MT có từ ngàn xưa
Nói đến MT, trước hết phải là coca, cần sa, thuốc phiện rồi mới đến MT tổng hợp (nhóm amphetamin, thuốc ngủ và an thần kinh)..., nhưng những năm gần đây nhiều loại MT mới đang soán ngôi MT cổ điển, trong đó có những loại mới được phát hiện, có loại được phát triển từ những tinh chất của MT cổ điển như coca, cần sa, opiat... Gọi là mới, thực ra là mới xuất hiện ở Việt Nam, trong khi những chất này được con người khai thác tác dụng MT từ lâu, hiện đang “miệt mài” điều chế những chất MT mới từ những chất cũ hoặc pha trộn nhiều loại có tác dụng MT và đều là những loại độc hại, nguy hiểm gấp nhiều lần.
Theo dòng lịch sử, nấm “ma thuật” được cho là đã sử dụng 9.000 năm TCN; cộng đồng người Nam Mỹ đã nhai lá coca với vôi 8.000 năm TCN; Viện Bảo tàng TP. New York, hiện đang lưu giữ bức điêu khắc nổi, nguồn gốc từ cung điện Vua Ashurnasirpal II (870 - 879 TCN), ở Nimrud, nước Assyria (miền bắc Irag ngày nay), tạc vị thần ôm bó hoa... anh túc; ghi chép về cần sa cổ nhất, 440 TCN, của nhà sử học Hy Lạp Herodotus, tả người Scythia (hay Scyth, nguồn gốc Iran, thống trị thảo nguyên Hắc Hải từ TK 7 - 8 TCN, được coi là tiền Ấn - Âu, một dân tộc du mục, cưỡi ngựa, chăn thả gia súc), tắm hơi cần sa: “Người Scythia lấy một ít hạt của loại cây gai này (gai dầu, tài mà, bồ đà, gai mèo...) bọc trong lá, đặt nó vào những hòn đá nung nóng, lập tức nó bốc khói và tỏa ra thứ hơi làm cho những người Scyth la hét vì thích thú”... Hầu hết tinh chất trong các cây MT ban đầu được chiết xuất với mục đích chữa bệnh, chẳng hạn năm 1830, chiết xuất từ cây cần sa chất có tác dụng hạ huyết áp, an dịu thần kinh. Năm 1859, dược sĩ Albert Nieman, ở đại học Gottingen (Đức) chiết xuất được chất cocain trong cây coca và năm 1883, cocain được một BS thử nghiệm với binh lính Đức, cho thấy hồi phục sức khỏe đáng kinh ngạc; năm 1884, phát hiện tác dụng giảm đau của cocain ở bệnh nhân lao phổi, hen suyễn, đau thần kinh liên sườn, đau răng và được dùng để gây tê phẫu thuật; người ta trộn cocain vào thuốc bổ, kẹo, bánh và nước giải khát. Nhiều người, cả tầng lớp thượng lưu như nữ hoàng Victoria, nhà văn Pháp chuyên viết chuyện khoa học viễn tưởng Jules Gabrien Verne... rất ưa thích cocain và những đồ ăn có cocain. Năm 1803, dược sĩ người Ðức, Friedrich Sertuerner, chiết xuất được chất morphium, hoạt chất mạnh nhất của cây anh túc, có tác dụng giảm đau, gây ngủ rất mạnh, ông lấy tên vị thần ru ngủ Hy Lạp, Morpheus đặt tên cho “đứa con tinh thần” của mình và sau này gọi là morphin; 1832 và 1848 chiết xuất được codein, papaverin từ cây anh túc; 1950, tinh chất anh túc dùng để trị đau, ho và tiêu chảy. Chất amphetamin đầu tiên được tổng hợp năm 1887, năm 1932 dùng điều trị hen phế quản, sổ mũi và năm 1937 dùng chữa bệnh ngủ rũ, Parkinson sau viêm não, chứng trầm cảm hay những ca ngộ độc thuốc ngủ, thuốc an thần kinh... Tuy nhiên, con người nhanh chóng khai thác tác dụng phụ (kích thích thần kinh trung ương) của những loại “thuốc” này và cũng nhanh chóng tràn trề thất vọng. Thuật ngữ MT ra đời từ cảm xúc kỳ lạ, huyền ảo, khoái cảm, đê mê, đờ đẫn do những loại “thuốc” này mang lại và cũng rất nhanh chóng khiến con người hoàn toàn lệ thuộc vào chúng.
