Vẫn lạm phát ảnh du lịch
Các cuộc thi ảnh trong nước do Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh VN tổ chức, nếu trước đây có chủ đề “Tự do” mà thực chất thì giám khảo và thí sinh cứ ngầm hiểu Tự do là Vẻ đẹp đất nước con người; thì nay có nhiều chủ đề đa dạng hơn, có thêm Tĩnh vật, Con người hay phụ nữ trong lao động... Sự đa dạng này khiến chủ đề “mở”hơn, nhưng thực chất ảnh đoạt giải và triển lãm sau này lại không thấy “mở”.
Mà là “khép” đúng hơn là sự “đóng băng” trong tư duy của không chỉ nhiều thí sinh mà ngay ở một số (không phải là tất cả) thành viên ban giám khảo khi thẩm định ảnh.
Ảnh VN lên ngôi vẫn đa phần là ảnh du lịch - ảnh chân dung - đời thường, mà không phải là những tác phẩm nghệ thuật thực sự như khái niệm Fine Art (ảnh có tính mỹ thuật) xuất hiện từ Mỹ những năm 1980 và ngày càng thịnh hành cho đến ngày nay.
Vì sao, vì ảnh du lịch dễ mát mắt, nuông chiều thị giác với vẻ đèm đẹp lại hợp với chủ trương quảng bá du lịch ở ta. Và gần như luật bất thành văn, cứ sau mỗi cuộc thi các tác phẩm đoạt giải nhanh chóng trở thành hình mẫu cho nhiều “thí sinh” noi theo. Vì một lý do đơn giản: nhiều thí sinh nghĩ giản đơn rằng “gu” của giám khảo ít thay đổi và nếu cùng một “mô-típ” ta dàn dựng công phu chụp kỹ hơn những ảnh đoạt giải trước thì chí ít cũng huy chương đồng. Và thực tế là ở nhiều cuộc thi ảnh, những hình ảnh dạng “trao truyền thế hệ”, “biểu diễn ca trù” được dàn dựng một cách cứng nhắc và giả tạo đã xuất hiện khá nhiều..
Chưa kể vẫn có một số khá đông tay máy trung thành với các cuộc thi ảnh của Fiap (một tổ chức nhiếp ảnh nghiệp dư có quy mô toàn cầu, với một danh xưng rất kêu là Liên đoàn nhiếp ảnh nghệ thuật quốc tế) và ảnh với Fiap (dĩ nhiên vẫn có những ảnh tốt, ảnh ý tưởng) thì ảnh đẹp mang tính du lịch,phong tục tập quán riêng của mỗi nước.
 |
| Một bức ảnh trong series “Sài Gòn” của Thế Sơn. |
Và đúng như nhiều tay máy ngoại quốc khi đến VN nhận định: VN là đất nước để chụp ảnh. Sự lộn xộn bề ngoài, có vẻ mất trật tự từ kiến trúc cho đến sinh hoạt đời thường của phố cổ với người Hà Nội chẳng có gì đáng chú ý thì với dân Tây lại lạ và hấp dẫn. Hình ảnh lão nông với đó úp cá quá quen thuộc với nông dân VN nhưng lại bắt mắt giám khảo ngoại. Nhất là mấy cô gái vá lưới vài năm gần đây của cứ liên tục ăn giải. Rồi cảnh đánh cá trong sương mù hồ Tuyền Lâm (Đà Lạt) với mấy cái lưới màu vàng in bóng mặt hồ cứ ào ạt vào triển lãm, vào giải.
Thoạt nhìn ảnh đẹp, lãng mạn nhưng cũ người mới ta. Ăn ở sự lạ, mà một trong những tiêu chí quan trọng của nhiều giám khảo khi chấm giải là chấm cho cái họ chưa nhìn thấy bao giờ. Càng mông muội, càng hoang sơ càng dễ chú ý và nhất là cái hoang sơ đó sắp mất đi trong thời công nghệ số thì lại càng đáng tôn vinh.
