Đến ngày 1.2, TP.Hoàng Cương với 7,5 triệu dân, thuộc tỉnh Hồ Bắc (Trung Quốc) - nơi khoảng 600.000-700.000 người trở về trước khi Vũ Hán bị phong tỏa, có 324 người mắc bệnh, 5 tử vong. Ngày 6.2, Ủy ban Y tế Hồ Bắc xác nhận thêm 73 tử vong và tổng tử vong là 565; thêm 2.987 ca nhiễm mới, tổng số nhiễm 19.665; hơn 2.500 ca đang nghiêm trọng hoặc nguy kịch. Uỷ ban Y tế Trung Quốc công bố tổng số nhiễm ở đại lục là 28.211. Dịch đã lan ra 31 tỉnh, TP của Trung Quốc và 25 quốc gia, vùng lãnh thổ. NCoV là “bà con” gần với virus gây dịch SARS 2002 ở Trung Quốc và dịch MERS ở Trung Đông 2012, chính là chủng đã gây dịch SARS 2002 biến đổi cấu trúc ARN. Dịch SARS 2002, do một chủng virus thuộc phân họ Coronaviridae từ dơi lây sang cầy hương rồi sang người, khi chúng được bày bán ở chợ Quảng Đông, Trung Quốc. Tuy nhiên, không đơn giản chỉ đột biến gene trong tự nhiên (khi tồn tại ở vật chủ trung gian truyền bệnh), theo công bố ngày 29.1 trên tạp chí National Science Review của GS Cui Jie ở Viện Pasteur Thượng Hải, nCoV lại có thêm biến đổi gene khi lây từ người sang người. Nghiên cứu các ca bệnh trong một gia đình ở Quảng Đông, ông nhận thấy gene của nCoV trải qua vài thay đổi khi lây nhiễm sang các thành viên khác trong gia đình. Phần lớn chúng đột biến theo kiểu cùng loại (synonymous) nên hầu như ít biến đổi đặc tính sinh học, ít thay đổi phương thức gây bệnh. Nhưng một số lại đột biến theo kiểu khác loại (nonsynonymous substitution) nên biến đổi đặc tính sinh học, cho phép chúng thích nghi với các môi trường khác nhau và như vậy càng nguy hiểm cho con người. Nhóm của Cui phát hiện 17 đột biến khác loại ở các ca bệnh cả nước từ ngày 30.12 đến cuối tháng 1, nhưng họ vẫn chưa thể trả lời liệu nCoV có biến đổi nhanh hơn SARS hay không? Vì các nhà khoa học chưa thể làm rõ đột biến nhanh, chậm đến mức nào của nCoV, bởi trình tự hệ gene của virus chưa được xác lập hoàn chỉnh mà chỉ mới biết những đoạn rời rạc, chẳng hạn với Corona gây SARS, y học đã biết nó đột biến ở mức độ 1 - 3 lần/1.000 ổ dịch/năm. Hy vọng là từ ngày 1.2, Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Chiết Giang (Trung Quốc) hợp tác với tập đoàn Alibaba, phát triển phương pháp phân tích gene mới sử dụng trí tuệ nhân tạo, sẽ giảm thời gian giải trình tự gene của nCoV từ vài giờ xuống khoảng 30 phút, cho phép các nhà khoa học xác định nhanh hơn mức độ đột biến. Bởi theo dõi sát biến đổi, phát triển và thích nghi của virus là rất cần thiết, vì đột biến, ngoài gây dịch mới còn có thể làm người bệnh đã hồi phục tái nhiễm và “qua mặt” các phương pháp xét nghiệm hiện có! Ngày 4.2, Trung Quốc đã mời các chuyên gia thuộc Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh (CDC) Mỹ đến giúp nghiên cứu chống nCoV. Reuters cho hay, các chuyên gia của WHO sẽ đến Trung Quốc trong tuần này, theo thỏa thuận giữa Tổng Giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus và Chủ tịch Tập Cận Bình.
