ĐI HƠN 20 NĂM VÀ TRƯỞNG THÀNH TRÊN CON ĐƯỜNG TƠ LỤA
Polo đã giới thiệu sự giàu có về văn hóa của Trung Quốc đến Châu Âu, tạo ra sự say mê hàng thế kỷ của phương Tây đối với Châu Á. Cuộc du hành của ông đã ghi dấu như một hành trình huyền thoại mà ít nhà du hành nào trong lịch sử sánh bằng, xét về tác động của nó đối với tâm trí cả người đương thời lẫn hậu thế.
Tác giả Laurence Bergreen đã theo chân Marco Polo đến quê hương của ông ấy - Venice, và khắp Trung Quốc, thăm những nơi đã mô tả, bao gồm Bắc Kinh ở phía đông, Hàng Châu ở phía nam và Côn Minh ở phía tây. Tác giả cũng đã đến thăm Thượng Hải, Đài Loan theo dấu những học thuyết và di vật mà Polo để lại. Đặc biệt đến thăm Mông Cổ và sống trong một lều tròn đơn giản để trải nghiệm Châu Á và sự huyền bí của Mông Cổ như Marco Polo đã làm.
Trong sự pha trộn sống động giữa lịch sử, tiểu sử và du lịch, tác giả đã tách biệt huyền thoại khỏi lịch sử, tường thuật và viết với con mắt tinh tường đến từng chi tiết tạo ra một tài liệu xác đáng nhất về những cuộc phiêu lưu của Polo. “Marco Polo - Từ Venice tới Thượng Đô” hấp dẫn như chính cuộc sống mà nó mô tả. Laurence Bergreen cũng là tác giả của cuốn sách “Columbus - Bốn chuyến hải hành” do Omega+ xuất bản.
“Làm mê hoặc lòng người... Đây là một câu chuyện lịch sử sống động được mô tả với những chi tiết phong phú và được định liệu như một ghi chép chính thức về Marco Polo và những cuộc phiêu lưu của ông ấy trong nhiều thập kỷ tới” - Tucson Citizen nhận xét. “Marco Polo như đang sống giữa chúng ta. Laurence Bergreen, có lẽ là người viết tiểu sử sống động nhất của Mỹ, người đã làm nên một chiến thắng của cảm xúc mê hoặc, một bức chân dung cổ điển mà ngày nay chắc chắn không có một ai có thể khắc họa được tuyệt vời hơn” - Simon Winchester, tác giả The Map That Changed the World đánh giá.
Còn tác giả Laurence Bergreen, trong cuộc trả lời phỏng vấn được thực hiện bởi Penguin Random House đã bày tỏ rằng: “Khi tôi có ý định viết về các nhà thám hiểm, Marco Polo là người tôi nghĩ đến đầu tiên vì sự ảnh hưởng của ông đến Thời đại Khám phá nói chung và đến những nhà thám hiểm khác nói riêng như Magellan và Columbus. Một trong những lý do thôi thúc tôi viết về Marco Polo là tôi tin rằng những chuyến phiêu lưu của ông sống mãi với thời gian. Tôi bắt đầu cuốn sách này bằng việc nghiên cứu về thế kỷ 13 nhưng khi kết thúc dự án tôi nhận ra thế giới khi đó không khác mấy so với thế giới bây giờ. Bản chất của loài người và địa lý không hề thay đổi, những hệ thống đức tin mà ông chứng kiến vẫn còn hiện hữu đến ngày nay.
Marco Polo là một người nổi tiếng nhưng lại có rất ít tài liệu về ông. Đây là một trường hợp hiếm gặp và tôi cũng rất ngạc nhiên khi nhận ra điều này. Có nhiều sách dành cho độc giả nhỏ tuổi và vô số tài liệu học thuật về ông, nhưng gần như chẳng có gì dành cho độc giả trưởng thành phổ thông dù Marco Polo là người nổi tiếng. Marco Polo không cần ai giới thiệu về mình nhưng đó là 500 năm về trước. Giờ đây, di sản của ông cần nền tảng và bối cảnh để giải thích hoàn cảnh mà chúng ra đời.
