Luật Bảo vệ môi trường 2020 gây chú ý với quy định cá nhân, tổ chức, hộ gia đình nào xả càng nhiều rác thải, chất thải sẽ phải trả chi phí nhiều hơn. Kể từ khi luật được Quốc hội thông qua, sau 1 năm, chúng ta đã chuẩn bị được gì cho việc đưa luật vào thực thi thưa ông?
- Trong thời gian qua, Bộ TNMT đã chủ trì xây dựng và đang trình Chính phủ xem xét, ban hành Nghị định hướng dẫn chi tiết Luật Bảo vệ môi trường, trong đó có nội dung về quản lý chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) . Hiện nay, bộ cũng đã hoàn thiện dự thảo thông tư hướng dẫn, bao gồm các nội dung trên và sẽ ban hành khi Nghị định hướng dẫn chi tiết luật được ban hành. Bộ TNMT trong thời gian qua cũng phối hợp tổ chức tuyên truyền, phổ biến các quy định của luật nhằm đưa các quy định vào thực tiễn.
Thực tế cho thấy hiện nay các hộ gia đình gần như chưa quan tâm đến vấn đề này, thậm chí nó sẽ phát sinh một số vấn đề như: Việc thu phí rác thải theo cân sẽ dễ dẫn đến tình trạng nhà này bỏ rác sang nhà kia hoặc vứt rác nơi công cộng để né phí. Hoặc người dân có thể chấp nhận mức phí cao hơn thay vì kiểm soát lượng rác thải ra. Phía Tổng cục có ý kiến như thế nào về vấn đề này?
- Hiện nay, một trong những nguyên nhân dẫn đến bất cập trong công tác quản lý CTRSH là do chưa thực hiện được việc phân loại tại nguồn và chưa áp dụng được triệt để nguyên tắc người phát thải phải trả tiền. Trong khi đó, hầu hết kinh phí thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH được chi trả bởi ngân sách nhà nước. Việc thu nguồn kinh phí này tại các địa phương hầu hết được thực hiện thu bình quân theo hộ gia đình, một số địa phương thu theo số nhân khẩu của hộ gia đình mà chưa thu theo thực tế khối lượng chất thải phát sinh hoặc các loại chất thải phát sinh. Điều này dẫn đến không khuyến khích việc giảm thiểu, tái chế, tái sử dụng chất thải phát sinh, đồng thời không khuyến khích việc phân loại chất thải tại nguồn.
Khi quy định kinh phí thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải được thu thông qua khối lượng hoặc thể tích, việc phát sinh nhiều chất thải đồng nghĩa với việc phải trả nhiều tiền hơn, do đó sẽ khuyến khích tổ chức, cá nhân giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế chất thải, hạn chế lượng chất thải ra môi trường, đồng thời thực hiện được nguyên tắc người phát thải phải trả tiền.
Với mục đích vậy, Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã quy định kinh phí thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH phát sinh từ hộ gia đình, cá nhân được thực hiện theo nguyên tắc dựa trên khối lượng hoặc thể tích thay vì hình thức thu bình quân. Đây là quy định trên nguyên tắc, để đảm bảo tính khả thi thì Luật cũng đưa ra một số quy định liên quan như sau:
Quy định UBND cấp tỉnh quy định cụ thể lộ trình, hình thức và mức thu giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH theo khối lượng, chủng loại phát sinh; Quy định đơn vị thu gom, vận chuyển CTRSH có quyền từ chối thu gom, vận chuyển CTRSH của hộ gia đình, cá nhân không phân loại và không sử dụng bao bì đúng quy định và thông báo cơ quan có thẩm quyền để kiểm tra, xử lý theo quy định pháp luật.
Với những quy định trên và sự vào cuộc của toàn xã hội, quy định này sẽ dần đi vào cuộc sống, góp phần bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.
Nhiều ý kiến đang lo ngại rằng việc thực hiện sẽ khó khăn do người thu gom sẽ phải mang theo cân để cân rác cho từng hộ? Hay từng hộ sẽ tự cân rác? Tiêu cực sẽ rất dễ xảy ra trong những tình huống này, xin ông nêu quan điểm?
