Từ cơm trắng, chả chim...
Hẳn nhiều người biết câu ca dao tình tứ này:
Cơm trắng ăn với chả chim
Chồng đẹp, vợ đẹp những nhìn mà no...
Trong con mắt của kẻ si tình, chẳng có ai đẹp hơn tình nhân hay vợ của anh ta cả. Ở chiều song song, cũng chỉ có tình lang, người trong mộng của cô ấy là đẹp trai nhất, tài giỏi nhất, hoàn hảo nhất. Mọi phân tích đánh giá về lý trí, gu thẩm mỹ đều vô giá trị trong mắt của kẻ tình si.
Thế mà một đàng lại như miếng chim bồ câu tẩm ướp gia vị, quay trên than hồng nhiệt đều khiến thịt chim dần dần mà chín, dần dần mà tứa mỡ xèo xèo như tiếng tiếng reo hoan lạc, cho đến khi cả con chim chuyển sang màu nâu sậm tỏa hương thơm ngây ngất của mật ong, lá mắc mật... thì ai mà chịu nổi.
Chả chim vốn dĩ là một món ăn cao cấp trong danh sách cao lương mỹ vị của người Việt. Nghe “nem công, chả phượng” thì xa vời quá nhưng mà nếu là chim bồ câu thì kể cũng không có gì phải hối hận đâu nhé!
Cái thứ chim bồ câu non khoảng 15 - 20 ngày tuổi, đạt trọng lượng 4 - 5 lạng, được gọi là chim ra ràng xưa nay vốn được liệt vào những thực phẩm ở thời điểm ngon nhất, bổ dưỡng nhất. Các cụ vẫn cứ thường tấm tắc: “Cau phơi tái, gái đoạn tang, chim ra ràng, gà mái ghẹ” đều là số một trong vị trí của mình.
Chim bồ câu ra ràng chưa có nhiều lông cánh nên chất dinh dưỡng tập trung hết vào thịt. Loại bồ câu này, theo y văn hiện đại, trong thịt chứa nhiều vitamin và khoáng chất rất bổ cho cơ thể, thịt lại mềm, tốt cho việc hấp thụ và tiêu hóa. Còn theo y văn cổ truyền, thịt có tính bình, hơi ấm, vị mặn, rất thích hợp cho việc bồi bổ cơ thể, tăng cường khí huyết.
Đem cái thứ bồ câu ấy mà quay thật khéo, khiến miếng chim giòn bên ngoài, mềm bên trong, nhai được cả xương, hễ cắn vào là mỡ béo tứa đầy chân răng, giải phóng vị ngọt đậm đà của thịt, hương thơm quyến rũ của gia vị. Nhưng không, hãy đặt miếng chim quay đó lên trên một bát cơm dẻo thơm đang bốc khói nghi ngút xem nào.
Chà chà, đó quả một cặp tình nhân hoàn hảo. Những hạt cơm trắng không chỉ toả hương thơm mà còn cả hơi nóng, thứ sẽ khiến miếng chả chim để bên trên tứa mỡ béo ra và thấm quyện vào từng hạt cơm. Một sự gặp gỡ, kết nối, tương tác và hoà hợp hoàn hảo, giữa cơm và thịt, giữa âm và dương.
...đến râu tôm, ruột bầu
Ở trong cuộc sống, nhiều khi sự gắn kết bền lâu nhất chính là sự gắn kết ở chốn thôn dã tầm thường. Chúng ta luôn rưng rưng gọi vợ mình là người vợ tào khang, hay tình cảm vợ chồng là tình nghĩa tào khang. Tào khang cũng chẳng là món gì ghê gớm, chẳng qua đấy là thứ cám xuất hiện trong quá trình xay xát gạo. Cám đấy thường được dùng để nuôi lợn gà nhưng cũng nhiều khi dùng để nuôi người.
