Nhà văn Trần Đương: Một cây bút âm thầm lặng lẽ

NGUYỄN NGỌC PHAN |

Đọc sách của các nhà xuất bản thấy tên tác giả Trần Đương trên bìa nhiều tác phẩm: “Đến với văn hóa Đức” - Tiểu luận, Nhà xuất bản (NXB) Văn hóa Thông tin - giải thưởng Liên hiệp Văn học nghệ thuật toàn quốc năm 2001; “Nói cũng chết, im lặng cũng chết” - Tập truyện ngắn Đức - Sách dịch, NXB Hội nhà văn; “Bát ngát Bau – xen”, NXB Văn hóa Dân tộc... Khó có thể kể hết tên những cuốn sách của Trần Đương gồm sáng tác, dịch và biên soạn, với một danh mục dài dằng dặc hơn một trăm tác phẩm đã được in.

Có những cuốn được tái bản nhiều lần: “Bác Hồ như chúng tôi đã biết” - 1985; “Theo dấu chân Người” - 2000; “Hồ Chí Minh - Nhà dự báo thiên tài” - 2004... Không chỉ viết văn xuôi, ông còn là tác giả của nhiều tập thơ: “Gió từ Ban tích”; “Đâu cũng quê hương”; “Trái đất trong vòng tay”; “Lặng lẽ đời, lặng lẽ thơ”... Ở thể loại nào, lĩnh vực chuyên đề nào, dù sáng tác hay biên dịch, tiểu luận, Trần Đương cũng thể hiện bằng dăm ba cuốn, có khi hàng chục. Nay là bộ sách khổng lồ do NXB Thanh niên ấn hành: “Nước Đức - duyên nợ của đời tôi” với những tên riêng cho từng tập: “Tuổi thanh xuân dưới hai bầu trời”; “Hiển hiện Tổ quốc trong tim mình”; “Nước Đức trong lòng Hà Nội”. Và sẽ xuất bản tiếp tập IV: “Sông Hồng, sông Rhein hòa chung dòng chảy”. Bốn tập, cuốn nào cũng dầy dặn trên 500 trang khổ lớn 16×24cm. Tôi nhẩm tính, mỗi trang khoảng 500 âm tiết nhân với 500 trang, thành ra 25 vạn, lại nhân tiếp với 4 tập thành ra 1 triệu từ. Thật là con số khủng. Nhưng “Nước Đức - duyên nợ của đời tôi” chưa phải là tác phẩm kết thúc sự nghiệp sáng tác của nhà văn Trần Đương. Bởi, phần “sẽ xuất bản” còn một danh sách dài hàng chục cuốn nữa sẽ tiếp tục được công bố.

1. Nói Trần Đương là một người có may mắn cũng đúng. Mà bảo rằng ông là người tài hoa cũng không sai. Là đứa trẻ sinh ra ở một làng biển nghèo xa xôi tận huyện  Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa, chân không giầy không dép, đầu không nón không mũ, chỉ quần đùi áo cánh nâu, hàng ngày còn phải phụ giúp gia đình từ cắt cỏ, chăn bò, đến nấu nướng, quét dọn. Trường tiểu học thì cách mấy xã, nên thường bỏ học vào những ngày mưa to gió lớn... Ngày ấy mà nói được đi học nước ngoài Liên Xô, Trung Quốc là oai lắm, chỉ là mơ ước, một mơ ước xa xỉ. Nhưng rồi có ông tiên đã hiện ra hóa phép cho ước mơ của Trần Đương thành hiện thực. “Ông Tiên” đó là Bác Hồ. Năm 12 tuổi, Trần Đương là một trong số 150 con em gia đình cách mạng cả nước được chọn đi học nước ngoài.

Năm 1959, lúc còn là thiếu niên 16 tuổi và mới chỉ có 4 năm học ở Đức, Trần Đương đã tự trình bày bài thơ do mình sáng tác bằng tiếng Đức, trên sân khấu nước bạn, nhân kỷ niệm Ngày Quốc khánh CHDC Đức 7.10.1959 tại “Lễ hội tài năng trẻ” và đoạt giải nhất. Phải chăng, đây chính là một báo hiệu về năng khiếu văn chương.

