TPHCM có khoảng 2.000km đường sông, kênh rạch. Sau quá trình đô thị hóa, dân cư tăng nhanh, nhiều kênh rạch tại TPHCM bị “bức tử” ô nhiễm trầm trọng. Trước tình hình đó, TPHCM đã phê duyệt nhiều dự án cải tạo kênh rạch ô nhiễm. Nhiều kênh rạch đã được nạo vét, cải tạo khang trang như kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè (chảy qua quận 1, 3, Bình Thạnh, Phú Nhuận, Tân Bình), kênh Tân Hóa - Lò Gốm (quận Tân Bình, Tân Phú, Q11, Q6), kênh Nước Đen (quận Bình Tân), kênh Hàng Bàng (quận 5 - 6)...
“Hồi sinh” con kênh sau 22 năm bị lấp
Kênh Hàng Bàng chảy qua địa phận quận 5 và quận 6 (TPHCM) dài gần 2km được nạo vét, khôi phục sau 22 năm bị lấp do ô nhiễm. Giờ đây, kênh Hàng Bàng đã sạch sẽ, thoáng mát, người dân có thể thoải mái dạo bộ, tập thể dục hay ngồi đánh cờ dọc hai bên bờ kênh.
Ông Trần Minh Đức (61 tuổi) - một người dân địa phương, cho biết, trước đây, đoạn giữa kênh Hàng Bàng từ đường Bình Tiên - Phạm Đình Hổ (quận 6), dài khoảng 600m bị ô nhiễm nghiêm trọng nên con kênh bị lấp đi và đặt cống hộp để thoát nước. Nhiều hộ dân sau đó đã xây dựng nhà 2 bên con kênh bị lấp chỉ còn lối đi ở giữa khoảng 3m. Vài năm trở lại đây, thành phố đã giải tỏa và đào lại đoạn kênh này. “Hiện kênh Hàng Bàng đã được khôi phục, nước trong và có cá, còn hai bên công viên có hàng cây xanh tạo bóng mát. Mỗi lúc rảnh rỗi tôi thường ra đây đánh cờ, hít khí trời cho thoải mái” - ông Đức chia sẻ.
Ông Võ Huỳnh Thanh Triều, thợ may đối diện kênh Hàng Bàng vui mừng vì kênh Hàng Bàng nay đã khác, sạch sẽ, mát mẻ và nhộn nhịp hơn trước rất nhiều. “Từ khi kênh được cải tạo tôi thấy nhiều người hay ra công viên ven kênh tập thể dục, uống cafe, giải trí, bầu không khí cũng thoáng đãng hơn trước rất nhiều” - ông Triều vui vẻ nói.
Năm 2000, do ô nhiễm nặng, khoảng 600m kênh Hàng Bàng (địa phận quận 6) bị lấp đi. Đến năm 2015, TPHCM quyết định khôi phục lại kênh Hàng Bàng nhằm thoát nước cho khu vực, giảm ô nhiễm, kết hợp di dời, tái định cư cho các hộ dân sống hai bên kênh. Đây cũng là một phần thuộc dự án cải thiện môi trường nước TPHCM.
Dự án "Cải tạo hệ thống thoát nước lưu vực kênh Hàng Bàng” được chia làm 3 giai đoạn, với phạm vi thu hồi đất dọc đường Phan Văn Khỏe - Bãi Sậy (quận 6) trên tổng chiều dài 1.452m, kinh phí bồi thường gần 2.900 tỉ đồng. Giai đoạn 1 của dự án từ kênh Lò Gốm đến đường Bình Tiên với kinh phí khoảng 300 tỉ đồng đã hoàn thành đưa vào sử dụng năm 2017. Giai đoạn này, đã nạo vét, khôi phục dòng kênh Hàng Bàng và xây dựng bờ kè dài 390m.
Giai đoạn 2, từ đường Mai Xuân Thưởng - kênh Vạn Tượng, dài 750m đang được triển khai với kinh phí hơn 178 tỉ đồng. Đơn vị thi công sẽ làm tuyến kênh hở hình thang, mặt kênh rộng 12m, phần đáy rộng 4m, sâu 4,5m. Hai bờ xây công viên cùng hệ thống thoát nước dọc đường Phan Văn Khỏe và Bãi Sậy thay đường cống cũ. Ngoài ra, các tuyến đường xung quanh cũng được nâng cấp, cải tạo...
Theo đại diện chủ đầu tư dự án, phần đi qua quận 6 đã thi công xong đoạn từ đường Chu Văn An - Ngô Nhân Tịnh dài khoảng 100m (gồm kênh và công viên). Phần còn lại, địa phương mới bàn giao mặt bằng bên đường Bãi Sậy còn phía đối diện vẫn chưa bàn giao xong. Chính vì thế, thời gian qua nhà thầu chỉ thi công được nửa bên kênh.
Phía quận 5, công tác đền bù còn chậm, việc giải phóng mặt bằng kéo dài gây ảnh hưởng đến tiến độ và phát sinh chi phí thi công.
Sau khi hoàn thành giai đoạn 2, dự án sẽ thi công đoạn từ đường Bình Tiên - Phạm Đình Hổ, dài 750m với kinh phí xây lắp khoảng 198 tỉ đồng. Đơn vị thi công cũng nạo vét, khôi phục lại tuyến kênh hở, làm bờ kè và cải tạo cảnh quan xung quanh kênh...
Ngoài kênh Hàng Bàng, đầu năm 2022, dự án cải tạo kênh Nước Đen (quận Bình Tân) với tổng mức đầu tư 629 tỉ đồng cũng vừa hoàn thành, góp phần thay đổi bộ mặt, cảnh quan hai bên bờ.