Ở Việt Nam trước đây, người ta nghiện thuốc phiện nhưng rất ít, sau đến heroin mà cha đẻ của nó là nhà hóa học Felix Hoffmann, tập đoàn Bayer (Đức). Ngày 21.8.1897, Felix pha chất diacetylmorphin do ông ta điều chế được với tá dược để chế thuốc giảm đau với ý định thay thế chất morphin gây nghiện. Sau thí nghiệm, thấy cá, chuột lang và mèo không ngộ độc, họ liền thử nghiệm với các nhân viên nhà máy và con cái họ. Không thấy ai ngộ độc hoặc chết và cũng chưa thấy ai nghiện. Không làm thử nghiệm rộng rãi, loại thuốc mới này được tung ra thị trường với tác dụng giảm ho, giảm đau cực kỳ công hiệu. Báo chí đã giật những tít ca ngợi thuốc như “Con người sẽ không biết ho là gì nữa”. Cho rằng việc điều chế được diacetylmorphin là kỳ diệu, một chiến tích anh hùng, nên các ông chủ Bayer đã lấy từ "heroisch" - tiếng Đức nghĩa là "anh hùng" để đặt tên thuốc là "heroin". Từ khi đăng ký thương hiệu cho tới những năm 1930, Bayer đã bán heroin tinh khiết khắp thế giới. Khi loài người biết được heroin gây nghiện nhanh hơn morphin nhiều lần thì đã muộn, heroin đã làm hàng triệu con nghiện tử vong do sốc khi tiêm tĩnh mạch.
Cho đến năm 2008, ở Việt Nam heroin được sử dụng đến 88,13%, có nhiều ca tử vong do sốc heroin thì sau năm 2008 bắt đầu giảm vì con nghiện chuyển sang dùng nhiều hơn MT nhóm amphetamine, loại này chỉ uống, không tiêm, ít gây chết hơn và 2 loại amphetamine được ưa chuộng là Meth Amphetamine (có thể trộn thêm Amphetamine cổ điển hoặc Niketamid - thuốc kích thích hành não, tăng cường tuần hoàn, hô hấp) và Methylene Dioxyl Meth Amphetamine (MDMA). Do không am hiểu về nhóm MT này nên không ít người gọi hai hay vài chất trong nhóm là những loại MT khác nhau. Thực chất amphetamine là một nhóm MT tổng hợp, nghĩa là hoàn toàn điều chế mới, trong khi (ví dụ) chất diacetylmorphin là bán tổng hợp từ morphin (gắn 2 gốc acetyl vào morphin) được chiết xuất (tinh chất - extractum) từ nhựa cây anh túc, tương tự từ kháng sinh penicilin chiết xuất từ nấm, người ta bán tổng hợp được kháng sinh mới là ampicilin. Nhóm Amphetamine tác dụng kích thần gây hưng phấn, khoái cảm, chống mệt mỏi, liều cao kéo dài phát sinh hoang tưởng, ảo giác, gồm vài chục chất có cấu trúc hóa học gần giống nhau (thêm, bớt các gốc hữu cơ, vô cơ, nguyên tố á kim), khác nhau ở chỗ tác dụng MT mạnh, yếu và mức độ độc. Chỉ riêng Meth Amphetamine và MDMA đã có cả chục tên lóng như “ice”, “hàng đá” (tên lóng thông dụng nhất của Meth Amphetamine) vì ở dạng tinh thể; “lắc” (tên lóng thông dụng nhất của MDMA) là gọi lóng theo tác dụng, uống vào lắc thâu đêm không biết mệt; “hồng phiến” vì viên thuốc có màu hồng (tuy chất Meth Amphetamine có cả viên nén màu trắng, xanh, vàng) và rất nhiều tên lóng khác như adam, thuốc điên, chúa, hoàng hậu, max, xìke (SK), mecsydes, ecstasy, kẹo, viên lắc, M & M, XTC, Fing Tao...
