Cùng với khí hậu và thổ nhưỡng đặc thù của vùng đất đỏ cao nguyên, giới chủ người Pháp đã đưa cây chè đến vùng đất B’lao (Lâm Đồng) và 2 đồn điền Biển Hồ, Bàu Cạn (Gia Lai). Thế kỷ trước, hương chè cao nguyên Việt Nam đã có mặt nhiều nơi trên thế giới. Giờ đây, vẫn còn cả trăm héc-ta chè cổ thụ lưu dấu nơi mảnh đất này.
Dấu ấn đồn điền
Trải dài trên một cao nguyên bằng phẳng và trên độ cao 700m so với mực nước biển, Bàu Cạn mang những nét chung của cao nguyên Pleiku. Vùng đất đỏ bazan màu mỡ, nguồn nước dồi dào cùng khí hậu ôn hòa đã trở thành điểm dừng chân của các tư sản Pháp trong “cơn sốt” lập đồn điền. Với vô vàn điều kiện thuận lợi, từ năm 1923, người Pháp đã thành lập Công ty nông nghiệp chè và cà phê tỉnh Kon Tum - Compagnie Agricole Des Thés Et Cafés Du Kon Tum và thương hiệu CATECKA (viết tắt) về loại chè danh tiếng nơi đây ra đời. Cây chè nhanh chóng “bén duyên” và mang lại nguồn lợi nhuận lớn cho các ông chủ đồn điền người Pháp. Không chỉ sinh trưởng tốt, cây chè ở đây đã cho ra những sản phẩm chất lượng bởi nguồn đất khác biệt ngay dưới ngọn núi lửa cổ triệu năm Hàm Rồng cùng khí hậu mát mẻ.
Dù cả vùng đất Bắc Tây Nguyên thời điểm đó hình thành khá nhiều đồn điền, nhưng đồn điền nơi vùng đất Bàu Cạn làm ăn phát đạt nhất thời Pháp thuộc. Ban đầu, từ diện tích cây chè 680ha thì chỉ một năm sau, tăng lên đến 900ha với 5,8 triệu cây chè. Theo tư liệu của người Pháp còn lưu giữ, những sản phẩm từ cây chè vùng đất này đã nhanh chóng được giới thượng lưu, quý tộc Châu Âu và cả Châu Á ưa chuộng. Nhiều nhà đầu tư đã tìm đến đồn điền này tham gia hợp tác phát triển bởi sản phẩm chè đầy giá trị. Báo cáo của Hội đồng quản trị công ty tại Hội nghị toàn thể thường kỳ vào ngày 30.9.1930 cho thấy, công ty này có vốn đầu tư là 15 triệu franc, chia thành 150.000 cổ phần.
Ngay vùng đất Bàu Cạn ngày nay vẫn còn những vết tích ghi dấu về một thời “ăn nên, làm ra” của đồn điền chè trên cao nguyên này. Từ những căn biệt thự, nhà ở đến cả một nhà máy thủy điện được xây dựng. Điều đặc biệt, đây cũng là nhà máy thủy điện có mặt thứ 2 xuất hiện trên đất nước ta. Dù chỉ có công suất 0,172MW nhưng thủy điện này không chỉ phục vụ cho hoạt động của đồn điền, công nhân sinh hoạt mà còn cung cấp cho cả đô thị Pleiku thời bấy giờ. Tròn 70 năm tuổi nhưng đến nay, thủy điện này vẫn cung cấp nguồn điện năng với toàn bộ máy móc gần như nguyên bản từ 1950, chỉ có một vài bộ phận nhỏ phải sửa chữa hoặc thay thế.
Thời vàng son đó còn ghi dấu về một sân bay tư nhân sớm nhất ở cả khu vực Bắc Tây Nguyên khi vào cuối thập niên 50 của thế kỷ XX. Nguồn lợi nhuận lớn của đồn điền đã để một ông chủ đồn điền người Pháp quyết định mua máy bay cá nhân cùng đường bay riêng được xây dựng. Không chỉ tự mình bay quanh đồn điền để kiểm tra việc sản xuất mà ông chủ này cuối tuần nào cũng tự lái máy bay về Sài Gòn nghỉ ngơi. Trước năm 1961, khi chưa có sân bay Cù Hanh (sân bay Pleiku bây giờ), các máy bay muốn hạ cánh xuống Pleiku đều phải nhờ đến sân bay của đồn điền này.