Kênh Nước Đen chảy qua khu vực phường Bình Hưng Hòa A (Bình Tân) là điểm đen về ô nhiễm môi trường nhiều năm qua. Tháng 4.2020, dự án được nâng cấp, cải tạo (đoạn từ cống hộp hiện hữu - kênh Tham Lương) với chiều dài 1,4km, rộng 40m (bao gồm mặt đường, vỉa hè và lòng kênh), cơ bản đã hoàn thành vào dịp tết 2022.
Sau khi cải tạo, lòng kênh được nạo vét, hai bên bờ được xây dựng kè chắc chắn và lắp lan can cao hơn 1,5m cùng với vỉa hè rộng gần 1m dành cho người đi bộ.
Vẫn còn nhiều kênh rạch ô nhiễm cần sớm được cải tạo
Bên cạnh những điểm sáng đã đạt được của thành phố trong việc cải tạo kênh rạch bị ô nhiễm thì hiện vẫn còn nhiều kênh rạch bị ô nhiễm nặng cần sớm được cải tạo.
Ghi nhận tại nhiều con kênh chảy qua nội đô TPHCM ở các quận Bình Thạnh, Thủ Đức, Tân Phú, Tân Bình, quận 12... nước đen kịt, đặc quánh, bốc mùi hôi thối, ven bờ san sát nhà lụp xụp, nhếch nhách, cỏ rác um tùm.
Gần 20 năm qua, những người dân sống tại khu vực rạch Xuyên Tâm (Bình Thành) hằng ngày phải gánh chịu mùi hôi thối, chuột bọ bò khắp nơi. Theo nhiều người dân, rạch Xuyên Tâm bắt đầu ô nhiễm khi số lượng người dân về đây sinh sống tăng cao, mọi sinh hoạt hầu hết đều xả xuống con rạch này. Những căn nhà lụp xụp, lấn chiếm rạch Xuyên Tâm cũng mọc lên san sát nhau làm thu hẹp dòng chảy.
Ông Nguyễn Văn Hoàng (63 tuổi), sống ở khu vực rạch Xuyên Tâm, chia sẻ: “Rác thải người dân thản nhiên bỏ xuống rạch khiến con rạch này ngày một ô nhiễm nghiêm trọng. Mỗi lần gió thổi lên mùi thối xộc thẳng vào mũi”.
“Tôi mong chính quyền thành phố làm sao để rạch Xuyên Tâm được sạch sẽ, không còn hôi thối để bà con được an tâm sinh sống, chứ ngày nào cũng ngửi mùi rác, chuột bọ làm cho sức khỏe cũng như cuộc sống của người dân đều bị ảnh hưởng” - bà Nguyễn Thị Nga (49 tuổi) bộc bạch.
Rạch Xuyên Tâm chảy qua địa phận quận Bình Thạnh và Gò Vấp dài khoảng 6,2km, đây được xem là nơi ô nhiễm nhất của thành phố. Trước đây, con rạch này nằm trong dự án trọng điểm được UBND TPHCM phê duyệt từ năm 2002 nhưng đến nay dự án vẫn giậm chân tại chỗ.
Cùng cảnh ngộ, hơn 10 năm qua, người dân sống tại khu vực kênh Hy Vọng (Tân Bình) cũng phải sống chung với ô nhiễm, hằng ngày thức dậy đều thấy rác lù lù trước mặt. Tình trạng ô nhiễm kéo dài đã khiến cho cuộc sống, sinh hoạt của người dân bị ảnh hưởng khá nhiều.
Trong kế hoạch chỉnh trang và phát triển đô thị trên địa bàn TPHCM giai đoạn 2021-2025 và các năm tiếp theo, thành phố đặt mục tiêu hoàn thành bồi thường, di dời 6.500 căn nhà trên và ven kênh rạch, với tổng vốn đầu tư dự kiến hơn 19.200 tỉ đồng, nhằm giúp giải quyết thoát nước, cải thiện môi trường, chỉnh trang đô thị trên địa bàn...
Trong đó, nhóm ưu tiên 1 là các dự án: Nạo vét, cải tạo môi trường, xây dựng rạch Xuyên Tâm (từ kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè đến sông Vàm Thuật) với tổng mức đầu tư dự kiến hơn 9.000 tỉ đồng, di dời 2.196 căn nhà; Dự án cải tạo kênh Hy Vọng (Tân Bình) với tổng mức đầu tư dự kiến hơn 1.900 tỉ đồng, di dời 190 căn; Dự án cải tạo, nạo vét rạch Văn Thánh (Bình Thạnh) tổng mức đầu tư dự kiến 1.200 tỉ đồng, di dời 834 căn nhà. Kế hoạch là thế, tuy nhiên, đến nay thành phố vẫn chưa cân đối được nguồn vốn.
Nhiều năm qua, TPHCM đã có nhiều nỗ lực để ngăn chặn lấn chiếm, giảm thiểu ô nhiễm kênh rạch và hạn chế rác thải sinh hoạt thả thẳng ra môi trường, nhưng vẫn chưa giải quyết được tận gốc. Nhiều con kênh đã cải tạo có dấu hiệu ô nhiễm trở lại, tình trạng rác thải vẫn vô tư được vứt xuống kênh rạch.
Nhiều chuyên gia cho rằng, để cải tạo kênh rạch, bên cạnh việc khơi thông nguồn vốn cần phải có sự phối hợp đồng bộ của các sở, ngành, UBND các quận huyện, doanh nghiệp cũng như cần điều chỉnh ý thức của người dân bằng cách có biện pháp chế tài mạnh hơn đối với hành vi phá hoại môi trường.