Có một danh ngôn thế giới: “Thiên tài 1% là năng khiếu, còn 99% là nước mắt và mồ hôi”. Có lẽ câu này đúng với những người hoạt động ở lĩnh vực sáng tạo. Sau 4 năm học phổ thông và học nghề ở Đức, về nước làm việc, Trần Đương sớm nhận ra rằng phải học thêm lên để có kiến thức phát huy năng khiếu và ông đã theo học Khoa Ngữ văn. Tốt nghiệp Đại học Tổng hợp ra trường, Trần Đương có những năm tháng là phóng viên cho Thông tấn xã Việt Nam tại Hà Nội và từ 1970 đến 1972 là phóng viên ở tuyến lửa Quảng Bình. Thời kỳ này, ông đã ghi 16 cuốn nhật ký. Cần cù như con ong làm mật. Suốt cuộc đời, Trần Đương đều đặn viết nhật ký để rồi bạn đọc được thưởng thức những bài báo sống động, giầu thông tin. Với cây bút và cuốn sổ, Trần Đương đã bám sát thực tế và ghi chép hàng ngày những sự kiện gắn liền với biến thiên và sự phát triển theo dòng chảy của lịch sử, vùng miền, quốc gia, quốc tế để rồi từ những trang nhật ký ấy nhào nặn thành những trang văn.

2. Ở bộ sách trường thiên “Nước Đức - duyên nợ của đời tôi” Trần Đương thổ lộ: Tôi mang trong tim một tình yêu sâu nặng với nước Đức, với ngôn ngữ và văn hóa Đức. Như là duyên phận vậy, sống và làm việc ở Hà Nội, tôi vẫn gửi một phần trái tim cho quê hương thứ hai của mình. Tôi vẫn thấy nước Đức rất gần, cảm nhận hương lúa mì từ phương trời xa bay về thơm ngát. Kết thúc hai nhiệm kỳ làm phóng viên thông tấn ở Đức về nước, 40 năm đã trôi qua, ngoài công tác chuyên môn của cơ quan, từng ngày vượt lên những khó khăn, trở ngại trong đời thường, tôi làm việc âm thầm, lặng lẽ để “bơi” trên dòng sông văn học.

Trần Đương không phải là nhà văn suốt ngày ngồi viết sách. Hành trình cuộc đời của ông là hành trình của một công chức: Thí nghiệm viên phòng Hóa, Ủy ban Khoa học Nhà nước; phóng viên Thông tấn xã Việt Nam thường trú tại Quảng Bình, rồi CHDC Đức; chuyên viên cao cấp Ban Tuyên giáo Trung ương; Trợ lý Trưởng ban kiêm Phó Văn phòng của Ban Tôn giáo Chính phủ... Nhưng ở bất cứ cương vị công chức nào, ông không bao giờ rời xa sự nghiệp văn học. Thời gian hơn 10 năm ngồi ghế Thư ký Tòa soạn Tạp chí Nhiếp ảnh, đồng thời là ủy viên Ban lý luận phê bình của Hội nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam, ông cũng cho ra đời nhiều cuốn sách về chuyên ngành này: “Một thế hệ những người lính chép sử bằng ảnh” - 2002; “Nhiếp ảnh - Mấy vấn đề tiếp cận và tiếp nhận” (Giải thưởng Hội Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Việt Nam năm 2004)...

Nếu tính bài thơ có tựa đề “Chung một con đường” được giải thưởng năm 1959 ở Đức là sáng tác văn học đầu tay và sau này Trần Đương trở thành Hội viên Hội Nhà văn CHDC Đức, cho đến khi ông là Giám đốc Trung tâm Văn hóa Việt - Đức, Phó Chủ tịch Hội Hữu nghị Việt Nam - Cộng hòa Liên bang Đức, không một thời kỳ nào của cuộc đời, ông chịu bỏ lỡ cơ hội làm văn học về giai đoạn ấy, sự kiện ấy.