Đánh thức danh trà trăm năm
Thế nhưng, địa danh Bàu Cạn gắn với vùng đất này không phải có từ thời Pháp thuộc mà lại chính do những cư dân nơi đây đặt nên... Thời điểm đó, trước khu vực đồn điền này có một vùng trũng nước mà cư dân nơi đây thường gọi là bàu và vào mùa mưa rộng đến 3ha. Cứ giữa mùa khô, bàu cạn dần, người dân vẫn thường đến bắt cá, ếch, nhái... Khi người pháp lập đồn điền, khu nhà ở của quản lý và công nhân được dựng gần bàu nước. Sau năm 1960, bàu nước cạn dần và đến năm 1963 thì khô hẳn. Thế nên, những công nhân ở đồn điền vẫn thường gọi là Bàu Cạn và trở thành cái tên không không chỉ gắn với cả vùng chè bạt ngàn mà còn là địa danh hành chính được thành lập sau này.
Sau nhiều biến động, giờ này cả một vùng chè bạt ngàn đã được Công ty Cổ phần Chè Bàu Cạn tiếp quản. Ông Đặng Trường Sanh - Giám đốc Công ty - cho biết: Chúng tôi đang quản lý và kinh doanh trên 400ha, trong đó có 100ha chè có cả gần cả trăm năm tuổi khi được người Pháp trồng từ những thập niên 20, 30 của thế kỷ trước. Điều đặc biệt, cả 100ha này đều là giống chè thuần chủng nổi tiếng: Shan và Asam. Trải qua biến cố cũng như những thăng trầm của ngành chè, có thể nói thương hiệu chè Bàu Cạn vẫn tồn tại đến ngày nay. Tuy nhiên, đó vẫn chưa xứng tầm với những vườn chè nơi đây khi chất lượng chè của vùng đất này có thể sánh ngang với những thương hiệu chè nổi tiếng khác. Đó cũng là bài toán cũng như mục tiêu của chúng tôi nhằm đánh thức một danh trà tồn tại cả trăm năm qua.
Từ năm 2017, sau khi cổ phần hóa, ngoài giữ ổn định những vườn chè giống thuần chủng, công ty còn đầu tư cải tạo những vườn chè, áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế về an toàn vệ sinh thực phẩm nhằm tạo nên những sản phẩm có uy tín đối với ngành chè trong và ngoài nước. Cùng với đó, công ty đã thay đổi với những mẫu mã, sản phẩm mới đến thị trường nhưng vẫn giữ thương hiệu trà Bàu Cạn - CATECKA. Trong đo,́ sản phẩm trà đen (hồng trà) vốn rất nổi tiếng từ thời Pháp sau nhiều năm vắng bóng giờ cũng đã được nghiên cứu chế biến đưa ra thị trường và được người dùng đón nhận. Đến giờ này, nhiều sản phẩm từ cây chè đã xuất đi các thị trường lớn như Trung Đông, Đài Loan (Trung Quốc) với mỗi năm xuất 60 tấn chè khô.
Không chỉ thế, từ các cây giống trăm năm, hiện công ty đã ươm thành công những vườn chè thuần chủng mang trong mình những giá trị riêng của vùng đất này. Từ đó, công ty tạo nên việc làm cho những người dân bản địa có nhiều thế hệ đã gắn bó từ thuở đồn điền. “Vườn chè trăm năm tuổi đã gắn liền với nhiều thế hệ người dân nơi đây, có gia đình đã gắn bó đến 3 thế hệ qua bao thăng trầm của vườn chè. Thế nên, chúng tôi đưa ra chính sách ưu tiên tuyển dụng con em tại địa phương cũng như các em có trình độ, kinh nghiệm ở các lĩnh vực chuyên nghiệp vào làm việc” - ông Sanh chia sẻ thêm.
Cùng với việc giữ gìn và phát triển vườn chè trăm tuổi, công ty đầu tư ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất và chế biến nhằm tạo nên các sản phẩm có chất lượng cao. Đồng thời, công nghệ vừa thân thiện với môi trường, vừa tiết kiệm năng lượng, nâng cao chất lượng sản phẩm trên thương trường trong nước và quốc tế.
Ông Đặng Trường Sanh tâm sự: Chúng tôi đang ấp ủ nhiều dự định để không chỉ tạo nên một thương hiệu chè, cà phê có gần trăm năm qua mà còn biến vùng đất này thành điểm đến của du khách trong thời gian tới. Bởi không chỉ có vườn chè trên vùng đất phì nhiêu mà Bàu Cạn còn chứa đựng trong mình những di tích lịch sử, thắng cảnh. Nơi đây có suối Mơ, thác Bàu Cạn... đến cả một khoảng đồi vàng rực hoa muồng níu chân du khách tới tham quan... Tuy nhiên, đó là công việc lâu dài và cần có sự chung tay của các cấp chính quyền địa phương. Chúng tôi sẽ xây dựng nơi đây thành một điểm đến, một vùng chè xứng tầm trăm năm và một mai, danh tiếng Bàu Cạn sẽ được đánh thức trên thương trường quốc tế.
