Những dấu tích mới ở đàn tế Nam Giao thời Tây Sơn

Những nhận thức mới, có giá trị

Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Thừa Thiên - Huế phối hợp với Bảo tàng Lịch sử quốc gia tổ chức Hội nghị báo cáo sơ bộ kết quả khảo cổ học di tích Núi Bân - đàn Nam Giao thời Tây Sơn. Việc triển khai công tác khai quật khảo cổ học di tích núi Bân nhằm mục đích bổ sung các căn cứ khoa học đáng tin cậy nhằm xây dựng hồ sơ đề nghị Thủ tướng Chính phủ công nhận di tích này trở thành Di tích cấp quốc gia đặc biệt.

Kéo dài hơn một tháng, đoàn các chuyên gia dự tính khai quật khảo cổ hơn 100m², tuy nhiên sau đó đã mở rộng lên tới 140m². Ông Nguyễn Ngọc Chất - Phó Trưởng phòng Nghiên cứu, sưu tầm, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia - người chủ trì cuộc khai quật lần này cho hay, đã triển khai mở 9 hố đào ở bốn hướng Đông, Tây, Nam, Bắc của đàn tế hiện tại. Tùy theo mỗi hố việc khai quật được mở chạy dài theo các hướng khác nhau.

Đáng chú ý, ở khu vực phía Tây, nơi mở 5 hố xuất hiện một số vết tích nguyên gốc như mặt kè, bờ sườn, mặt nền tầng 1 và một phần vết tích chân mặt sườn tầng 2 của đàn Nam Giao thời Tây Sơn. Hay như khu vực phía Nam với một hố chạy dài theo hướng Bắc - Nam cho thấy vết tích đàn tế nguyên gốc chỉ còn lại một khoảng mặt nền tầng 1 khá bằng phẳng, rộng 2m xuất lộ ở độ sâu 0,5m. Mặt sườn tầng 1 và tầng 2 đàn tế khu vực này bị biến dạng. Nguyên nhân theo các chuyên gia do việc xây dựng mồ mả của người dân trước đây cũng như bị ảnh hưởng bởi quá trình nạo vét trong đợt tu bổ, tôn tạo di tích năm 2008.

Quá trình khai quật nhóm phát hiện ra các mảnh gạch vỡ và đá lấn trong đất. Riêng khu vực phía Tây phát hiện thêm những đoạn móng đá kè và vỉa gạch ở chân tầng 1 đàn tế. Đá được xác định là đá sa phiến dạng hòn, cục, có màu vàng nhạt, tím nhạt, xám xanh, xám trắng. Gạch được phát hiện là dạng gạch bìa hình chữ nhật màu đỏ tươi, xương mịn, độ nung cao với chiều rộng 13-14cm, dày 2,5-4cm, dài 14-16cm, niên đại tập trung thế kỷ 18. Điều này cho thấy phản ánh rõ tính chất xây dựng gấp gáp của đàn Nam Giao thời Tây Sơn.

Theo ông Chất, kết quả khai quật bước đầu đã đem đến những nhận thức mới, có giá trị trong việc xác định quy mô, kết cấu nguyên gốc của đàn tế Nam Giao thời Tây Sơn. Kết quả đó góp phần khẳng định núi Bân chính là nơi được sử sách ghi chép cũng như các nhà nghiên cứu trước đây ở Huế xác nhận là nơi lập đàn tế cáo trời đất, lên ngôi hoàng đế của Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ. “Từ những kết quả thu được, có thể nhận thấy đàn Nam Giao thời Tây Sơn xây dựng có quy mô, kích thước chu vi các tầng 1, 2 rộng lớn hơn khá nhiều so với đàn tế hiện nay. Bố cục đàn này có nét tương đồng với đàn Viên Khâu (xây năm 1540 thuộc khu di tích Thiên Đàn ở Bắc Kinh, Trung Quốc) với đế hình vuông, 3 tầng đàn ở giữa hình trò”, ông Chất đánh giá.

Đề nghị mở rộng khai quật

Tại hội nghị, các chuyên gia đã đóng góp nhiều ý kiến bổ ích và đều nhất trí đề xuất Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế tiếp tục cấp kinh phí và tạo điều kiện để mở rộng công tác khai quật khảo cổ học nhằm xác định chính xác cấu trúc, quy mô của đàn tế Nam Giao thời Tây Sơn. Nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Hoa (nguyên Giám đốc Sở Văn hóa - Thông tin tỉnh Thừa Thiên Huế) cho rằng, nhắc đến núi Bân không chỉ nói đến chuyện lên ngôi của Hoàng đế Quang Trung mà còn nhiều chi tiết quan trọng khác cần được làm rõ như việc xây đắp đàn, các sự kiện quan trọng diễn ra ở nơi này dưới triều Tây Sơn.

PGS-TS Đỗ Bang - người nghiên cứu và xác minh được di tích này 45 năm về trước cho rằng từ rất nhiều nghiên cứu cũng như đợt khảo cổ lần này cho thấy di tích này xứng đáng được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt. Vì thế cần phải tiếp tục khảo cổ để làm rõ, bổ sung cho việc lập hồ sơ. Bởi theo đó, một khi mở rộng khai quật toàn diện sẽ làm rõ hơn cấu trúc, kích thước... Ngoài ra, cần nghiên cứu đầu tư không gian trưng bày về triều đại Tây Sơn cũng như tour du lịch liên quan. “Tôi nghĩ chúng ta khai quật mở rộng theo hướng hệ thống thành gạch 4 phía cũng như cắt ngang toàn bộ 3 tầng. Từ đó có phương án chỉnh trang theo hướng phù hợp với kết quả khảo cổ học”, nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Hoa đề nghị.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Ngọc Chất nói chắc chắn một khi tiếp tục mở rộng diện tích nghiên cứu khai quật những kết quả đem lại sẽ cung cấp và bổ sung đầy đủ hơn những thông tin khoa học, xác định cụ thể và toàn diện hơn quy mô, kết cấu nguyên gốc của đàn Nam Giao thời Tây Sơn. Từ đó, góp phần cho công tác bảo tồn cũng như hướng tới xây dựng hồ sơ công nhận di tích này trở thành Di tích quốc gia đặc biệt. Vì thế, ông cũng đề nghị UBND tỉnh cũng như các cơ quan liên quan nên quan tâm, đầu tư việc mở rộng diện tích khai quật khảo cổ.

TS Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao tỉnh Thừa Thiên - Huế cho biết, sẽ ưu tiên kế hoạch khảo cổ dài hạn cho di tích núi Bân. Đồng thời sẽ kiến nghị với UBND tỉnh cũng như các cơ quan chức năng lưu ý các ý kiến mà các chuyên gia, nhà nghiên cứu đưa ra. Theo ông Hải không riêng gì việc khảo cổ lần này mà khi nhắc đến triều đại Tây Sơn cần đầu tư nghiên cứu nhiều hơn nữa, trong đó có rất nhiều nghi lễ quan trọng liên quan đến triều đại này như nghi lễ tế trời, lên ngôi, khải hoàn...