Phát tán nhanh vì lây qua đường hô hấp
Cuối tháng 12.2019, Hồ Tiểu Hổ - một người bán thịt lợn chế biến ở chợ hải sản Hoa Nam, TP.Vũ Hán - thấy nhiều người làm việc trong chợ bị sốt, rồi một số bị cách ly trong BV nhưng không ai hiểu vì sao. Ngày 1.1.2020, cảnh sát cùng các quan chức y tế xuất hiện, thông báo đóng cửa chợ vì liên quan đến dịch viêm phổi; nhân viên mặc đồ bảo hộ rửa sạch các quầy hàng và phun thuốc khử trùng. Chín ngày sau, người đàn ông họ Tằng (61 tuổi) bị bệnh gan mạn tính, thường mua sắm ở đây, nhập viện vì sốt cao, khó thở, tử vong - nạn nhân đầu tiên của nCoV. Tuy nhiên, có một liên quan quan trọng: Sau 5 ngày ông Tằng phát bệnh, vợ ông có các triệu chứng tương tự và bà chưa bao giờ đến chợ Hoa Nam. Trước đó, ngày 30.12.2019, BS nhãn khoa Lý Văn Lượng (34 tuổi) ở BV T.Ư Vũ Hán, thông tin trên WeChat với 150 BS bạn học cũ, cảnh báo về 7 ca nhiễm virus mà anh cho là giống SARS, đang “bị cách ly tại Khoa Cấp cứu”. Thời điểm này, ở các BV Vũ Hán, các BS bối rối khi có nhiều bệnh nhân với triệu chứng viêm phổi do virus nhưng không cải thiện khi điều trị theo phác đồ. Họ sớm nhận thấy một điểm: Nhiều người bệnh làm việc ở chợ Hoa Nam. Bản thân BS Lý cũng là bằng chứng cho sự lây truyền trực tiếp giữa người và người khi anh điều trị cho một phụ nữ bị tăng nhãn áp và anh không biết cả bà mẹ và con gái bà bị nhiễm nCoV. Ngày 10.1, BS Lý bắt đầu bị ho, sốt và phải nhập viện hai ngày sau. Được xét nghiệm vài lần nhưng kết quả âm tính với nCoV, tuy nhiên anh vẫn khó thở và không thể di chuyển; bố mẹ anh cũng ngã bệnh và phải nhập viện. Ngày 30.1, kết quả xét nghiệm dương tính, mọi chuyện đã rõ - BS Lý nhiễm nCoV. Thống kê cũng cho thấy, chỉ 55% trong 47 người nhiễm bệnh trước ngày 1.1 có liên quan đến chợ Hoa Nam, nghĩa là 45% người nhiễm từ người hoặc nơi khác. Hiện mạng xã hội Trung Quốc coi Lý và 8 BS bạn anh, những người đã sớm cảnh báo về bệnh viêm phổi lạ như những anh hùng “có tầm nhìn xa, trông rộng”. Tạp chí Y học hàng đầu New England có trụ sở tại Mỹ công bố nghiên cứu của một nhóm nhà khoa học liên kết với CDC Trung Quốc và CDC Hồ Bắc: “Có bằng chứng về sự lây truyền từ người sang người qua tiếp xúc gần” và dẫn chứng 7 nhân viên y tế nhiễm nCoV từ ngày 1 - 11.1 là xác thực. Hầu hết nhà khoa học cho rằng, chợ hải sản Hoa Nam, do buôn bán nhiều loại động vật hoang dã, là nơi khởi phát dịch. Tuy nhiên, các chuyên gia Trung Quốc đăng một nghiên cứu trên Tạp chí Y khoa Lancet ngày 24.1 cho biết: Trong số 41 bệnh nhân đầu tiên nhập viện vì nhiễm nCoV, 13 người chưa từng tới chợ Hoa Nam. Nghĩa là cùng thời điểm bên ngoài chợ cũng đã có mầm bệnh lưu hành, vậy mầm bệnh ở đâu? Công bố này càng làm cho vấn đề lưu hành của nCov trở nên nguy hiểm vì chưa xác định được đầy đủ để phòng tránh!
Khi Trung Quốc đang oằn mình đối phó dịch với nCoV, cả thế giới lo lắng thì lại xuất hiện những thông tin kiểu “thuyết âm mưu”. Có người ngờ rằng nCoV là sản phẩm nhân tạo của Viện Virus học Vũ Hán; thậm chí còn giả thuyết rằng đây là hậu quả ngoài ý muốn của một chương trình nghiên cứu vũ khí sinh học ở Trung Quốc. Daily Mail của Anh và Washington Times là những tờ báo đầu tiên nêu nghi vấn. Dù không có bằng chứng nhưng những “nghi vấn” này vẫn lan truyền rộng rãi trên facebook, trang web về thuyết âm mưu, ấn phẩm tin tức quốc tế, được hàng trăm tài khoản facebook khác dẫn lại và hàng triệu người đọc!
Ráo riết điều chế vaccin chống nCoV
Khi xảy ra dịch SARS, phải mất 20 tháng để có vaccin thử nghiệm trên người. Với dịch Zika, mất 6 tháng để phát triển vaccin. Lần này, Trung Quốc chia sẻ ngay hệ gene của nCoV trên hệ thống dữ liệu chung ngày 10.1 và nhiều hãng đã thông báo có thể sản xuất được vaccin chống virus này. Liên minh cải tiến sẵn sàng chuẩn bị đối phó đại dịch (CEPI, được Chính phủ nhiều nước và các tổ chức đóng góp kinh phí) đã tài trợ cho 3 công ty phát triển vaccin chống nCoV. Inovio Pharmaceuticals Inc và Moderna Inc (Mỹ) thông báo vaccin của họ sẵn sàng thử nghiệm trên động vật trong một tháng tới. Moderna nói rằng, họ có thể có vaccin thử nghiệm trên người trong 3 tháng tới. Vaccin của Inovio cũng bắt đầu thử nghiệm trên người vào mùa hè năm nay. CEPI còn tài trợ cho Đại học Queensland (Australia), và liên kết Viện các bệnh truyền nhiễm - dị ứng quốc gia (Mỹ) với Moderna. Liên kết cho hay họ có thể giảm thời gian đưa vaccin vào thử nghiệm trên người xuống 3 tháng nhờ tiến bộ công nghệ phát triển từ dịch SARS trước đây. ĐH Queensland đặt mục tiêu có vaccin thử nghiệm trên người trong 16 tuần nữa. Công ty Clover Biopharmaceuticals Trung Quốc tham vọng phát triển vaccin dựa trên protein của nCoV có thể thử nghiệm trong vài tuần tới. Trung Quốc cũng đang cùng Nga phát triển vaccin chống nCoV.
Từ 2002 đến nay, đã có 3 dịch lớn do virus Corona, cho thấy loại virus này rất nguy hiểm. Các nhà khoa học đã tính tới việc phát triển loại vaccin chống cả họ virus Corona. Tuy nhiên, những kinh nghiệm phát triển vaccin chống HIV và cúm cho thấy không hề dễ dàng.