Marco đã đi hơn 20 năm và trưởng thành trên Con đường Tơ lụa. Như một điều tất yếu, tâm trí của ông trở nên cởi mở hơn với những điều mà ông không thể nào nghĩ ra nếu chỉ sống ở Venice. Tuy nhiên, ông vẫn là một thương nhân từ đầu tới cuối. Ông giao dịch, kiểm kê và đánh giá. Ông hẳn là một nhà bán hàng lão luyện.
Chà, lúc đó Trung Quốc tựa như một gã khổng lồ ngủ say đang bắt đầu thức tỉnh, một vùng đất với những nguồn tài nguyên phi thường nhưng chưa được khai thác tối đa. Người Mông Cổ đang càn quét phương Đông, sang đến Châu Âu và đang có tham vọng chinh phục toàn cầu. Venice của Marco Polo được so sánh với cách trung tâm thương mại lớn hiện nay, chẳng hạn như New York và London, hoặc có lẽ là Paris của thế kỷ 19 - một thỏi nam châm thu hút những người tìm kiếm tiền tài và địa vị - một thế giới hoa lệ nhưng tàn nhẫn, và ẩn bên dưới: Vô hồn. Có rất nhiều đoạn thể hiện rằng Marco cảm thấy nơi đây rất ngột ngạt. Không gian rộng mở của thảo nguyên Châu Á vẫy gọi ông, và cuối cùng giải phóng ông.
Ngày nay có nhiều Marco Polo hơn bao giờ hết. Tôi đang nói về những doanh nhân toàn cầu, những người đi tiên phong trong việc xúc tiến thương mại Đông - Tây. Giống như Marco ngày trước, họ phát hiện ra rằng giao thương là một ngôn ngữ chung có thể vượt qua mọi lằn ranh tôn giáo, chính trị và địa lý”.
Xin giới thiệu tới bạn đọc một số trích đoạn trong cuốn sách này.
KHI THỰC TẾ CÒN XA LẠ HƠN CẢ NHỮNG HƯ CẤU
Hai thập niên du hành đã dạy cho Marco Polo rằng thực tế còn xa lạ hơn cả những hư cấu, nhưng ông đã rất căng thẳng để thuyết phục những người khác về nghịch lý đó. Liệu có nhà văn nào được trang bị những trải nghiệm như của Marco cảm thấy mình dám nói lớn giọng như ông, hay nhà văn đó lại phải cầu xin độc giả chấp nhận những gì mình nói là sự thật? Tuy nhiên, ông lại sở hữu một vốn liếng độc nhất để có thể thuyết phục những người nghi ngờ mình: Đó là những phản ứng cá nhân cũng như bình luận lịch sử về vị hoàng đế quyền lực nhất thế giới, Đại Hãn Hốt Tất Liệt. Nếu không có những miêu tả một nhân vật tầm vóc lớn hơn cả cuộc sống ngoài đời này, ghi chép của Marco, sẽ chỉ là một bản báo cáo đầy màu sắc khác về cuộc sống trên Con đường Tơ lụa. Quá trình phục vụ lâu dài của ông đối với hoàng đế Mông Cổ đã nâng cuốn sách của ông lên một tầm cao khác biệt hoàn toàn; không chỉ là một du khách đơn thuần, ông còn là người dẫn đường có sức lôi cuốn ở thời đại hình thành mối giao kết của hai nền văn minh, đóng vai trò trung gian và tuyệt vời nhất, sống để kể câu chuyện về những gì ông đã trải qua.
Tuy nhiên, Marco cũng không thể kể hết mọi thứ ông đã trải qua. Khi Đại Hãn Hốt Tất Liệt bước vào thời kỳ suy yếu, Marco đã không thể mô tả được gì về hoàn cảnh đó. Ở những vùng đất khác, ông đột ngột thể hiện lòng nhiệt tình đối với phụ nữ, hoặc đối với nghệ thuật, hoặc thậm chí là tôn giáo, mà ông vứt bỏ ngay khi ông nâng chúng lên, như thể ông là một thương gia trong một cái chợ, cầm nắm, xem xét và từ chối những thứ hàng hóa đặt trước mặt ông. Khả năng nhận thức lịch sử của ông là không đáng tin cậy, bất chấp những nỗ lực học hỏi của ông. Ông biết nhiều thứ mỗi thứ một chút, nhưng ông vẫn chỉ là một tay mơ mang hào quang giả tạo mà thôi.