Khi tình yêu không còn đem lại những cơn no thì đến lúc dạ dày lên tiếng. Thế nên, tình nghĩa tào khang là tình nghĩa của nồi cháo cám, tình nghĩa sống với nhau ở hoàn cảnh khó khăn tột cùng. Tình nghĩa đó cao cả hơn mọi thứ tình nghĩa, cho dù cháo cám là thấp kém bậc nhất trong chuỗi thức ăn.
Vũ Bằng, trong tạp bút "Thương Nhớ Mười Hai", đã gọi người vợ của mình là người vợ tấm mẳn. Tấm mẳn cũng chính là cám, và người vợ đó đã được Vũ Bằng kính trọng khi vẫn tần tảo gồng gánh gia đình bất chấp người chồng thường quen thói ăn hút, chơi bời .
Thế nên:
Râu tôm nấu với ruột bầu
Chồng chan vợ húp, gật đầu khen ngon.
Ừ thì một đằng “những nhìn mà no”, còn một đằng lại “gật đầu khen ngon”. Ruột bầu và râu tôm cũng có sự liền lạc tương thông tâm ý, khi cùng nhau ăn, cùng nhau nghiền ngẫm, rồi cùng gật đầu tán thưởng cái ngon vi diệu của món canh này, cho dù ruột bầu hay râu tôm đều là thứ bỏ đi, chẳng ai ăn cả.
Ở hoàn cảnh đầy đủ hơn như hiện nay, chẳng có ai “hâm đơ” đến mức đi giã râu tôm lọc lấy nước để nấu với ruột bầu cả. Tuy nhiên, chúng ta cần thấy vẻ đẹp của câu dân ca tình tứ này khi ám dụ đến sự hoà hợp vô cùng khăng khít của 2 thứ thực phẩm là bầu và tôm.
Bầu cùng họ với bí, nhưng bí xanh nấu tôm rất lạc quẻ bởi bí phù hợp với cổ cánh gà hay sườn lợn hơn là tôm. Còn bầu lại hợp với tôm vô cùng, cho dù nấu với thịt tôm tươi hay tôm khô và đặc biệt là với thứ gạch tôm được tạo ra trong quá trình giã vỏ tôm, đầu tôm rồi vắt lấy nước.
Bầu xanh được băm dọc thân ở phần thịt, tạo thành những sợi bầu thanh mảnh, còn phần ruột chứa hạt bị vứt đi. Thả những sợi bầu đó vào nồi nước dùng đang lập lờ những miếng gạch tôm, lập tức miếng thịt bầu trở nên xanh hơn, thấm chất ngọt của tôm vào trong mình và trả lại toàn bộ sự thanh mát, thơm ngọt trong miệng người.
Bầu sánh duyên với tôm quá hợp đi, nhưng phiên bản cấp thấp là ruột bầu và râu tôm cũng có sao đâu? Ruột bầu nhẽo nhưng chắc ăn cũng mát, râu tôm ít gạch nhưng cố gạn thì có lẽ cũng được chút mùi tôm. Chừng đó đủ có một bát canh để cùng ăn và cùng gật gù khen ngon, khen nhau rồi.
Được ngồi ăn cùng nhau một bát canh suông cũng là một diễm cảnh đáng mơ ước của những người đang yêu nhau. “Ngon”, nhưng cái gì ngon? Tình yêu, tình cảm tốt đẹp về nhau đã biến bát canh suông thành một món ăn ngon đến nỗi phải cùng gật gù tán thưởng.
Căn bếp nuôi lửa yêu thương
Có rất nhiều những lời tỏ tình hay bày tỏ tình cảm yêu đương của người Việt gắn liền đến một món ăn nào đó. Dường như, món ăn cũng được người Việt coi là phương tiện tốt nhất để chinh phục trái tim của chàng hoặc nàng. Yêu nhau người ta muốn dành những thứ tốt nhất cho nhau, và còn gì tốt bằng một món ăn ngon.
