Trên cương vị của mình, chị Minh Nguyệt làm cầu nối cho các nhà xuất bản (NXB) Pháp và các NXB Việt Nam từ gần 20 năm nay, đặc biệt thông qua việc quản lý và phát triển hoạt động “Chương trình Hỗ trợ xuất bản Nguyễn Văn Vĩnh của Viện Pháp”. Chương trình này được triển khai từ năm 1990 nhằm hỗ trợ dài hạn cho các NXB Việt Nam trong việc dịch và xuất bản sách Pháp ở nhiều lĩnh vực bằng tiếng Việt hoặc song ngữ. Chương trình cũng tạo điều kiện phát triển và hợp tác với khoảng 20 NXB của Việt Nam và đã hỗ trợ dịch được gần 500 đầu sách. Có thể kể tên nhiều tác giả lớn của Pháp đã được xuất bản ở Việt Nam trong khuôn khổ chương trình này như Daniel Pennac, Marie Nimier, Claude Simon, Tahar Ben Jelloun, Paul Ricoeur, Patrick Deville, Le Clézio, Modiano...; Chương trình “Phát triển văn hóa đọc, Đem lại niềm đam mê đọc sách” - Để cùng nhau chia sẻ niềm vui đọc sách, viết sách và sáng tác văn học, chúng tôi định kỳ tổ chức những cuộc giao lưu với các nhà văn đương đại, kỷ niệm ngày sinh hay ngày mất của những tác giả lớn, hội thảo xoay quanh những tác phẩm mới được xuất bản… Tháng 5.2017, Viện Pháp sẽ điều phối Những Ngày văn học Châu Âu.
Bên cạnh đó, chị Đỗ Thị Minh Nguyệt còn là một dịch giả được biết đến với khoảng 20 cuốn sách của Pháp. Năm 2012, chị được Chính phủ Pháp trao tặng Huân chương Cành cọ Hàn lâm. Cùng năm đó, chị nhận được giải Đồng - Sách hay của Hội xuất bản Việt Nam cho bộ sách “Cho các bạn trẻ thế kỷ XXI”, NXB Giáo Dục, trong bộ sách này chị dịch hai cuốn "Cái chết giải thích cho con" và "Tình yêu giải thích cho con".
Trong số các tác phẩm chị đã dịch, có nhiều cuốn sách phổ biến khoa học cho trẻ em. Mới đây nhất, chị đã cùng cộng sự và NXB Kim Đồng cho ra mắt bộ sách "Thẻ học tập thông minh" - gây được sự thích thú đối với các bạn nhỏ tuổi và sự quan tâm của các vị phụ huynh trong tuần qua. Chị Đỗ Minh Nguyệt cho biết: Bộ "Thẻ học tập thông minh" là một bộ sách có uy tín và chất lượng của Pháp, được phụ huynh và các em nhỏ đánh giá cao, được giáo viên đưa vào sử dụng trong trường học. Bộ sách không chỉ phong phú về nội dung mà còn đặc sắc về hình ảnh với cách tiếp cận độc đáo: Đó là những bộ hộp thẻ, mỗi hộp có 50 thẻ với 150 câu hỏi/đáp theo chủ đề được chia thành các chuyên mục (Nước, Thời Tiền sử, Khủng long và Động vật nuôi) với 3 mức độ khó khác nhau - đánh trúng tâm lý muốn được thử sức của lứa tuổi học sinh cuối tiểu học đầu THCS. Với bộ thẻ này, các em có thể xem như một trò chơi thách thức trí thông minh. Cùng bạn bè hoặc bố mẹ, mỗi độc giả nhí có thể tổ chức/ tham dự trò chơi thông qua việc rút thẻ, lần lượt hỏi - đáp, chấm điểm... từ đó các em sẽ tiếp thu kiến thức một cách tự nhiên không bị gò ép. Khi chơi cùng nhau, các em có thể đóng vai người trả lời, nhưng các em cũng có thể đóng vai người hỏi để bố mẹ các em trả lời, thông qua trò chơi vui vẻ như vậy, các em củng cố những điều mình đã biết và tiếp thu kiến thức mới không khó khăn gì. Đây là bộ sách mà các em có thể mang theo mình, khi đi học, khi đi chơi, đi ngủ, khi đi du lịch, để mỗi ngày khám phá thêm những điều mới mẻ của thế giới quanh ta. Bên cạnh đó, hình ảnh đẹp, màu sắc hài hòa, sống động sẽ cuốn hút các bạn nhỏ, và giúp các em dễ ghi nhớ hơn là những dòng giải thích dài, khô khan, giúp các em phát triển khả năng cảm thụ nghệ thuật
Chị có thể nói cụ thể hơn về nội dung bộ sách?
- Bộ thẻ được sắp xếp rất khoa học. Tôi lấy ví dụ hộp Thời Tiền Sử do tôi dịch. Hộp thẻ này được chia làm 5 phần: Giới thiệu chung về thời tiền sử, các phát minh, cuộc sống hàng ngày của người tiền sử, động vật thời tiền sử và con người thời tiền sử. Như vậy chỉ cần thông qua trò chơi với hộp thẻ này, các em dễ dàng có được kiến thức khá đầy đủ về một giai đoạn quan trọng của loài người.
Cảm nhận được sự kỳ diệu, phong phú của thế giới xung quanh từ khi còn nhỏ có thể coi là bước đầu tiên để bồi dưỡng tinh thần ham học hỏi của các em. Khi thấy việc học thật nhẹ nhàng và thú vị, các em sẽ chủ động hơn trong việc tìm kiếm và học những tri thức mới.