Ba thế kỷ sau cái chết của Marco, cuốn sách hướng dẫn đến Venice của Francesco Sansovino, trong đó có những xem xét Nhà thờ xứ San Lorenzo, đã đề cập đến nhà du hành người Venice kết hợp với đề cập đến Columbus, nhà hàng hải và nhà thám hiểm người Genoa: “Dưới cổng vòm phía trước nơi chôn cất Marco Polo, mang họ Milione, người viết cuốn Những chuyến du hành về những vùng đất mới, cũng là người đầu tiên trước Christopher Columbus, đã phát hiện ra các quốc gia mới”. Nếu Marco còn sống để nhận những tưởng thưởng này, ông có lẽ sẽ sẵn sàng đón nhận chúng, mặc dù ông có lẽ không nghĩ mình là một nhà thám hiểm về những vùng đất vô danh mà là một thương gia du hành đặc biệt theo các tuyến đường truyền thống, quan sát thế giới cổ đại ở Châu Á và Ấn Độ. Những vùng đất và dân tộc mà ông tìm hiểu kỹ chỉ mới quanh quẩn ở Châu Âu.
Vào năm 1685, danh tiếng của Marco ở Venice đã được đảm bảo. Trong lịch sử giáo hội bách khoa của mình, Tomaso Fugazzoni, mô tả các sửa chữa Nhà thờ xứ San Lorenzo, đã nhận xét, “Ở trung tâm của cổng vòm phía trước là nơi chôn cất của Marco Polo, nhà du hành nổi tiếng nhất, một người Venice cao quý nhất”.
Thành viên nhà Polo còn sống, và đã kế thừa di sản, Fantina, con gái lớn nhất trong ba cô con gái, và cô đã bất đắc dĩ phải làm một đương sự kiên trì. Hồ sơ cho thấy cô thường xuyên đi lại trong tòa án để thưa kiện nhằm bảo vệ di sản mà cô nhận được từ cha mình; ngày 4 tháng 8 năm 1362, cô tuyên bố rằng người chồng quá cố của mình đã lừa đảo chiếm đoạt di sản của cô trước khi ông ta chết ở thuộc địa của thành quốc Venice. Trong nhiều thập niên sau đó, thành viên trong nhà Polo đã tranh cãi nhau nhằm tranh giành tài sản của gia đình, bao gồm vàng, gia vị, vải vóc và bất động sản. Không một ai trong số họ tỏ ra quan tâm hoặc tiếp tục thưa kiện tài sản lớn nhất của Marco, biên niên sử những chuyến đi của ông. Sứ mệnh đó được giao cho những người khác, khi các bản thảo được phổ biến khắp Châu Âu.