Leo thang nguy hiểm
BS Nguyễn Trung Nguyên, phụ trách trung tâm chống độc, BV Bạch Mai nói, trước đây trung tâm cấp cứu hầu hết là các ca ngộ độc heroin, mỗi tháng vài ca, nhưng khoảng 10 năm gần đây chỉ vài ca/năm, thay vào đó là các ca ngộ độc MT tổng hợp. Trước đây nhập viện vì "hàng đá" với các triệu chứng kích thích, loạn thần, ảo giác, không có tử vong, nhưng nay thì hôn mê, co giật, loạn nhịp tim, huyết áp... đe dọa tính mạng và tử vong; “đá” độc gấp 500 lần heroin và nếu sốc, tử vong khoảng 60%. Trong vụ “Trip to the Moon” ở công viên nước Hồ Tây, Hà Nội, đêm 16.9 vừa qua, 7 người tử vong với 5 người hôn mê đều dương tích với “đá”, “lắc”, cần sa và thủ phạm gây hôn mê, chết là “đá” và “lắc”, bởi cần sa tuy gây ảo giác nhưng hiếm gây hôn mê, tử vong. Nhân chứng tên Bình kể: “22h20, vài người đang nhảy điên cuồng bất ngờ ngã gục, kiệt sức, một số mệt mỏi ngồi thụp xuống bất động, không thể tìm lối ra trong biển người. Đám đông trở nên xôn xao, chen lấn và ra sức xô đẩy, thêm những người nữa ngã, tiếng la hét xen với tiếng âm nhạc ngắt quãng. Đúng lúc ấy, mình thấy 3 người bên cạnh đổ xuống sàn, bất tỉnh, họ chỉ cách mình vài chục cm. Những người không biết tình hình vẫn nhảy”. “Đá” gây tổn thương tim, co mạch và sau khi đã nhảy cuồng loạn, la hét hơn 5 giờ (từ 17h), năng lượng cạn kiệt, nếu dùng thêm MT hay uống rượu sẽ sốc, suy hô hấp, truỵ tim mạch hoặc vỡ mạch, hôn mê sâu; sẽ rất nguy hiểm nếu dùng cùng nhiều loại MT. Với “đá”, liều dưới 0,5mg sẽ hưng phấn, mất ngủ, nói nhiều, nhảy nhót, quan hệ tình dục quá mức; trên 0,5mg hưng cảm tột độ; trên 10mg nhịp tim tăng bất thường, ngộ độc, mê sảng, nguy cơ tử vong. “Lắc” còn kích thích tăng thân nhiệt, người nóng như bị sốt, nhiệt độ quá cao sẽ đột quỵ, tổn thương não, tử vong tức khắc.
Bộ CA thống kê, hiện có gần 100 loại MT, ngoại trừ cần sa (hoạt chất có tác dụng MT là Tetrahydrocannabinol - THC) ít độc hơn thì những loại được coi là “mới” ở Việt Nam đều rất độc, là lá Khát; “muối tắm” gồm mephedrine và cathinone (tinh chất lá Khát); cỏ Mỹ (K2/spice, cỏ Úc, cỏ Canada) là lá Khát tẩm tinh chất cần sa; LSD (lysergic axit diethylamide - chất gây ảo giác mạnh nhất) dưới dạng tem giấy, bùa lưỡi; ketamin; GHB (gamma hydroxybutyrate); “nước vui” (trà sữa). Từ tháng 3 - 4.2012, ở TPHCM và Hà Nội xuất hiện Para Methoxy Methamphtaine (PMMA, “bột gà”, “Mitsubishi”...), điều chế năm 1973 ở Canada, gây nhiều tử vong do độc gấp bội ‘lắc”, đã bị các nước Âu, Mỹ cấm và “hồi sinh” đầu TK XXI. Tháng 7.2018, Viện Khoa học hình sự thông báo phát hiện chất 5FR-MDMB-PICA - chất cần sa tổng hợp, kích thích, gây ảo giác trong mẫu thảo mộc khô cắt nhỏ; N-Ethylpentylone, kích thích thần kinh TƯ mạnh tương tự cathinone trong mẫu viên nén màu hồng và đều chưa có trong danh mục kiểm soát MT Việt Nam.
Theo nhiều nhân chứng thì ở lễ hội “Du hành mặt trăng” chiều tối 16.9, người ta bán công khai bóng cười, chứa chất Dinitơ monoxyt (N2O), gây cười điên dại, bất tận...
“Nền kinh tế ma túy” huy động khoảng 400 tỉ USD, tác động không nhỏ đến thị trường tiền tệ thế giới và thực sự khuynh đảo kinh tế nhiều quốc gia. Lợi nhuận từ MT là khổng lồ, chẳng hạn năm 1839, tiền bán thuốc phiện ở Trung Hoa chiếm 34% tổng thu nhập kinh tế Anh và năm 1875 là 41%. Vì thế, đã có hai cuộc chiến tranh nha phiến (1840 - 1842); (1856 - 1860) do Anh và Anh - Pháp phát động đánh nhà Thanh đại bại, đầu hàng với những áp đặt “thắt cổ“ về bán thuốc phiện và trồng cây anh túc. Lãi khổng lồ là nguyên nhân các chất MT luôn leo những nấc thang nguy hiểm. Phải thẳng tay tiêu diệt vấn nạn này chứ không phải chỉ là “hồi chuông dóng lên“ bởi chúng ta đã “dóng chuông” quá nhiều rồi!
