Lô tô là một mối duyên
Trong ký ức của anh Ngọc, ngày còn nhỏ, anh cùng những người bạn trong xóm luôn háo hức mỗi khi đoàn Lô tô về làng biểu diễn. Lúc đó, trong tâm trí một đứa trẻ lên 10, được xem Lô tô hát là cơ hội để giải trí, vui chơi và mong ngóng được trúng những phần quà hấp dẫn. Có thể nói, thời bấy giờ, đi xem hát Lô tô ở hội chợ là chương trình vui chơi, giải trí duy nhất ở nông thôn.
Theo lời kể của anh Ngọc, sân khấu Lô tô ở nông thôn thường được dựng rất cao. Buổi tối, các nghệ sĩ biểu diễn trên đó, sau khi chương trình kết thúc, họ sẽ lui xuống gầm sân khấu để nghỉ ngơi và ban ngày sinh hoạt tại đó. Mặc dù sinh hoạt trong điều kiện vô cùng bất tiện nhưng những người nghệ sĩ Lô tô vẫn luôn tràn đầy sức sống và lan toả năng lượng tích cực đến khán giả. Dần dần, những hình ảnh về nghệ sĩ Lô tô để lại trong anh Ngọc ấn tượng sâu sắc và niềm cảm thương cho những thân phận trôi nổi.
Thế rồi, qua thời gian, anh Ngọc tốt nghiệp đại học và theo đuổi công việc giảng dạy tại Đại học Cần Thơ. Những hình ảnh về Lô tô cũng dần phai mờ trong tâm trí anh. Năm 2018, anh Ngọc tham gia cuộc thi tiếng hát truyền hình “Solo cùng Bolero”, vô tình anh gặp ca sĩ Lâm Quốc Khải - nghệ danh Lộ Lộ, hiện là trưởng đoàn Lô tô Sài Gòn Tân Thời nổi tiếng. Khi nghe Quốc Khải giới thiệu mình là trưởng đoàn Lô tô, bỗng dưng hình ảnh đoàn Lô tô thuở nhỏ tái hiện lại trong tâm trí anh Ngọc và từ đó mỗi ngày anh đều lên youTube xem những đoàn Lô tô biểu diễn.
Năm 2019, anh Ngọc từ bỏ công việc giảng viên Đại học ở Cần Thơ và từ bỏ cả việc làm luận án tiến sĩ, ước mơ mà anh Ngọc theo đuổi từ lâu. Ngày anh Ngọc từ bỏ tất cả để chuyển hướng, bạn bè và gia đình anh đã vô cùng bất ngờ. Đặc biệt, từ phía gia đình vợ anh, mẹ vợ phản đối và không chấp nhận hướng đi mới của anh, buộc anh phải quay trở lại công việc ổn định trước kia.
Là một người mạnh mẽ, giữ vững lập trường, anh Ngọc đã trải lòng với mẹ về niềm đam mê, mơ ước đời mình và hứa với mẹ chắc chắn sẽ sống thật tốt, sẵn sàng chịu trách nhiệm với quyết định của mình. Đối với vợ cũng thế, anh Ngọc thủ thỉ rằng: “Nếu tệ nhất, anh thất bại hoàn toàn thì mình sẽ ra đường bán một xe bánh mì và từ từ mình cũng sẽ có cơ hội lên được hai xe”. Niềm tin vào tương lai, chấp nhận tình huống xấu nhất, anh Ngọc vẫn luôn lạc quan, tích cực và ý chí cầu tiến của anh đã nhận được sự đồng tình từ mọi người
Thực hiện hoá ước mơ
Năm 2019, anh Ngọc bắt tay vào thành lập đoàn Lô tô Hoa Hướng Dương. Vốn là một giảng viên nên anh Ngọc có mối quan hệ rộng với những sinh viên tích cực tham gia phong trào văn nghệ và từng hát Lô tô. Sau đó, anh Ngọc đã kết nối và mời các bạn tham gia vào đoàn Lô tô Hoa Hướng Dương. Sau khi đoàn đi vào hoạt động, nhiều bạn biết đến hơn và xin vào làm. Hiện nay đoàn đã có khoảng 16-18 người. Đa số các bạn sống dựa vào việc hát Lô tô, chỉ một số ít các bạn tìm được việc làm thêm như may vá hay phục vụ.