GIẢI CỨU NHỮNG DÂN TỘC QUAN TRỌNG KHỎI CÁI NHÌN MÙ MỜ CỦA CHÂU ÂU
119 phiên bản bản thảo sớm nhất của cuốn sách của Marco vẫn còn tồn tại đến ngày nay. Tất cả đều khác nhau. Một phiên bản đầu tiên, theo phương ngữ Tuscan, có thể đã được soạn khi Marco còn sống. “Những chuyến du hành” sớm xuất hiện trong các ngôn ngữ Châu Âu khác, bao gồm tiếng Venice, tiếng Đức, tiếng Anh, tiếng Catalan, tiếng Aragon, tiếng Gaelic và dĩ nhiên là tiếng Latin. Ngược lại, nỗi hoài nghi của người Venice đã biến Marco thành một nhà tiên tri không được vinh danh trên chính quê hương mình. Dante, người đương thời với ông, không bao giờ đề cập đến ông (mặc dù một số học giả tin rằng họ đã phát hiện ra một tài liệu tham khảo ghi chép bằng mật mã bàn về nhà du hành này). Trong tất cả các bản thảo đầu tiên, chỉ có hai bản lưu hành tại thành phố quê hương của Marco, và chúng có niên đại năm 1445 và năm 1446, gần 150 năm sau khi Marco sống trong lao tù với Rustichello. Một số ít người may mắn có thể đã tham khảo một bản sao công khai của cuốn sách này - một phiên bản không được biết tên - được cho là bị buộc vào Cầu Rialto, ở trung tâm khu thương mại thành quốc Venice. Bị náo động bởi những thương gia và những người buôn bán hay cãi nhau, những độc giả tận tâm sẽ chỉ tập trung ở một thế giới khác, một người sống dưới thời Đại Hãn Hốt Tất Liệt, những cung tần quyến rũ của ông, và những đội quân vô hạn của ông - họ là giới tinh hoa trong cuộc hành trình của Marco Polo, với số lượng không ít hơn tưởng tượng của ông.
Bản thảo gây xúc động của Marco cuối cùng đã trở thành tri thức chung. Trong thực tế, tác phẩm được phổ biến chậm chạp, từ một bản sao viết tay trong quá khứ, đòi hỏi hơn một thế kỷ để giành được một vị trí vĩnh viễn trong ý thức lịch sử và văn học Châu Âu. Cuối cùng Marco Polo đã đạt được địa vị của một người chuyển giao văn hóa, một trong những cá nhân hiếm hoi có trải nghiệm rộng lớn, là hiện thân của người truyền tải toàn bộ phong tục tập quán của thế hệ trước cho các thế hệ tiếp theo. Nền văn hóa này thuộc về nhà du hành và thương gia toàn cầu, bao gồm nhiều nền tiểu văn hóa, như tiểu văn hóa Mông Cổ, Trung Hoa, Tiểu lục địa Ấn Độ và các bộ lạc Châu Á. Chiều kích của ông mở rộng từ Armenia đến Zanzibar. Bức tranh của ông về các nền văn hóa này, và đặc biệt là về Trung Hoa, đã trở thành nguồn thông tin chính của Châu Âu về các nền văn hóa đó cho đến thế kỷ XIX. Marco cung cấp cho Châu Âu một bức tranh không chỉ về thế giới, như tiêu đề ban đầu ông đã hứa hẹn, mà còn về một nửa còn thiếu của thế giới đó. Trong quá trình đó, ông đã giải cứu những dân tộc quan trọng và các sự kiện trong các vùng đất khác khỏi cái nhìn mù mờ vốn tràn ngập Châu Âu.
Columbus cẩn thận chú thích một bản sao của ghi chép của Marco, trong bốn chuyến hải hành mà ông đã thực hiện đến Tân Thế giới, khi người dẫn đường người Genoa đã cố gắng đầy vô ích trong quá trình tìm kiếm Trung Hoa mà Marco Polo đề cập đến trong ghi chép. (Có thể nói rằng Marco đã gây ra nhầm lẫn thay vì truyền cảm hứng cho Columbus khi ông cho rằng Trung Hoa nằm gần Biển Caribe.) Trong bản sao cá nhân bản dịch tiếng Ý của “Những chuyến du hành”, Columbus đã ghi chú rất nhiều cho thấy rằng ông đặc biệt chú ý đến những vụ mùa tiềm năng hái ra tiền của các loại cây trồng mà Marco đã đề cập như hạt tiêu, quế và đinh hương, vốn là tất cả những sản vật mà Columbus mơ ước nhập khẩu vào Châu Âu với lợi nhuận vô cùng lớn. Và, hy vọng sẽ đi tiếp con đường nhà Polo đã trải qua, ông dự định gặp gỡ Đại Hãn và gửi đến Đại Hãn những lá quốc thư từ Vua Ferdinand và Nữ hoàng Isabella của Tây Ban Nha, nhà tài trợ hoàng gia của ông, và khai hóa Đại Hãn đến với nền văn hóa phương Tây, đặc biệt là Ki-tô giáo, song ông không nhận ra rằng Đế quốc Mông Cổ đã trở thành quá khứ.