- Cần phải làm rõ rằng là Luật quy định giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH được tính toán theo dựa trên khối lượng hoặc thể tích chất thải đã được phân loại. Như vậy có thể thấy việc thu giá được thực hiện theo nguyên tắc việc phát sinh nhiều chất thải đồng nghĩa với việc phải trả nhiều tiền hơn, không nhất thiết phải theo khối lượng mà có thể theo thể tích.
Mặt khác, theo quy định của luật, Bộ TNMT hiện đang xây dựng hướng dẫn việc thực hiện quy định về thu giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH theo khối lượng hoặc thể tích chất thải tại dự thảo thông tư. Theo đó, một trong những hình thức là thu theo bao bì đựng chất thải, trong đó giá bán bao bì bao gồm giá thành sản xuất bao bì và giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH; mỗi loại bao bì đựng CTRSH có thể tích khác nhau tương ứng với mức giá bán khác nhau. Thông tư cũng đưa ra quy định các địa phương có thể lựa chọn các hình thức khác, miễn là theo được nguyên tắc phát sinh nhiều chất thải đồng nghĩa với việc phải trả nhiều tiền hơn như đã nói ở trên.
Theo Khoản 7, Điều 79 Luật này thì căn cứ thu phí rác thải dựa theo khối lượng và thể tích được thực hiện chậm nhất là ngày 31.12.2024. Tức trong khoảng thời gian từ 1.1.2022 đến 31.12.2024 tùy vào từng địa phương, quy định tính phí rác thải dựa trên khối lượng có thể được áp dụng ở các thời điểm khác nhau. Điều này liệu có khiến các địa phương có suy nghĩ “vẫn còn thời gian” để chần chừ việc thực thi luật này thưa ông?
- Khi xây dựng dự thảo Luật BVMT 2020, Chính phủ, Quốc hội đã tính toán kỹ đối với lộ trình thực hiện các quy định nêu trên do để thực hiện có hiệu quả thì cần có giải pháp đồng bộ về thu gom, vận chuyển, công nghệ xử lý cũng như các điều kiện về hạ tầng kỹ thuật khác. Do đó, việc đưa ra lộ trình chậm nhất đến ngày 31.12.2024 là phù hợp.
Mặt khác, các địa phương khác nếu có điều kiện thực hiện trước thì cũng sẽ là mô hình để các địa phương đi sau học tập, rút kinh nghiệm, đảm bảo thực hiện có hiệu quả hơn.
Để làm được những điều đó, chúng ta cần sự chung tay của cả cộng đồng như thế nào thưa ông?
- Điều 4 Luật BVMT đã nêu nguyên tắc bảo vệ môi trường là quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của mọi cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân. Nguyên tắc này áp dụng chung cho bảo vệ môi trường nói chung và quản lý CTRSH nói riêng. Với những quy định mới trong Luật BVMT năm 2020 như quy định CTRSH được phân loại theo nguyên tắc thành 03 loại là chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế; chất thải thực phẩm và CTRSH khác; quy định về nguyên tắc thu giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH được tính dựa trên khối lượng phát sinh và đã được phân loại.
Cụ thể, chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế, chất thải nguy hại phát sinh từ hộ gia đình, cá nhân đã được phân loại theo quy định không phải chi trả giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý, trường hợp không phân loại hoặc phân loại không đúng quy định sẽ phải chi trả giá dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý như đối với CTRSH khác. Theo quy định thì một mặt sẽ thúc đẩy người dân giảm thiểu lượng chất thải phát sinh đồng thời khuyến khích người dân phân loại tại nguồn theo quy định vì rõ ràng việc phát sinh ít chất thải hơn đồng nghĩa với việc phải trả ít tiền hơn. Việc thực hiện tốt các quy định nêu trên sẽ giúp giải quyết vấn đề rác thải sinh hoạt hiện còn nhiều bất cập hiện nay.
Xin cảm ơn chia sẻ của ông!