Nhưng một điểm khá đặc biệt, tình yêu nhân danh món ăn của người Việt mạnh mẽ hơn nhiều. Chúng ta thấy những đôi tình nhân phương Tây khi thề bồi sự yêu đương chung thủy thường viện tới sao, trăng, mây, gió, biển cả, núi non, hay thậm chí là vũ trụ bằng việc xây lâu đài trên cung trăng hay viết thơ tình lên gió...
Còn những đôi uyên ương Việt Nam lại chỉ loanh quanh nơi chái bếp, để mà “yêu nhau cau sáu bổ ba” nghĩa là quả cau nên bổ làm 6 miếng thì chỉ bổ 3 để người yêu có được miếng cau to và ngon. Thậm chí, để thể hiện tình yêu đơn phương mãnh liệt, nàng sẵn sàng “Đói lòng ăn một thúng sim. Uống đôi gánh nước đi tìm người thương”.
Miếng ăn đôi khi còn che khuất cả tình cảm đôi lứa như khi một chàng trai nhớ đến canh rau muống, nhớ đến cà dầm tương trước khi nhớ đến ai đó tần tảo một nắng hai sương. Có phải cái dạ dày của chàng trai to hơn cả trái tim không? Không, không phải đâu, bởi vì canh rau muống đó, cà dầm tương đó cũng do bàn tay của người vợ tấm mẳn kia nấu cho anh ta mà thôi.
Để rõ thêm điều này, chúng ta có thể nhìn cách phân chia thức ăn, gắp qua gắp lại thức ăn của một cặp tình nhân bất kỳ. Hầu như, người con gái sẽ gắp những miếng ngon nhất dành cho người tình của mình, và sau đó, người con trai sẽ gắp những miếng ngon đó trả lại cho cô.
Quá trình gắp đi gắp lại này xuất hiện rất nhiều lần trong một bữa ăn, nhưng không ai thấy đó là điều bất tiện hay thể hiện cả. Cũng bởi vì chỉ có miếng ngon mới bày tỏ được phần nào tình yêu của đôi lứa, thế nên, chàng trai phương xa đã nhớ trước hết đến bát canh rau muống mà chắc hẳn đã được nàng nấu cho ăn nhiều lần.
Cách đây cũng chưa lâu, trong một phiên chợ ở Hà Giang, trong quán ăn bán tạp pí lù cả phở, cả thắng cố, cả mèn mén, tôi có gặp một đôi tình nhân người H’mông. Họ chắc chắn không có nhiều tiền nên vào quán chỉ gọi một bát phở và một bát mỳ tôm úp. Chàng trai H’Mông ga-lăng nên ăn mỳ tôm úp, còn người yêu của chàng đương nhiên xơi phở. Khi chàng trai xé gói gia vị để cho vào bát mỳ, cô gái mới thò tay chấm thử, đưa lên miệng nếm và tỏ vẻ thích thú.
Ngay lập tức, chàng trai dốc hết gói gia vị sang bát phở để cô gái ăn, còn mình cho muối trắng vào bát. Cảm kích sự chân thành của người tình, cô gái đưa mắt nhìn quanh và thấy một lọ hạt tiêu. Với cô, hạt tiêu cũng là thứ gì đó lạ lắm, quý lắm thế nên, cô cầm lọ hạt tiêu rắc tới tấp vào bát mỳ của chàng. Họ nhìn nhau tràn trề hạnh phúc và sung sướng.
Tôi không biết bát phở của cô gái có mặn không còn bát mỳ của chàng trai có cay không, nhưng tôi biết họ đã ăn rất ngon, với sự hợp hoan ở trên đám mây trắng cao vút kia. Chỉ có thân xác họ vẫn ngồi đây, trong quán nhỏ lụp xụp ám khói và trong sự quan sát của một gã dưới xuôi đầy tọc mạch mà thôi.