“Những chuyến du hành” đã truyền cảm hứng cho một nhà du hành ấn tượng khác, một nhà ngoại giao trẻ có tên là Antonio Pigafetta, nhà biên niên sử chính thức ghi chép về những cuộc thám hiểm vòng quanh Trái Đất của Ferdinand Magellan, bắt đầu vào năm 1519. Một trong số 18 người sống sót sau cuộc thám hiểm thảm khốc đó, Pigafetta đã ghi chép về cuộc thám hiểm vòng quanh Trái Đất của mình nhằm so bì với người anh hùng trong lòng mình, một người Venice cùng chí hướng, Marco Polo.
Dù không đầy đủ và không nhất quán, “Những chuyến du hành” vẫn là một kiệt tác còn dang dở dành cho những thế hệ nhà du hành và kẻ mơ mộng huyễn tưởng kế tiếp.
Mặc dù Marco Polo gần như đã bị biết bao thời đại lãng quên, cuốn sách của ông vẫn được coi là một tác phẩm ở đó hiện lên sự pha trộn không thể phân loại giữa thực tế và hư cấu, một cuốn từ điển địa lý về những vùng đất đã hoang dã vừa đủ dùng. Tình trạng đó bắt đầu thay đổi vào thế kỷ XIX, khi các nhà nghiên cứu cố gắng thiết lập trật tự trong nghiên cứu về Polo và tạo ra một phiên bản thẩm quyền của ghi chép của ông. Cuốn sách của Marco được nhìn nhận như một biểu hiện của orientalisme (làn sóng phương Đông), vốn là một trào lưu nghệ thuật và tư tưởng Châu Á thịnh hành, trong trào lưu đó, người Pháp đứng ở vị trí tiên phong. Năm 1824, Société de Géographie (Hội Địa lý), có trụ sở tại Paris, đã coi cuốn sách là một kho dữ liệu chứa thông tin nói chung đáng tin cậy về một lục địa từng không thể tiếp cận, và nó đã thu hút những nhóm nhà nghiên cứu đầy ngưỡng mộ mới mẻ. Những gì đã từng nghe dường như chỉ là tưởng tượng đã được quan sát thấy ngày càng nhiều trong lịch sử.
KHẢ NĂNG TỰ TRỞ THÀNH CỦA CON NGƯỜI LÀ VÔ GIỚI HẠN
Marco Polo không chỉ đơn thuần là một nhà du hành; ông còn là một người tham dự vào lịch sử của thời đại mình. Ông trưởng thành từ cậu bé 17 tuổi ngây ngô dưới cái bóng của cha và chú lên đến một viên quan thượng thư tài ba đảm lược phục vụ cho vị hoàng đế quyền lực nhất thế giới. Cuốn sách của ông là một ghi chép về những câu chuyện lịch sử mà ông đã chứng kiến, và ở một mức độ hạn chế, cuốn sách đó còn mang tính thời thượng. Có lẽ không một cá nhân nào có thể hoàn thành tất cả các sứ mệnh văn học và lịch sử mà ông từng đặt ra cho mình; phạm vi kiến thức và những khoảng cách địa lý mà ông bao quát được trong tầm mắt là quá lớn, vượt xa tầm vóc của một quý ông của cuối thế kỷ XIII và đầu thế kỷ XIV, những người vốn không đủ tầm để thảo luận về những điều đó một cách chính xác hoàn toàn. Nhưng trong nỗ lực đầy tham vọng, ông đã mở rộng giới hạn kiến thức, trải nghiệm và trí tưởng tượng của con người.