Nói về giai đoạn khó khăn nhất khi đoàn Lô tô Hoa Hướng Dương đi vào hoạt động, anh Ngọc cho biết: “Trong quan niệm của nhiều người, Lô tô thường không phải là môi trường ‘sạch’ nên tôi đã mất khá nhiều công sức để thay đổi quan điểm này. Thậm chí tôi đã phải giải thích với từng người và thuyết phục họ về định hướng xây dựng một đoàn Lô tô văn minh phục vụ giải trí cho người dân, đảm bảo không có cờ bạc, không có tệ nạn xã hội,...
Rồi đến khi dịch bệnh bùng phát, tôi không có thu nhập, phải kinh doanh thêm và tạo điều kiện hỗ trợ cho mọi người. Dù vậy tôi vẫn không ngừng cố gắng tiếp tục thực hiện hóa ước mơ của mình”.
Hiện nay, mọi người đã suy nghĩ thoáng hơn về Lô tô nhưng nhiều người vẫn kỳ thị, đánh giá và đối xử không bình đẳng đối các bạn thuộc giới LGBT và trong mắt họ Lô tô "không đẹp". Vì vậy, anh Ngọc đang cố gắng từng ngày xây dựng một đoàn Lô tô văn minh, từ việc như lập ra những quy định về chuẩn mực đạo đức và không chấp nhận hiện tượng nói tục hay ứng xử thiếu văn hóa, chợ búa,... trong đoàn của mình. Chính điều này đã giúp mọi người thay đổi cách nhìn về các nghệ sĩ Lô tô cũng như trân trọng bộ môn nghệ thuật này.
“Tôi mong muốn các bạn được đi diễn và có thu nhập đều đặn, không phải nay đây mai đó, bấp bênh và vất vả. May mắn thay, hiện tại đoàn của tôi đã được biểu diễn hàng ngày, các bạn thu nhập ổn định và người dân Cần Thơ có thêm 1 địa điểm vui chơi, tụ họp về đêm, đáp ứng nhu cầu du lịch của thành phố và quảng bá văn hóa nhân gian của miền Tây Nam Bộ đến với mọi du khách khi đến với Cần Thơ” anh Ngọc chia sẻ.
Khi kinh tế và đời sống tinh thần của nhân dân ngày càng phát triển, công nghệ dần dần thay thế các loại hình vui chơi truyền thống, nhiều hình thức vui chơi, giải trí công nghệ khác ngày càng lấn át các gánh lô tô truyền thống. Những buổi hội chợ hay những con phố có gánh hát Lô tô trở nên thưa dần và rồi Lô tô bắt đầu trở thành ký ức. Vì thế, anh Ngọc luôn đau đáu làm sao để giữ gìn nghệ thuật hát Lô tô, tạo cơ hội cho giới trẻ lẫn trung niên đều tìm đến những gánh Lô tô để được sống lại một ký ức vô cùng tươi đẹp, vừa mới lạ nhưng vừa thân thương.
Lô tô là loại hình giải trí văn hóa dân gian, nở rộ và phát triển cực thịnh ở miền Tây Nam bộ trong thập niên 1980 của thế kỷ XX. Loại hình này có nguồn gốc từ trò Bingo của Ý xuất hiện vào thế kỷ XVI và du nhập vào Việt Nam, trở thành bộ phận nghệ thuật giải trí độc đáo của người dân miệt vườn.
Với nguồn gốc là trò chơi Bingo của các nước phương Tây, người dân Nam Bộ đã cải biến trò chơi ấy thành một bộ môn gần gũi hơn với đời sống thường nhật bằng những điệu lý, câu hò, bài vè,... Trò chơi lô tô thường gắn liền với hình ảnh các đoàn hội chợ lô tô vào các dịp lễ hội hay Tết đến xuân về. Người quản trò sẽ bốc ngẫu nhiên một quả banh trong lồng cầu, sau đó họ sẽ hát một bài hát để gọi tên con số đó. Thông thường từ cuối cùng của bài hát sẽ là từ đồng âm với con số mà họ vừa bốc.
Ví dụ:
“Tề Thiên đại thánh
Đại náo thiên cung
Bị đứt dây thun
Tuột quần chạy trốn”.
Là con số bốn (số 4).
Người chiến thắng sẽ là người đánh dấu đủ 4 số hàng ngang trên cùng một tấm vé được quản trò kêu trước đó. Với cách chơi lô tô này, ngoài sự thú vị của yếu tố may mắn thì cách rao con số cũng là một nghệ thuật vô cùng độc đáo.
H.V
