1. Truyện ngắn Lê Ngọc Minh nói chung và các truyện in trong tập “Tết đảo” hầu hết đều có dấu ấn đậm nét về một hiện thực đa chiều, về một không gian mở dự báo nhiều tiên liệu bất ngờ. Trong bài viết này, không gian mở mà chúng tôi muốn đề cập là quy mô phản ánh, phạm trù chủ đề, đề tài và một số vấn đề liên quan đến ghi nhận dấu ấn của tập truyện “Tết đảo”.
Về đề tài lịch sử, tác giả có “Khoảnh khắc thánh minh” với những nét trăn trở trong đạo làm vua của minh quân Lê Thánh Tông thế kỷ thứ 15 trước kỷ cương phép nước và những ấm lạnh của bách tính; có “Thầy giáo dạy sử”, với những chấm phá khá linh hoạt một dải địa danh của xứ Thanh, gắn với câu ca dao nổi tiếng “Qua Chiêng rồi lại sang Giàng/ Qua bến Đông Thổ đến làng Đình Hương/ Anh đi theo chúa Tây Sơn...”...
Về một thời quá khứ chưa xa thời chiến tranh bảo vệ Tổ quốc và thống nhất đất nước, tác giả có “Người yêu ở Huế”, “Tết đảo”, những truyện ngắn phản ánh cuộc sống chiến đấu hy sinh và thiếu thốn muôn mặt của người lính, đặc biệt là lính nữ ở nơi điểm mút của chiến trận không chỉ với kẻ thù trực tiếp và với cả sự khắc nghiệt của thiên nhiên mùa mưa.
Về đề tài đời thường có “Cá he đã lên”, “Chú Thuần”, “Cuối ngày tất niên”... Với các truyện “Cá he đã lên”, tác giả viết về tình yêu lứa đôi vô cùng đắm say nhưng cũng đầy trắc trở mà lý do tan vỡ, lý do bất thành đôi khi chỉ là sự mặc cảm bởi một đôi gò má cao không vượng phu ích tử của một thiếu nữ. Các truyện “Chú Thuần”, “Cuối ngày tất niên” thì lại đi sâu vào lý giải những thứ độc tố trong góc khuất bất lương của những kẻ lắm mưu mô, tham lam và đố kỵ; lý giải chiều kích hai mặt tốt, xấu của lệ tục làng xã, nhắc con người hiện đại phải ứng xử thế nào trước các giá trị tinh hóa văn hóa làng truyền thống trong thời đại 4.0?
Hai truyện tác giả viết khu vực giáo dục đào tạo thời hiện tại là “Hạ điểm” và “Rượu nói”, thuộc loại truyện ngắn độc đáo. Cả hai đã in báo Văn nghệ và “Rượu nói” đã được tuyển vào top ten truyện ngắn hay trong năm 2017 của báo. “Hạ điểm” và “Rượu nói” cảnh báo về thực trạng đáng buồn trong thi cử, trong cung cách lựa chọn nhân lực, nhân tài cho tương lai. Về lĩnh vực y học, tác giả có truyện ngắn “Ung bướu” - một truyện cũng vạch ra thủ đoạn tham lam và tăm tối của một kẻ làm tiền bằng mọi giá nhưng hắn đã bị ngọn đèn lương y của một bác sĩ thực tài đầy tấm lòng từ mẫu đưa ra ánh sáng như một thứ ung bướu cần phải khoét bỏ trong chính môi trường chữa trị cho các bệnh nhân ung thư bất hạnh. Ngoài những mảng đề tài trên, Lê Ngọc Minh còn kham sang cả lĩnh vực hình sự với truyện ngắn “Tình tiết ngoại phạm” được phần tích tâm lý nhân vật từ góc nhìn thi ca khá độc đáo thú vị...
Cách nhìn nhận theo phương diện đề tài mà chúng tôi mạo muội khoanh vùng cũng chỉ là một một quy ước tương đối vì trong truyện ngắn của Lê Ngọc Minh quy ước đó có sự hòa quyện giữa các mảng hiện thực. Cùng trong một truyện ngắn như “Thày giáo dạy sử”, hoặc “Hai đời nhà láng giềng”, ngoài khá nhiều vấn đề đề tài thấy được từ cuộc sống hôm nay, còn lấp lánh hồi quang những vùng đất, những mảng đời của một thời xa ngái nhưng vẫn đang nóng hổi tính thời cuộc.