Thời gian 10 năm làm phóng viên, Trưởng cơ quan đại diện của Thông tấn xã - Việt Nam ở Berlin, ngay từ thập niên 70 của thế kỷ trước, Trần Đương đã có mối liên hệ mật thiết với Bộ Chính trị của Trung ương Đảng XHCN Thống nhất Đức, tiếp xúc với nhiều thượng khách, từ các vị lãnh tụ của Đảng, các nguyên thủ quốc gia, thủ tướng, bộ trưởng đến các văn nghệ sĩ có tiếng. Tất cả, đã để lại dấu ấn sâu sắc với người đọc, khi Trần Đương kể lại bằng những trang viết về những sự kiện và những con người này. Ông đã có tài “kéo” các chính khách quốc tế, các nhà hoạt động xã hội, các nhà văn hóa lớn lại gần với người đọc Việt Nam. Với vốn ngoại ngữ tiếng Đức thông thạo, am hiểu đến mức độ thông thuộc CHDC Đức, Trần Đương còn vinh dự được tháp tùng, làm phiên dịch cho nhiều vị lãnh đạo nước ta, các văn nghệ sỹ sang thăm và làm việc ở CHDC Đức, ông đều có bài viết kịp thời, cung cấp cho bạn đọc nhiều thông tin bổ ích và hấp dẫn.

3. Với “Nước Đức - duyên nợ của đời tôi”, người đọc bị cuốn hút bởi lối viết giản dị, giọng văn thủ thỉ tâm tình của Trần Đương. Xúc động biết bao những tấm lòng bè bạn, tràn đầy tình hữu nghị anh em qua chuyện kể về các nhân vật, từ giới văn hóa khoa học đến người dân bình thường. Anna Seghers, nữ văn hào nổi tiếng, người khởi xướng phong trào “Xe đạp cho Việt Nam” và “Kính cho Việt Nam”; Ursula Nguyễn, một nàng dâu ưu tú của Việt Nam; A.Wulf, nữ nhà văn Đức, tác giả cuốn sách nổi tiếng viết bằng tiếng Đức “Việt Nam - những ngôi chùa và đền trên đồng lúa”; Gisa Jaehnichen, một nữ tiến sỹ triết học say mê hát Ả Đào... Còn nhiều, nhiều nữa những con người bình dị nhưng đã góp phần không nhỏ vun đắp cho mối tình hữu nghị giữa Việt Nam và Đức, đã được Trần Đương phản ánh một cách sinh động qua những trang viết của mình.

Tiến sĩ Friedrich Winterscheidt viết trên tạp chí Geo Special số 4 tháng 8.1998: “Là người phụ trách Viện Goethe ở Hà Nội, tôi tìm thấy ở Trần Đương một “cộng sự thân thiết, hiệu quả và khó thay thế. Ông có một mối tình đặc biệt sâu sắc với ngôn ngữ và nền văn hóa Đức. Đánh giá cao những hoạt động nhiều mặt của Trần Đương, Nhà nước CHDC Đức đã trân trọng trao tặng cho ông phần thường lớn “Huy chương danh dự bằng vàng vì tình hữu nghị giữa các dân tộc”.

Trong việc giới thiệu hai nền văn hóa Việt Nam và Đức với nhau. Trần Đương đã dịch: “Việt Nam - Tổ quốc tôi” (Thơ Tố Hữu) - 1975; “Rừng Xà nu và 10 truyện ngắn khác” - 1976; “Vợ chồng A Phủ” (Tô Hoài) - 1977, nhiều truyện ngắn khác của Anh Đức, Nguyễn Quang Sáng, Lê Minh Khuê và nhiều bài thơ của Phạm Tiến Duật, Bằng Việt, Lê Đức Thọ... sang tiếng Đức. Là dịch giả hai chiều, ông còn chuyển ngữ từ Đức sang Việt: “Tình yêu và bão táp” (thơ Karl Marx) - 1983; “Tuyển tập truyện cổ Grimm” - 2016; “Thơ tình Heinrich Heine” - 1992, “Nước Đức - Một truyện cổ tích mùa đông” - 2008...

