Nam không sử dụng quá nhiều rượu, bia và thuốc lá thì nguồn lực vật chất này hoàn toàn có thể dành cho những mục đích tốt đẹp và hiệu quả hơn. Đồng thời, số người tử vong và số vụ bạo hành do rượu, bia và thuốc lá gây ra cũng sẽ giảm theo. Trong khi đó, nếu người Việt Nam đọc sách nhiều hơn thì lợi ích từ văn hóa đọc được lan tỏa, từ đó người Việt Nam gia tăng trí tuệ và tri thức.
Những lợi ích từ việc giảm sử dụng rượu, bia và thuốc lá thì rất dễ có thể định lượng, còn ý nghĩa và giá trị từ việc đọc sách thì luôn lớn hơn rất nhiều và mang tầm vóc của thành tựu...