Một thực tế khác mà ngay trong giới quản lý ngành nhiếp ảnh cũng lo ngại rằng, nhiếp ảnh VN đang mất dần tính hiện thực khi quá nhiều bức ảnh ngày càng mất đi tính hiện thực. Sự can thiệp quá nhiều của “phù thủy” photoshop làm các bức ảnh lung linh đẹp một cách đáng ngờ, chả khác gì lớp kem phủ lên ngoài chiếc bánh.
Có “lão tướng” đi chụp luôn tính toán trước, để chụp mảng này ghép mảng kia, lắp vật này vào góc nọ... về xử lý ảnh mất cả tháng trời. Một năm làm ra mấy tác phẩm, nhưng hầu hết đem đi đâu thắng đó, nhưng chủ yếu là những cuộc thi ảnh ở Hồng Kông, Malaysia… Có những cuộc thi ảnh mà nhìn vào ảnh đoạt giải thấy không phải là cuộc thi của những “photographer” mà là cuộc đấu của “photoshopgrapher”.
Rất nhiều những bức ảnh chụp con thuyền đánh cá giữa cơn sóng dữ, giữa cơn bão lớn đều là bão “photoshop” còn hình ảnh chụp thực lại là cảnh biển lặng, sóng yên.
Vì sao ảnh VN hội nhập còn yếu?
Ngoài các cuộc thi Fiap thì các tay máy VN có tham gia nhiều cuộc thi khác, và không phải không có những Giải thưởng lớn, Huy chương vàng nhưng con số này không nhiều. Hay nói cách khác, một nền nhiếp ảnh mạnh đòi hỏi phải có nhiều tay máy cá tính, với phong cách riêng độc đáo được thừa nhận không chỉ trong nước mà ngay trên đấu trường quốc tế.
Nhiếp ảnh VN còn yếu nhiều ở mảng ảnh sáng tạo - ảnh trừu tượng và ảnh đương đại.
Mảng ảnh sáng tạo (creative) không phải không có tay máy xuất sắc nhưng con số đó chỉ đếm đầu ngón tay. Phần lớn ảnh sáng tạo của VN không có nhiều ý tưởng thật độc đáo, sâu sắc, chưa kể nhiều khi copy của các tác giả ngoại, chỉ biến báo đi như cái ô thành cái nón, áo ngắn thành áo dài…
Hoặc giả có những ý tưởng tốt nhưng cách thực hiện, triển khai chưa thấu đáo, tới tận cùng và mới dừng ở bề mặt hơn là chiều sâu, bản chất của sự vật, hiện tượng.
Còn nhớ cuộc thi ảnh ý tưởng toàn quốc lần đầu tiên do Cục Mỹ thuật - Nhiếp ảnh và Triển lãm tổ chức năm nào, khi đã mở cửa cho các nghệ sĩ sáng tạo “thả ga” mà kết quả cũng không nhiều ý tưởng đặc sắc. Có lẽ cần nhiều hơn những cuộc thi ý tưởng dạng này.
Có nhiều ý kiến cho rằng, ảnh VN không có tư tưởng. Nghe có vẻ nghiệt ngã, nhưng không sai. Thiếu những tư tưởng lớn mang tầm thời đại mà vẫn chỉ loay quanh dạng ảnh du lịch, ảnh chân dung, ảnh đời thường với ý tứ giản đơn, không để lại nhiều dấu ấn. Nó có thể bắt mắt, thỏa mãn thị giác ở ngay tức thời nhưng dấu ấn, dư âm để lại là không có, chả khác một hòn sỏi ném xuống nước mà không tạo nên những vòng tròn đồng tâm.
Ảnh đương đại càng hiếm hơn. Đó là dạng ảnh mà tiêu chí thẩm mỹ không phải đặt lên hàng đầu mà thông điệp, tính thông tin của bức ảnh mới là quan trọng nhất. Và ở đây kiến văn rộng, nền tảng triết học là yếu tố tiên quyết để có những tác phẩm đương đại tốt.
Tuy nhiên vẫn có những tác giả trẻ bằng những nỗ lực cá nhân được đào tạo ở nước ngoài, đã đi theo những con đường riêng thực sự “mở” để hội nhập với nhiếp ảnh quốc tế. Dù họ mới chỉ có những thành công bước đầu nhưng rất đáng khích lệ...