Trong “Đaghextan của tôi”, nhà văn Liên Xô Raxun Gamzatốp đã ví người dịch thuật văn học là “con ngựa thồ” chuyển tải nền văn hóa nước này sang nước khác. Với Trần Đương, còn hơn thế, ông là “con ngựa thồ” chuyển tải ngược xuôi hai nền văn hóa: Việt - Đức và Đức - Việt Nam.

Con đường sáng tạo văn học đầy chông gai nhưng vinh quang. Trần Đương vững bước trên con đường ấy và đến đích.

NGUYỄN NGỌC PHAN
TIN LIÊN QUAN

Điều gì khiến lăng mộ Nefetari được mệnh danh là ngôi mộ đẹp nhất Ai Cập

Yến Nhi |

Được mệnh danh là "ngôi mộ đẹp nhất Ai Cập", lăng mộ cổ của nữ hoàng Nefetari không chỉ có kiến trúc xa hoa mà còn chứa đựng một câu chuyện hấp dẫn.

Tiền vệ Hùng Dũng: Tôi buồn vì không thể tặng quà thầy Park Hang-seo

AN NGUYÊN |

Tiền vệ Hùng Dũng và các đồng đội tuyển Việt Nam bày tỏ sự tiếc nuối khi không thể mang về món quà ý ở giải đấu cuối cùng của huấn luyện viên Park Hang-seo.

Bắt tạm giam 2 nữ phó giám đốc Bệnh viện TP Thủ Đức

Việt Dũng |

Mở rộng điều tra vụ án sai phạm về đấu thầu xảy ra tại Bệnh viện TP Thủ Đức (TPHCM), Cơ quan Cảnh sát điều tra đã bắt tạm giam 2 phó giám đốc đơn vị này.

Bến xe lớn nhất nước đông nghẹt người về quê đón Tết

MINH QUÂN |

TPHCM - Chiều 16.1, hàng nghìn người đổ về bến xe Miền Đông mới để về quê đón Tết. Do lượng khách tăng đột biến nên bến xe Miền Đông mới không đủ ghế cho khách ngồi chờ, nhiều người phải ngồi dưới sàn nhà.

Tết Hà Nội với hương vị ô mai gừng thân quen

Vân Hoa |

Dịp Tết đến, người người đổ về Hàng Đường, con phố nổi tiếng về mứt, ô mai. Trong đó, ô mai gừng là món được mua nhiều hơn cả, bởi vị cay nồng, ấm đượm rất hợp với tiết xuân.

Cổ động viên tuyển Việt Nam mang cúp vô địch mô hình sang Thái Lan

Thanh Vũ (từ Bangkok) |

Hàng ngàn cổ động viên Việt Nam đã đi quãng đường gần 1000km, mang cúp tới Thái Lan cổ vũ cho thầy trò huấn luyện viên Park Hang-seo ở trận chung kết lượt về AFF Cup 2022.

Thông xe đường Huỳnh Thúc Kháng kéo dài, các phương tiện đi thế nào?

PHẠM ĐÔNG |

Sở GTVT Hà Nội đồng ý cho các phương tiện được đi 2 chiều trên tuyến đường Huỳnh Thúc Kháng kéo dài. Đồng thời, cấm phương tiện tham gia giao thông đường bộ rẽ trái từ đường La Thành vào đường Huỳnh Thúc Kháng kéo dài.

Đào, quất mini hút khách dịp Tết Nguyên đán, tiểu thương thu bạc triệu mỗi ngày

Anh Tuấn |

Tết Nguyên đán đang cận kề, thời điểm này tại chợ hoa Quảng An, Lạc Long Quân (Tây Hồ, Hà Nội), chợ hoa Hàng Lược (quận Hoàn Kiếm) đã bày bán những cành đào Nhật Tân phục vụ nhu cầu của người dân thủ đô. Đặc biệt, những cành đào mini, giá từ 50.000 đồng - 150.000 đồng được nhiều người lựa chọn.