Trong 5 năm qua, Cục Điện ảnh đã làm được những gì thưa ông?
- Cục Điện ảnh đã xây dựng bộ văn bản quy phạm pháp luật gồm Luật Điện ảnh rồi các Nghị định và 5 thông tư. Luật Điện ảnh mới mang tính cởi mở, thông thoáng với nhiều đổi mới để hướng tới một nền công nghiệp điện ảnh Việt Nam. Được triển khai từ năm 2022 đến nay đã là 2 năm, điện ảnh đã có những biến chuyển nhất định nhưng giữa Luật và thực tế cuộc sống bao giờ cũng có khoảng cách cần tiếp tục điều chỉnh và hoàn thiện.
Như thời gian vừa qua, khi phim truyện điện ảnh “Đào, phở và piano” đoạt doanh thu cao - 21 tỉ đồng thì chúng ta càng thấy cần thêm nghị định về phát hành phổ biến phim, đặc biệt với phim Nhà nước đặt hàng - chủ thể sẽ tồn tại nhiều năm nữa.
Hay như câu chuyện điện ảnh vận hành theo cơ chế thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa phải vận dụng sao cho linh hoạt. Phim Nhà nước đặt hàng là dịch vụ công thiết yếu 100% kinh phí Nhà nước, vậy muốn kết hợp với tư nhân, sẽ phải điều chỉnh lại Luật đầu tư công cho phép công tư cùng đầu tư vào các dự án phim rồi Luật Thuế cũng cần sửa đổi cho phù hợp khi trong Luật Điện ảnh mới có đề cập đến việc miễn thuế, giảm thuế cho phim nước ngoài quay và sử dụng dịch vụ ở Việt Nam, nhưng tất cả quy định miễn thuế, giảm thuế thế nào đến phải trông vào Luật Thuế sửa đổi.
Những vấn đề gì khiến ông phải bận tâm nhiều trong phát triển điện ảnh?
- Đó là sự khác nhau trong việc làm phim và quan niệm làm phim. Phim truyện điện ảnh mạnh ở phía Nam vận hành đúng cơ chế thị trường, với tiềm lực to lớn của nhà đầu tư, nhà sản xuất. Trong khi phía Bắc mạnh ở phim truyền hình, phim tài liệu.
Theo tôi có 3 lý do khiến phim truyện điện ảnh phía Bắc không phát triển như phía Nam là thiếu kịch bản hay, đạo diễn giỏi, và thiếu nhà đầu tư. Ở phía Bắc không có đúng hơn là rất ít nhà đầu tư cho phim truyện điện ảnh. Lực lượng sáng tác bị già hóa, đội ngũ điện ảnh cách mạng gạo cội đã hoàn thành sứ mạng lịch sử, đội ngũ sáng tác hiện nay thiếu vắng không còn đội ngũ kế thừa xứng đáng.
Ở phía Nam, họ xác định làm phim phải có doanh thu, nên đề tài, nội dung chuẩn bị rất kỹ theo hướng phim giải trí. Phía Bắc, anh em nghệ sĩ thường muốn làm phim nghệ thuật, phim Nhà nước đặt hàng. Số kinh phí đầu tư cho phim Nhà nước đặt hàng không nhiều, khoảng 70 - 80 tỉ đồng hàng năm cho 2 phim truyện điện ảnh, 20 phim tài liệu khoa học, 15 - 17 phim hoạt hình.
Một điều tôi cũng trăn trở là chúng ta phải làm rõ các khái niệm và không nên có sự phân biệt cao thấp phim nghệ thuật - phim tác giả và phim kinh doanh thương mại. Đừng nghĩ phim nghệ thuật khó hơn phim thương mại. Vì làm phim có doanh thu cao, bao giờ cũng khó và đương nhiên cũng đòi hỏi tính nghệ thuật.
Nhân nói chuyện doanh thu, ông có lý giải riêng vì sao phim “Đào, phở và piano” thành công rực rỡ, trở thành phim truyện Nhà nước đặt hàng, hấp dẫn khán giả nhất trong nhiều năm gần đây?
- Theo tôi có 3 lý do chính. Trước hết, “Đào, phở và piano” là phim khá tốt về mặt nghệ thuật, cũng như nội dung và tư tưởng. Thứ hai là sự hỗ trợ vô tư của giới truyền thông và của cộng đồng mạng, rồi dư luận, báo chí quảng bá cho phim. Cuối cùng là điểm rơi- phim ra mắt đúng thời điểm, vào dịp Tết khi cả một quãng thời gian khá dài đã bão hòa phim về các đề tài đời sống xã hội, không có phim về đề tài lịch sử chiến tranh cách mạng Việt Nam.
Ở đây, còn có bài học rút ra là cần cấp kinh phí quảng bá cho phim Nhà nước đặt hàng. Trước đây, phim Nhà nước đặt hàng thường để phục vụ nhiệm vụ chính trị, đưa về các tỉnh thành phố chiếu trong các tuần phim, chương trình phim miễn phí và không có kinh phí dành cho quảng cáo.
Khi điện ảnh cổ phần hóa thì cũng giải tán Fafilm là công ty phát hành phim Nhà nước, nên đơn vị làm phát hành phim Nhà nước giờ không có. Sắp tới, Cục Điện ảnh đề xuất giao phim Nhà nước đặt hàng cho Trung tâm chiếu phim quốc gia phát hành.