2. Chúng tôi mạnh dạn khẳng định rằng, tác giả tập “Tết đảo” đã phả vào tính cách của các nhân vật khác nhau thứ cá tính độc đáo đầy chi tiết bằng thủ pháp dí dỏm, khi là khôi hài chất trạng dân gian, khi là bi đát nực cười, khi còn là một sự thông minh sắc sảo xuất thần đến ngạc nhiên... Xin mời hãy xem cách đức Lê Thánh Tông khoái chí sau khi đã minh oan cho Nguyễn Trãi. Khoái chí và ngài lén hút một điếu thuốc lào (đức vua phải lén vì Quang Thục Hoàng thái hậu - mẫu thân ngài - luôn nghiêm cấm việc ngài hút thuốc mà ngài lại là một người con chí hiếu). Dù là lén nhưng thưởng thức xong hơi thuốc lào, ngài đã ngẫu hứng vận luôn ra bài thơ “Cái điếu” nổi tiếng với hai câu kết đầy khẩu khí đế vương: “Một trận ra oai trong nước lộn/ Ải Nam thả khói Bắc chìm hơi!” (tr.196 ). Hay cảnh nhân vật Liễu trong truyện “Chú Thuần” đã xuống tay giết... một con kiến mối: “... Anh ta đủng đỉnh chặt dần từng chiếc chân của con kiến. Nó mất hết cả chân giẫy giẫy giữa giọt nước có đường. Hà Thúy Liễu quan sát và cười mãn nguyện cùng với những nhịp gật đầu trước khi cho lưỡi dao vào cái ngấn giữa cổ và thân con kiến mối, ấn nhát phân thây (tr.57). Khiếp quá!
3. Với nghệ thuật dựng truyện tốc độ và văn phong thể hiện viết như chơi, Lê Ngọc Minh đã đạt đến một bí kíp nào đấy trong sáng tác truyện ngắn. Hầu hết truyện của ông đều bắt đầu từ cái cớ bình thường, ví dụ như một đám tang sắp bắt đầu, một chuyến đi nghỉ mát của hai mẹ con người phụ nữ trẻ có đôi gò má cao... Thế mà từ các xuất phát điểm ấy, với sức nối kết liên tiếp khiến những tình tiết tưởng như bình thường bùng phát thành các chi tiết sắc nhọn, gay cấn, cái sau cao hơn cái trước, tạo ra được chuỗi hồi hộp, thú vị cuốn hút độc giả theo chiều kích ngạc nhiên và khoái cảm dư vị.
Văn phong thể hiện trong “Tết đảo” không hề cầu kỳ nhưng hợp cảnh hợp tình. Tác giả chú ý đến sự trang nhã của ngôn từ và luôn có những điểm chấm phá mang tính u-mua tạo cho độc giả sự cảm nhận tủm tỉm. Đặc biệt, Lê Ngọc Minh rất chú trọng đến đặc trưng thể loại của truyện ngắn, thể loại văn học phản ánh từng lát cắt của cuộc sống, một thời đoạn ấn tượng của số phận con người. Có thể nói không quá rằng, các truyện ngắn trong “Tết đảo”, tuy mức thành công có khác nhau nhưng truyện nào cũng là một truyện ngắn chuyên nghiệp.
4. Trong dòng chảy văn chương hôm nay khó có thể tìm được một sự thống kê chính xác mỗi tháng, mỗi năm có bao nhiêu truyện ngắn được công bố trên báo chí, trên mạng xã hội và bao nhiêu tập truyện ngắn được xuất bản! Chắc chắn là rất nhiều! Trong ngàn vạn ấy, chúng tôi thấy “Tết đảo” là một tập truyện ngắn chững chạc, đáng đọc, dễ đọc, và điều quan trọng hơn là đọc xong thấy cảm động, thấy buộc phải ít nhiều ngẫm ngợi.