Đối với những người sẵn sàng chấp nhận tầm nhìn của ông, ghi chép của Marco mang lại một bản thảo lấp lánh lăng kính vạn hoa về các nền văn hóa phương Đông và phương Tây, tiết lộ những khía cạnh tiềm ẩn cho người đọc sẵn sàng thưởng thức những nhược điểm thỉnh thoảng xuất hiện của ông. Tuy nhiên, Marco không phải là một nhà thám hiểm theo ý nghĩa hiện đại, được định hướng mục tiêu, khoa học. Ông là nhà du hành sẵn sàng đi đến bất cứ nơi nào cơn gió của số phận cuốn ông tới. Ông vẫn cởi mở với những trải nghiệm mơ hồ, liên tục điều chỉnh thái độ của mình với những con người, địa điểm và sự kiện hiển hiện trước mặt ông. Do không mang theo sứ mệnh trên vai, ông trở thành nhà du hành hòa nhã và tốt bụng nhất trong những du khách. Mặc dù ông tự nhận mình là một Ki-tô hữu vào lúc bắt đầu chào đời, và khi từ giã thế gian, nhưng cả cuộc đời ông, ông đã thay đổi đức tin liên tục từ Islam giáo, Phật giáo cho đến các nhóm tôn giáo khác. Thông qua những ví dụ, ông đã dạy cho người khác biết rằng khả năng tự trở thành là vô giới hạn. Trong thế giới quan của ông, cái thực và cái kỳ diệu hòa trộn một cách tự do - đôi khi hài hòa, đôi khi xung đột với nhau.
Với niềm tin dễ uốn nắn và thiếu mục đích sống, ông hoàn toàn không giống những nhà thám hiểm sau này. Thế giới của ông là một nơi bị mê hoặc, một nơi đầy rẫy rồng, linh hồn và quỷ dữ. Và đó là một thế giới mà phép thuật và logic cùng tồn tại, mặc dù chúng hiếm khi trùng hợp.
Thế giới mà Marco Polo đã khám phá theo rất nhiều cách khác nhau trong lịch sử, nhưng những đường nét quan trọng thuộc về chân dung của ông lại mang tính thời đại nổi bật. Là một thương gia, ông hiểu rằng thương mại là bản chất của mối quan hệ quốc tế và nó vượt qua các hệ thống chính trị và niềm tin tôn giáo, tất cả những điều này, theo mô tả của Marco, đều đang tự giới hạn. Trong khắp thế giới của Marco, mọi người sống theo nền chính trị tuyệt đối và tinh thần tuyệt đối, nhưng ông nhận ra rằng trong một thời đại hỗn loạn, luôn thay đổi, điều tuyệt đối duy nhất chính là sức mạnh của niềm tin.
Cuốn sách của Marco, thật ngạc nhiên, đã được ứng dụng trong lĩnh vực bản đồ học. Có lẽ đánh giá cao nhất dành cho kỹ năng hành trình địa lý của Marco là của Fra Mauro, người sở hữu bản đồ nổi tiếng về thế giới, có niên đại từ năm 1459 và vẫn được trưng bày tại Biblioteca Nazionale Marciana ở Venice, bao gồm các đặc điểm thu thập được từ “Những chuyến du hành” của Marco.
Từ năm 1368, hoàng đế đầu tiên của nhà Minh, Chu Nguyên Chương, đã đẩy lui người Mông Cổ trở về vùng biên giới khởi nguồn tận phương bắc. Đồng thời, liên bang lỏng lẻo của các quốc gia do người Mông Cổ kiểm soát trải dài khắp lục địa Châu Á đã tan rã, dẫn đến Islam giáo lan rộng khắp Ba Tư. Không có lực lượng Mông Cổ đảm bảo an toàn, nhánh phía bắc của Con đường Tơ lụa rơi vào tình trạng hoang phế. Nếu Marco trở lại Châu Á trong những năm cuối đời, ông sẽ rất hoang mang khi biết rằng tấm kim bài mà Hốt Tất Liệt ngự ban cho ông đã trở thành một hiện vật của một thời đại đã mãi mãi trôi qua. Và ông sẽ vô cùng ngạc nhiên khi “Những chuyến du hành” của ông thậm chí còn tồn tại lâu hơn Đế quốc Mông Cổ dường như bất khả chiến bại đến hàng thế kỷ. Ngay cả ngày nay, thế giới vẫn chưa thể bắt kịp những cuộc du hành của Marco Polo.