Gần đây, một số phim độc lập của các tác giả trẻ đã đoạt một số giải tại các Liên hoan phim quốc tế (LHP) có tên tuổi. Tuy nhiên, nhiều phim luôn “vượt rào” đi thi trước, rồi mới xin cấp phép sau, và thực tế là không ít phim thể hiện cái nhìn u tối, ảm đạm thậm chí méo mó của tác giả về đời sống hiện thực xã hội ở ta. Ông có ý kiến gì về vấn đề này?
- Các nghệ sĩ làm phim phải hiểu không có bữa cơm trưa nào là miễn phí. Cần nhìn nhận một cách tỉnh táo và khách quan việc phim độc lập ở ta gửi dự LHP quốc tế. Nghệ sĩ trẻ nhiều khi quá vui mừng khi mình được giải này giải kia nhưng phải thấy rõ các LHP quốc tế đều có mục đích và quan điểm phía sau. Các quỹ và tổ chức nước ngoài khi tài trợ cho phim đều có những yêu cầu, mục đích bất thành văn. Đừng nghĩ các giải thưởng LHP quốc tế là sự đánh giá khách quan, hoàn toàn về mặt nghề nghiệp.
Theo ông, để điện ảnh Việt tiến nhanh trong quá trình công nghiệp hóa thì cần những ưu tiên trọng điểm nào?
- Phải xác định rõ phim thương mại có vai trò thế nào trong công nghiệp điện ảnh? Việc đầu tư để phát triển công nghiệp điện ảnh phải có trọng điểm. Xây dựng trường quay tại thời điểm nào và ở đâu. Và trường quay phải gắn với hoạt động tham quan du lịch. Theo tôi, ở phía Bắc, nên gắn kết trường quay và Làng văn hóa du lịch các dân tộc Việt Nam để tận dụng được diện tích không gian, môi trường, cảnh quan đã có của làng. Đồng thời cần có trường quay ở TP Hồ Chí Minh, trung tâm điện ảnh của cả nước, hay ở các tỉnh có ưu thế về cảnh quan như Ninh Bình, Đà Lạt.
Điện ảnh Việt cũng rất cần những dự án lớn về phim lịch sử. Hiện nay, cuộc thi kịch bản phim truyện, phim tài liệu kỷ niệm 100 năm sự ra đời của Đảng cộng sản Việt Nam đang vào giai đoạn nước rút, chúng tôi hy vọng sẽ có những kịch bản tầm cỡ về sự kiện quan trọng này.
Hiện tại, Cục Điện ảnh có 7 Hội đồng tư vấn về 3 lĩnh vực:
Hội đồng thẩm định kịch bản phim sử dụng ngân sách Nhà nước và kịch bản phim nước ngoài sử dụng dịch vụ tại Việt Nam.
Hội đồng thẩm định và phân loại phim.
Hội đồng kiểm tra, hậu kiểm phim trên không gian mạng.
Các Hội đồng này đều làm việc trên tinh thần thượng tôn pháp luật, đồng thời cũng rất cởi mở, chia sẻ với các doanh nghiệp để phát triển điện ảnh vừa là ngành nghệ thuật vừa là ngành kinh tế.
Về chuyện duyệt phim, tôi quan niệm theo tinh thần cởi mở, chỉ duy trì nguyên tắc bất di bất dịch là cấm những phim vi phạm về chủ quyền biển đảo, xuyên tạc đường lối và sự lãnh đạo của Đảng, còn lại những phim có nhiều cảnh tình dục, bạo lực thì yêu cầu hạn chế, cắt bỏ và phân loại theo độ tuổi. Hội đồng duyệt phim hiện tại nhất là phim truyện điện ảnh, phim kết hợp nhiều loại hình đã cởi mở hơn trước nhiều. Đặc biệt, với phim Việt, các nhà sản xuất phim đã nhận được sự chia sẻ, và góp ý sửa đến lần thứ hai, thứ ba để phim có thể ra rạp trên tinh thần hỗ trợ đồng nghiệp của Hội đồng.
Điều gì gây áp lực nhất cho ông với vị trí là Cục trưởng?
- Áp lực nhất là nhiều khi thấy thiếu sự chia sẻ của đồng nghiệp, của xã hội. Mọi người sợ sai, ít người dám làm dám chịu, đẩy người quản lý phải chịu áp lực liên tục, thường xuyên. Cần sốc lại tinh thần công chức viên chức để họ dám nghĩ, dám làm, dám đổi mới những vấn đề có thể chưa có tiền lệ, nhưng nếu áp dụng sẽ đem lại hiệu quả tốt cho công nghiệp điện ảnh.
Trong 5 năm quản lý Cục Điện ảnh, niềm vui nhất của ông là gì?
- Khó nhỉ, thực ra cũng chưa có niềm vui nào quá lớn, nhưng có những niềm vui nho nhỏ như khi Quốc hội bấm nút thông qua Luật Điện ảnh hay khi phim tài liệu “Những đứa trẻ trong sương” của đạo diễn Hà Lệ Diễm được giải tại các LHP quốc tế, hay phim “Đào, phở và piano” tạo nên cơn sốt cho khán giả như thời gian qua.
Xin cám ơn ông về những trao đổi thẳng thắn này.