Được biết, trong số hàng chục đầu sách chị đã dịch, có nhiều sách liên quan đến khoa học, nhưng bản thân lại không làm khoa học, chị có gặp khó khăn nhiều không trong quá trình chuyển ngữ?
- Sách khoa học cần cụ thể và chính xác. Làm thế nào sử dụng ngôn ngữ tiếng Việt một cách hấp dẫn, tinh tế, dễ tiếp cận để chuyển dịch những khái niệm khoa học chính xác là thách thức của người dịch.
Chị có thể kể tên một số cuốn sách mà mình đã dịch? Trong số đó, chị ưng ý nhất cuốn nào?
- "Claudine đến trường", "Thằng Nhóc", "Ngôi nhà biết bay", 4 đầu sách trong bộ "Bách khoa thư Larousse", "Cậu bé năm tuổi và những tên trộm", "Cái chết giải thích cho con", "Tình yêu giải thích cho con", "Đủ lý do để là kẻ ác", "Những nụ hôn điện ảnh", "Tớ nên tin vào điều gì"… Trong quá trình dịch sách, tác phẩm để lại cho tôi nhiều xúc động nhất là "Thằng Nhóc" của Alphonse Daudet. Hẳn độc giả VN đều biết đến tác giả này vì câu chuyện “Buổi học cuối cùng” của ông (Sách Văn lớp 6) được giảng dạy ở nhà trường. "Thằng Nhóc" là tiểu thuyết cảm động và chân thành nhất của Alphonse Daudet, kể về tuổi trẻ của chính bản thân ông và những đau khổ mà ông đã phải chịu đựng. Tôi đã dịch cuốn sách đó khi còn là một sinh viên mới ra trường. Tôi đã rất may mắn được nhà văn hóa Hữu Ngọc (mà tôi vẫn gọi là bác) hướng dẫn và giúp đỡ tôi. Trong suốt một năm trời, mỗi tuần hai buổi tối, tôi mang bản dịch của mình đến nhà bác Hữu Ngọc. Tôi đọc từng câu tiếng Pháp lên để bác kiểm tra từng câu dịch của tôi. Giờ đây, mỗi khi nghĩ đến những buổi làm việc ấy, tôi lại thấy sung sướng và tự hào.
Được biết, đã có thời gian chị làm phiên dịch bộ phận văn hóa tại Đại sứ quán Pháp. Phải chăng, kinh nghiệm của thời gian đó đã khiến cho chị ngày càng gắn bó với công tác dịch thuật - ngoài công việc chuyên môn ở L’Espace?
- Dịch sách đem lại cho tôi niềm vui vô bờ bến. Khi dịch tác phẩm ta phải yêu và hiểu rõ tác phẩm đó nhất. Có những câu chữ ám ảnh tôi nhiều đêm, nhiều ngày, thậm chí nhiều tháng và sung sướng làm sao khi tìm ra câu tiếng Việt diễn tả được đầy đủ và tinh tế hình ảnh tác giả muốn thể hiện… Tôi đặc biệt thích dịch sách khoa học cho thiếu nhi, vì đó là những cuốn sách bổ ích, hấp dẫn không chỉ cho các bạn trẻ VN mà còn cho chính bản thân mình, cho cả người lớn. Mỗi khi nhìn thấy các con tôi sung sướng bên cạnh những cuốn sách, tôi lại càng có thêm động lực để dịch sách. Ngoài việc dịch tác phẩm của Pháp sang tiếng Việt, tôi còn dịch một số truyện dân gian Việt Nam sang tiếng Pháp do NXB Kim Đồng phát hành như "Sự tích Hồ Gươm", "Tấm Cám"...
Tôi muốn nói thêm rằng đối với tôi đây là một trong những nghề thú vị nhất trong cuộc đời này. Còn hạnh phúc nào hơn khi được chia sẻ niềm đam mê đọc sách? Tôi cảm thấy vô cùng hạnh phúc mỗi khi một cuốn sách của Pháp được chuyển dịch sang tiếng Việt, đem lại nguồn cảm hứng và phát huy óc sáng tạo cho độc giả Việt Nam khi được tiếp cận những tác phẩm đến từ những phương trời văn hóa khác. Dù là tiểu thuyết, thơ ca hay tiểu luận, một điều được đảm bảo theo Jules Renard [i] đó là: "Mỗi khi nghĩ tới tất cả những cuốn sách mà tôi còn chưa đọc, tôi lại chắc chắn rằng mình hãy còn hạnh phúc".
Tôi muốn nói rằng, tôi rất yêu công việc của mình, bởi lẽ theo nhà văn hóa Hữu Ngọc “văn hóa Pháp là một phần hữu cơ của văn hóa Việt Nam”.
Gia đình tôi có truyền thống nói tiếng Pháp. Chính ông nội tôi vốn là cựu học sinh trường Albert Sarraut, đã cổ vũ tôi đến với văn hóa Pháp khi tôi còn nhỏ. Chính ông là người đã dạy cho tôi phép lịch sự, văn hóa ứng xử và cách làm người thông qua những câu chuyện mà mãi sau này tôi mới hiểu là ông đã trích dẫn từ những tác phẩm của Pháp. Giờ đây, tôi lại cố gắng truyền lại ngọn lửa - tình yêu văn học Pháp cho các con trai tôi. Mỗi buổi tối, trước khi đi ngủ, tôi luôn đọc cho các con nghe một câu chuyện, chẳng hạn "Hoàng tử Bé", "Nhóc Nicolas", "Mắt Sói hay Ý nghĩa cuộc sống", "Tình yêu và tình bạn", "Băn khoăn về Thượng Đế", "Tốt và xấu"…
Xin cảm ơn chị về cuộc trò chuyện!
_________________
[i] Jules Renard là nhà văn lớn người Pháp (1864 - 1910).
